Dagblaðið Vísir - DV - 14.03.2005, Blaðsíða 33

DV Menning
MÁNUDAGUR 14. MARS 2005 33
Teikning Harðar af dómkirkjunni í Skálholti.
Lengi hefur staðið til á þessum síðum að
vekja athygli á yfirlitssýningu á litlu
broti af lífsstarfi Harðar Ágústssonar
sem nú stendur yfir á Kjarvalss
Hannes Lárusson skoðaði
Það er oft haft á orði þegar listir
eru annars vegar að tíminn og sagan
leiði í ljós hvert raunverúlegt gildi
verkanna sé. Samtímanienn hafa það
þó gjarnan í undirmeðvitund sinni
íivað muni trúlega vera markverðast
og hverjir hafi neistann. Ekki er þar
með sagt að tipplað sé á tánum í
kringum slíka menn í innihaldslausu
dekri og látalátum, öðru nær, oft er á
þá lagt ails konar vesen, mótdrægni
og sinnuleysiskergja; kannski einmitt
af því að undir niðri grunar menn að
hina raunverulegu umbun sé einung-
is að finna í vel unnu verki.
í sýningarskrá á yfirlitssýningu á
verkum Harðar Ágústssonar eru leidd
að því gild rök að Hörður eigi að baki
frábært verk á sviði sjónlista á afar
breiðum grundvelli. Mér sýnist eink-
um þrennt liggja árangursríku fram-
lagi hans til grundvallar.
Fyrsta og annað
f fyrsta lagi er það skýrleiki. I flest-
um verkum Harðar er að finna áber-
andi skerpu í framsetningu, tækni og
hugsun. Textar hans eru meitlaðir,
algerlega án tilgerðar eða sýndar-
mennsku en hverfast þétt um leið-
andi hugsun. í myndverkum hans og
hönnun er eins og blýanti, penna,
pensli eða límbandi sé beitt sem rak-
hnífur væri.
í öðru lagi er það einurð, sá hæfi-
leiki að geta þaullegið yfir viðfangs-
efnum og þannig skyggnst inn í eðli
þeirra og grundvöll. Hvergi kemur
þetta skýr-ar fram en í rannsóknum
Harðar á íslenskri byggingararfleifð
sem eru slíkar á breidd og dýpt að
halda mætti að þar væri um að ræða
áratugavinnu heillar stofnunar frem-
ur en eins manns verk.
Það þriðja
í þriðja lagi virðist mér öll verk
Harðar byggja á ástríðu. Textar hans
og myndverk eru innblásin og full af
lífi og alúð, ávallt opin fyrir tilraunum
og nýjum möguleikum. Sjónlist
Harðar er miðlandi og í þeim býr
ástríðufull en yfirveguð trú á betri
heim.
Þeir sem leggja leið sína á Kjar-
valsstaði til að skoða sýnishorn af
verkum Harðar Ágústssonar ættu að
hafa þessa þrjá þætti í huga og gefa
því gaum hvernig þeir kristallast í
verkum hans og fordæmi.
Á sýningunni er að finna afar
framsækin og snjöll geómetrísk verk
sem rekja má allt aftur til fyrri hluta
sjötta áratugarins og náðu hámarki í
einni eftirminnilegustu sýningu síð-
ustu áratuga „Úr lit og formsmiðju" á
Kjarvalsstöðum 1976. En drjúgur
hluti þeirra verka, sem mörg voru
unnin með lituðum límböndum, er
nú aftur til sýnis á sama stað.
Sýningarskrá
Þá er sýningarskrá þeirrar sýningar
vafalaust með því allra stilhreinasta
sem gert hefur verið á því sviði hér-
lendis. Einnig gefur hér að h'ta athyglis-
verð sýnishom af hönnun Harðar,
auglýsingagerð og bókaskreytingum en
á því sviði var hann um sumt frum-
kvöðull og brautryðjandi. Hér eru
einnig nokkur ágæt sýnishom af vönd-
uðum húsateikningum hans og ljós-
myndum af sama efni, en fer þá heldur
betur að þrengjast um í vestursalnum
sem er miður því skoðun, rannsóknir
og túlkun Harðar á íslenkri bygg-
ingaarfleifð er viðamesti og líklega heil-
steyptastí þátturinn í sköpunarstarfi
hans.
