Almanak Hins íslenska þjóðvinafélags - 01.01.1960, Page 25

C14. Það rayndast úr kjarna köfnunarefnis með innlimun á nevtrónu. Helmingunar-
tími þessa efnis er 5600 ár. Mcð rannsókn á magni þess í lífrænum efnum (viði, skelj-
um) hafa verið gcrðar aldursgrciningar allt að 60—70 þúsundura ára aftur í tímann,
og hafa þær haft mikla vísindalega þýðingu m. a. fyrir elztu sögu og forsögu manns-
ins. — 3) Bcryllium með þunga 10, Be10, sem myndast úr köfnunarefni og súrefni.
Helmingunartíminn er 2,7 milljónir ára. Þetta efui fínnst í botnlögum úthafu og gæti
haft mikla þýðingu fyrir aldursgreiningar allt að 15—20 milljónum ára aftur í tímann
og fyllt þar upp í tilfinnanlega eyðu. Sér í lagi er ætlað, að með þessu efni mcgi komast
að því, hvort geimgeislar hafa verið mjög breytilegir á þessu tímabili, en rannsóknir
ná hér enn skammt.
Nú Rkal vikið aftur að frumgeisluninni og þess þá fyrst getið, að i námunda við
jörð verður hún fyrir miklum áhrifum frá segulsviði jarðar. llinar hlöðnu agnir svcigja
til í sviðinu, og hinum orkuminni er alveg bægt frá jörðu. Fyrir þessi áhrif, svo og
vegna hinnar óbeinu gcislunar, sem berst út frá andrúmsloftinu, verður geislunin í
heild mjög missterk við jörð. Hennar gætir aðallega í tveiraur beltum utan um jörð-
ina, öðru í um 2500—3000 km hæð, hinu í um 13000—20000 km hæð. í bcltum
þessum, sem ekki ná út að heimskautum, er geislunin um 3000 sinnum sterkari en
úti í geiminum, og myndu lífverur ekki þola hana óvarðar ncma stuttan tíma.
Loks skal lítillega vikið að uppruna frumgeislanna. 23. febrúar 1956 margfaldaðist
geimgeislun á jörðinni um stund, og gerðist það samtímis miklum umbrotum á sólu,
*em ollu útvarpstruflunum. Slíkir atburðir hafa gerzt 4 sinnum frá 1942. Agnir þær,
sem þannig var spúð út frá sólu, höfðu orku, sem nam allt að 40 milljörðum elektrónu-
volta, og teljast því veikir gcimgeislar. Áætlað licfur verið, að þótt allar sólir í vetrar-
brautinni framleiddu slíka geislun í sama mæli og sól vor, myndi það þó engan veginn
nægja til að skýra orku og magn geimgeislanna í licild. Vcrður að gera ráð fyrir miklu
voldugri „vcrksmiðju“, og hallast mcnn þar m. a. að stórfelldum sprengingum ein-
stakra sólna (,,supcrnov'ae“). En drcifing agnanna um gciminn er skýrð mcð áhrifum
segulsviðn (sbr. alinanakið 1959). Agniruar virðast vcra á sveimi um hnattlaga rúm,
sem umlykur vetrarhrautina og hefur um 50000 ljósára radíus. Segulsvið myndu
dreifa ögnunum og í sumum tilfellum auka hruða þeirra; hins vegar leiðir svo stefnu-
og hraðabreyting rafhlaðinnar agnar jafnan til framleiðslu á rafsegulbylgjum. Þetta
á sérstaklega við ura elcktrónur. en þær eru taldar fylgifiskar annnrra agna geim-
geislanna. Hér væri þá fengin í höfuðdráttum skýring á rafsegulbylgjum þeim (út-
varpsbylgjum), scm myndast í himingeiminum, svo sem vikið var að í upphafi, og
fundið samband rnilli tvcnns konar gcislunar utnn úr geimiuum.
títv’arpshylgjur frá öðrum vetrarbrautum benda til þess, að þeim fylgi einnig
gcimgcislnr. Við þau almennu frumskilyrði fyrir lífi — slíku sem við þckkjum —, nð
það njóti hœfilegs hita og lofts, bætist þannig það skilyrði, að geimgeislar séu ekki
of sterkir. Hugsanlcgt er, að þcir geri heilar vetrarbrautir óhæfar fyrir líf.
(23)