Almanak Hins íslenska þjóðvinafélags - 01.01.1970, Blaðsíða 30
STJÖRNUHRÖP
Stjörnuhröp sjást þegar loftsteinar koma inn í gufuhvolf jarðar.
Steinar þessir eru á ferð um himingeiminn, en eru of litlir til að sjást frá
jörðinni, nema svo vilji til, að þeir rekist á hana. Er þá algengast að þeir
blossi upp vegna núnings í gufuhvolfinu þegar þeir eru í 110-100 km
hæð, og eyðist upp og hverfi í 90-60 km hæð. Loftsteinn sem er 1 gramm
að þyngd, myndar stjörnuhrap sem er álíka bjart og björtustu fasta-
stjörnur. Á dimmri nóttu sjást að meðaltali um 10 stjörnuhröp á klst.
með berum augum frá hverjum stað á jörðinni. Stjörnuhröpum fjölgar
þegar líður á nóttina, og eru þau tvöfalt tíðari að morgni en að kvöldi.
Tiltekna daga á ári hverju fer jörðin gegnum loftsteinastrauma og
sjást þá óvenju mörg stjörnuhröp á himni. Margir þessara strauma hafa
hlotið sérstök nöfn, sem dregin eru af heitum þeirra stjörnumerkja er
stjörnuhröpin virðast stefna frá, og er vísað til nafnanna í svigum hér á
eftir. Árið 1970 munu stjörnuhröpin að líkindum ná hámarki dagana 3.
janúar (Kvaðrantítar), 12. ágúst (Perseítar) og 13. desember (Gemin-
ítar). Minni loftsteinadrífur eru væntanlegar kringum 22. apríl (Lýr-
ítar), 21. október (Óríonítar), 1.-10. nóvember (Tárítar), 16. nóvember
(Leónítar) og 22. desember (Úrsítar).
NORÐURLJÓS
Norðurljós myndast við það, að hraðfara rafhlaðnar agnir (rafeindir
og róteindir) sem upptök eiga á sólinni, koma inn í gufuhvolf jarðar og
rekast á frumeindir og sameindir andrúmsloftsins. Áreksturinn veldur
því að loftið fer að lýsa. Segulsvið jarðar hefur mikil áhrif á rafagnirnar
og þar með norðurljósin. Þegar norðurljós mynda boga yfir himininn,
er algengast að boginn liggi þvert á segulstefnuna. Hér á landi liggja
norðurljósabogar því oftast nær frá aust-norðaustri til vest-suðvesturs.
Algengasti litur í norðurljósum er grænn litur (öldulengd 557,7 nanó-
metrar) sem súrefni loftsins gefur frá sér. Norðurljósin myndast oftast
nær í rösklega 100 km hæð, lægst í 70 km en hæst í 1000 kmbæð. Þau
sjást tíðast á norðlægum slóðum og eru mest í svonefndu norðurljósa-
belti sem liggur umhverfis norðurskautið í 2-3000 km ljarlægð frá segul-
skautinu. Hliðstæð ljós (suðurljós) sjást við suðurskaut jarðar. Norður-
ljósabeltið liggur yfir ísland, og sjást norðurljós hér á landi svo til allar
nætur þegar heiðskírt er. Athuganir hafa sýnt að þau eru algengust hér
um og fyrir miðnætti. Mikil norðurljós fylgja oft í kjölfar meiri háttar
sólblossa, og kemur þá fyrir að þau sjást í suðlægum löndum, þótt slíkt
sé sjaldgæft. Norðurljósin eru hins vegar óháð veðurfari, og forn trú
manna, að spá megi um veður eftir norðurljósum, hefur ekki við rök að
styðjast.
SILFURSKÝ
Svo nefnast silfurhvítar skýjaslæður sem sjást stöku sinnum á nætur-
himninum eftir sólsetur eða fyrir sólarupprás, þegar dimmt er á jörðu
niðri. Mælingar hafa sýnt að þessi ský eru í nálægt 80 km hæð, langt
fyrir ofan venjuleg ský, sem sjaldnast ná 10 km hæð. Talið er að silfur-
skýin séu mynduð úr hrímuðu loftsteinaryki. Þau sjást helzt á norð-
lægum slóðum yfir sumarmisserið, fremur lágt á lofti og í sólarátt.
(28)