Sýningarstjórn
Aðstandendur sýngarinnar, þeir
Eiríkur Þorláksson, Pétur H. Ármanns-
son og Guðmundur Oddur Magnúss-
son hafa allir unnið harla gott verk í
samsetningu sýningarinnar. Umhugs-
unarefni er þó hvort ekki hefði verið
réttara að leggja allt sýningarrými Kjar-
valsstaða undir sýningu sem reyndar er
nefhd því mikilúðlega nafni „Endur-
reisnarmaður íslenskra sjónmennta".
Þeir Helgi Hjáltalín og Pétur Öm hefðu
vel haft efni á því að bíða í nokkra mán-
uði með annars áhugaverða sýningu
sína í miðrýminu og hvíla hefði mátt
sýningu Kjarvals í austursalnum á
meðan.
Meira pláss
Myndlist Harðar hefði léttilega fyllt
vestursalinn, hönnun hans miðrýmið
og byggingalist hans og húsasaga aust-
ursalinn, enda ffamlag Harðar Ágúst-
sonar til íslenskrar sjónhstar og mynd-
menningar slíkt að Jóhannes Kjarval
hefði sjálfur vafalaust ekki hikað við að
lána honum allt húsið í nokkrar vikur; -
kannski dugar þrátt fyrir allt ekki til að
vera spámaður í sínu föðurlandi.
Hannes Lárusson
Nýstárleg og ögrandi sviðsetning á aldargömlu verki eftir
sjálfan Strindberg! Er hann ekki hundleiðinlegur, stífur og
sænskur í þokkabót? í Borgarleikhúsinu var hann testaður
á föstudagskvöldið og reyndist sprellifandi í meðförum
yngri og eldri leikara.
Leikfélag Reykjavikur í samstarfi
við Listaháskóla Islands sýnir á
Stóra sviði Borgarieikhússins:
Draumleikur eftir Ágúst Strind-
berg. Þýðandi: Hafliði Arngríms-
son. Leikstjórn og leikgerð: Bene-
dikt Erlingsson. Leikmynd: Gretar
Reynisson. Búningar: Stefanía
Adolfsdóttir. Lýsing: Lárus Björns-
son. Tónlist: Pétur Þór Benedikts-
son. Gervi: Guðrún Þorvarðar-
dóttir. Hljóð:Jakob Tryggvason
og Pétur Þór Benediktsson. Leik-
endur: Jóhanna Friðrika Sæ-
mundsdóttir, Pétur Einarsson,
Guðmundur Ólafsson, Halldór
Gylfason, Atli Þór Albertsson, Að-
albjörg Þóra Árnadóttir, Ólafur
Steinn Ingunnarson, Björn Ingi
Hilmarson, Halldóra Geirharðs-
dóttir, Oddný Helgadóttir,
Guðrún Ásmundsdóttir, Sara
Dögg Ásgeirsdóttir, Jóhannes
Haukur Jóhannesson, Guðjón
Davið Karlsson, Theodór Július-
son, Orri Huginn Ágústsson.
Frumsýning 11. mars 2005.
Sjö leikarar Leikfélagsins
mættu níu lokaársnemum í
leiklistardeild Listaháskólans.
Umsjón sviðsetningar var í
höndum Benedikts Erlingssonar
sem sneri heim skamma hríð til að
koma leikgerð sinni á styttum
Draumleik Strindbergs á svið, þessu
byltingarkennda og nútímalega verki
sem er komið vel á annað hundraðið,
skrifað 1901.
