Freyr - 01.03.1950, Blaðsíða 5

FREYR
55
ars er lengd aðfærslupípanna breytileg —
eftir staðháttum og gerð hrútsins — en
mun oftast vera milli 5—25 m. Notorka
hrútsins minnkar ef aðfærslupípan er mjög
löng í hlutfalli við fallhæðina.
Aðfærslupípu þarf að grunnfesta
(„fundera") þannig, að hún hreyfist sem
minnst við ventilslög hrútsins. Þar sem því
verður við komið skal reka niður stólpa með
ca 2 metra millibili og festa pípunni ræki-
lega við þá.
Við lindina eða vatnsbólið skal gera litla
vatnsþró, gjarnan steinsteypta, með þaki
yfir, svo að engin óhreinindi geti komizt að
vatninu, og sé vatnið leitt frá vatnsbólinu
í þróna með pípu eða stokk, sem sé víðari
en aðfærslupípa hrútsins. í þrónni sé yfir-
fall fyrir það vatn, sem kann að vera um-
fram það, sem aðfærslupípa hrútsins getur
tekið á móti. Þetta yfirfall getur annað
tveggja verið skarð í þróarbarminn eða
pípustubbur, er liggi efst úr þrónni og nái
gjarnan 20—40 cm út úr þróarveggnum. Að-
færslupípa hrútsins liggi úr þrónni ca 20—
30 cm frá botni hennar. Fyrir pípuendan-
um sé körfusikti, til að varna hugsanlegu
rusli inn í leiðsluna. Ennfremur er gott að
hafa stopphana nálægt pípuendanum, svo
loka megi fyrir leiðsluna. Hentugt er að
hafa afrennslispípu með lausu loki fyrir, úr
þrónni niður við botn, svo hægt sé að tæma
hana til hreinsunar.
Stigpípuna ber að leggja með sem jöfn-
ustum halla sem tök eru á, alla leið upp í
vatnsþró hússins. Skal hún liggja inn í
þróna upp við þak hennar. Sé pípan lögð
um mishæðótt land, skal þess stranglega
gætt að hún „setji hvergi kryppu,“ því þá
má gera ráð fyrir að í henni myndist loft,
og þar með væri starfsemi hrútsins raskað.
Verði hins vegar ekki hjá þessu komizt,
vegna staðhátta, verður að hafa lofthana
á „kryppunni,“ þar sem hún er hæst, til
þess að hægt sé að tæma loftið úr leiðsl-
unni. Hagkvæmt er að hafa stopphana á
stigleiðslunni niður við hrútinn.
Hér á undan hefir verið rætt um hæðir
og hæðahlutföll og lengd aðfærslupípunn-
ar. Um lengd stigpípunnar skal aðeins tek-
ið fram, að því lengri og hlykkjóttari sem
pípuleiðslan er, því meiri verður núnings-
mótstaða leiðslunnar, sem hrúturinn verð-
ur að yfirvinna, og því minni verður not-
orka hans. En um þetta atriði er ekki hægt
að setja reglur.
Eins og þegar er tekið fram, eru vatns-
hrútar venjulega aðeins notaðir þegar um
lítið vatnsmagn er að ræða, s. s. neyzlu-
vatn sveitaheimila o. s. frv. Þykir ekki ráð-
legt að nota stærri hrút en svo, að hann
taki á móti 200 lítrum á mín. Hvað hann
skilar stórum hluta af því, fer eftir stað-
háttum, eins og að framan greinir. Þurfi
að lyfta meira vatni en einn hrútur getur
orkað, má láta 2 eða 3 vinna saman, er noti
sameiginlega stigleiðslu.
Þá eru og takmörk fyrir hvað hrúturinn
þolir mikla fallhæð á aðfærslupípunni. Yf-
irleitt þykir ekki ráðlegt að fallhæðin sé
meiri en 10 metrar, enda getur hrúturinn
þá skilað ca 4% af aðfærsluvatninu upp í
allt að 100 m hæð. Þó er til sérstök gerð
vatnshrúta, er þolir allt að 25 m fallhæð,
og megna þeir að skila vatni upp í 250—300
m hæð. Þurfi að yfirvinna meiri hæð en
einn hrútur fái orkað, og mikið vatnsmagn
sé til umráða, þá má láta tvo eða fleiri hrúta
skipta þannig með sér verkum, að neðan
við vatnsbólið sé settur stór hrútur, er skili
miklu vatni upp í ákveðna hæð en þar taki
annar minni hrútur við, skili nokkrum hluta
vatnsins í áfangastað.
Venjulegasta ástæðan fyrir óreglu á starfi
vatnshrúts, er orsakar jafnvel að hann
stöðvist alveg, er óþéttleiki á leiðslunum, en
þó einkum á hrútunum sjálfum. Þegar
ventlar hrútsins slitna verða þeir gjarnan
óþéttir. Komið getur fyrir að loftið tæmist
úr loftkatlinum, svo hann fyllist af vatni.
Sé í slíku tilfelli ekki beint um bilun að
ræða, er hentugt, til þess að losna við að
taka hrútinn í sundur, að hafa á honum
vatnshana. Með því að loka fyrir leiðslurnar
með stopphönunum, beggj a megin við hrút-
inn, en opna vatnshanann, má þá tæma
vatnið úr loftkatlinum.
í flestum tilfellum er sjálfsagt að láta
hrútinn lyfta vatninu upp í vatnsþró, er síð-
an miðli húsinu, eða húsunum, eftir sjálf-
rennandi leiðslum. En á þeim stöðum, sem