Benedikt er flinkur maður, snjall
og persónulegur Ieikari með háska-
lega þungan og hættulegan tón í
bland við hreinan trúðskap. Hann
hefur sett nokkrar leiksýningar á
svið, þekktasta tvíleik sinn eftír
Gunnlaugs sögu Ormstungu, en
síðar verk á borð við Skáldanótt, And
Björk.., Fyrst er að fæðast og loks
Vetrarævintýri.
staðið á sviði í meira en hálfa öld. Úr-
vinnsla Benedikts leggur ekki megin-
áherslu á nemana, verkið er ekki val-
ið til að gefa þeim bitastæðustu part-
ana. Þeir sem yngstir eru í leikhóp LR
í sýningunni eru Halldór Gylfason og
Halldóra Geirharðsdóttir. Þau eru
með gífurlega sviðsreynslu á þessu
stóra sviði sem krakkamir hafa enga.
Hringur og flug eru í mikilli notkun
en með fáum einföldum ráðum.
Sýningin er afar hröð, sprengd
áfram af eldsneytí Strindberg um
ævarandi örlög hins borgaralega lífs
- örlög okkar - hér og nú. Það sem
gerir hana góða er grundvöllur per-
sónusköpunar sem er hraðsoðinn,
staldrar ekki við dýpri mið en tekur
erkitýpur sem gefnar. Þetta em feiki-
lega margar persónur og hafa sumar
ekki andlit heldur þjóta hjá í hvirfli guðs sig í engu að óreiðunni og
hugmynda - eins og eindir í óreiðu meinsemi mannanna?
umhverfis kjama. Leikmyndin er
reyndar það. Tóm kúla sporbauga á
þriðju mannhæð sem veltur og lyft-
ist. I senn stjamlíkan, megingjarðir
jarðar og mólekúl.
Dóttir guðs kemur til jarðar
Inn í þennan óreiðuheim er Agn-
esi dóttur guðs hent, hann situr sjálf-
ur og sefur á fyrsta bekk meðal áhorf-
enda og dreymir jarðarför hennar en
hún vill kynnast heimi mannanna og
máli þeirra - kveininu. Manneskjan á
svo ósköp bágt. Benedikt hefur stytt
textann mikið, skorið úr honum
mystfldna, hvesst hann og hert. Þýð-
ing Hafliða færir tungutakið að
hversdagsmáli.
Hinum hátíðlega texta er úthýst í
íslensku leikhúsi vegna þess að leik-
hússtjórar og leikstjórar vantreysta
áhorfendum, leikarar þora ekki að
kljást við hann og því er tungutakinu
sem hljómkviðu vísað út en horfið á
svið talsmáta sem býr yfir þröngum
merkingarmiðum. Er það þess vegna
sem bæta verður tónlist í allar sýn-
ingar tíl að styrkja boð stemningar og
glæða þær tónmáli?
Meira að sjá og heyra
Hvernig renna svo þeir þjálfuðu
saman við hina óreyndari? Ljómandi
vel. Það er einn kostur að Benedikt
hefur skapað aðstæður til jafningja-
ff æðslu: hópurinn rennur vel saman,
fólk hefur ekki tíma tíl að láta eftír sér
kækina nema að litlu leytí og þeir
fyrirgefast í áhugaverðri aðferð og
glæsilegu útlití: en vitaskuld era
skiptin í mörgum tílvika ójöfn.
Ég hefði viljað sjá meira af Orra og
Söra: Ólafur Steinn, Aðalbjörg og Atli
taka á sig þríeitt hlutverk Uðsforingj-
ans og tengja okkur með óvæntum
hættí við stríðið okkar í frak, en við
greinum í raun ekki vel hve geta
þeirra í rami er eftir kvöldið, hlut-
verkin ná svo skammt.
Leiklist
Að vinna skissur
Sýningar Benedikts hafa tekið á
sig einkenni hans: hann keyrir verkin
áfram af hraða, stráksskap, er heill-
aður af samlíkingu lífs og leiks, hann
ítrekar fáa drættí í persónusköpun
leikaranna, nánast skissar þá, vill
gjama tengja leiksýninguna lífinu
utan salarins og hrekldr markvisst
áhorfendur með því að krossa skil
leikrýmis og áhorfendasvæðis. Allt er
þetta til staðar í Draumleik.
Sér tíl samstarfs hefur hann vafið
Gretar Reynisson sem alltaf setur
sterkan svip á þær sýningar sem
hann kemur nálægt með formlegum
eigindum leikrýmis og emföldum
lausnum sem fela oftast í sér skýra
sögn um textann og heim lians. Gret-
ar teiknar upp atriðin í skissum, nán-
ast teiknar leiksýninguna frá upphafi
til enda. Hann hefur afar sterkan stíl
og mótar niðurskipan á sviðið af
þjálfuðu auga myndUstarmannsins.
Sýningar hans Ufa í myndum löngu
eftír að þefrn er lokið.
Til sóma
Einn af þeim prúðu eljumönnum
sem hefur unnið Leikfélagmu mikið
gagn er Láras Bjömsson ljósahönn-
uður - ljósameistari væri réttasta orð
um hann eins og tíðkaðist hér fyrr-
um. Hann er kallaður til að gera sýn-
ingunni ljósheim sem hann gerir
glæsilega. Líka era mættar Stefanía
Adolfsdóttir búningameistari og
Guðrún Þorvarðardóttir gervameist-
ari. Þessi þrjú era öU innanbúðar-
menn í Borgarleikhúsmu.
Það að þessi sýning er skrambi
góð og gæti varla átt betur við okkar
tíma verður að skrifast á reikning
þessa Uðs, fyrst og fremst.
Ungir og gamlir
Það er raunar afar undarlegt að
steypa saman í svona erfitt verk ný-
græðmgum og fóUd sem sumt hefur
Böndin milli okkar
Aðalatriðið er að hér gefur að líta
leUdióp sem er hispurslaus í þátttöku
sinni með fóUd sem gefur þeim ekk-
ert eftir í smáum ruUum og stórum.
Upphaflegum erindum persóna er
vel fylgt inn í nútímalega samsvörun
svo það verður á köflum óþægflegt:
hið áhrifamikla hlutverk konunnar
sem Unúr og límir fær algerlega nú-
tímalega vídd með einni Umbands-
rúUu. BriUjant.
Og það era fleni slík dæmi: gulu
bönd lögreglunnar í einangrun pest-
arinnar á sumardvalarstaðnum er
annað dæmi, gamla konan sem þvær
sviðið í leikhúsinu á stórri bónvél,
notkun á lyftara í tvígang - þetta era
snjaUar lausnir og einfaldar en tala
skýra máU í samræmi við efrtí text-
ans. Það er svo mikiU munur að hafa
góðan texta. Það er kosturinn við
textaleikhúsið.
Tvær skammar klukkustundir
Sýningin öU er samfeUt merki um
vogun við fátækar aðstæður. AUir era
að og koma inn í sviðið í staðfastri
vissu að það er stór tilraun í gangi - í
hraðanum er afslappað en öraggt yf-
irbragð. Fjöragt og heUlandi fas með
einföldum boðum í hverri hreyfingu.
Er ekki yfir neinu að kvarta, spyr les-
andinn? Fyndnar og sjálfhverfar vís-
anir í uppsagnir leikhúsanna nýlega,
tónUst sem á köflum var óttalegt
musak - þetta skiptir ekki máU í
hinni stóra mynd. Þá er þetta sér-
kennflega karllæg sýning: er fáan-
legri betri textí nú um stundir tíl fem-
inískrar túUcunar? Það er ástæða tíl
að óska hópnum - stjóm sýningar-
innar og ungum og eldri leikurum til
lukku með skemmtílega og leiftrandi
sýningu. Okkur gefst ekki betri
draumleikur í tvær skammar klukku-
stundir á eynni í bráð og lengd.
Páll Baldvin Baldvinsson