Freyr - 15.04.1960, Blaðsíða 16

120
FRE YR
Helgi Valtýsson, rithöfundur, getur þess í bók
sinni „Á hreindýraslóðum", að sjö árum eftir
flutning Hvaleyrarhreindýranna til landsins
hafi sézt á að gizka 500—600 dýr í hóp við Blá-
fjöll. Sarna heimild segir síðast hafa orðið vart
hreindýrs úr Reykjaneshjörðinni skömmu fyr-
ir 1930, er gömul hreinkýr, aflóga, fylgdist með
fjárhópi á Bolavöllum skammt fyrir neðan
Kolviðarhól. Hafi piltur þvælt hana á hesti og
handsamað hana, tannlausa og kollótta. Talið
er, að flest hreindýr á Reykjanesfjallgarði hafi
fallið harða veturinn 1880—1881. Þó hafi hin
fáu, sem af lifðu, nokkuð aukið kyn sitt, því
að 15—20 dýr sáust við Bláfjöll 1899. Ólafur
Þorvaldsson, þingvörður, segir mér, að í októ-
ber 1910 hafi hann séð 4 hreintarfa í Löngu-
hlíðarfjöllum, sem hlupu austur fyrir Brenni-
steinsfjöll, er þeir urðu fyrir styggð af ferð
hans.
Afkomendur hreindýranna, sem sett voru á
land við Hvaleyri sumarið 1777, virðast hafa
orðið aldauða skömmu fyrir 1930.
Þriðji hreindýrahópurinn, sem inn var flutt-
ur, var settur á land við austanverðan Eyja-
fjörð árið 1783, og höfðust hreindýr lengi síð-
an við á Vaðlaheiði og dreifðust víða um Þing-
eyjarsýslur. En 20—30 hreindýr voru talin haf-
ast við á öræfum suður og vestur af Dettifossi
um 1930. Sá hópur hvarf haustið 1936. Helgi
Valtýsson hefur það eftir forstjóra hreindýra-
ræktarinnar i Noregi, Kristian Nissen, að sira
Ólafur Jósepsson Hjort, er fæddur var að
Bægisá eða Stærra-Árskógi 12. júlí 1740, hafi
gefið 35 hreindýr til íslands, er hann var prest-
ur í Kautokeino á Finnmörku, en það eru dýr-
in, sem sett voru á land við Eyjafjörð. Ólafur
hafði farið ungur utan til Kaupmannahafnar
og þaðan til Noregs. Kom hann aldrei út síðan
og andaðist á Hálogalandi 1789. Hann var
sæmdur heiðurspeningi úr gulli 26. júlí 1786
fyrir hreindýragjöfina.
Hreindýrin, sem flutt voru hingað 1771 og
1777, voru tekin úr hreinahjörð á eyjunni
Sörö skammt frá Hammerfest.
Hinn 18. apríl 1787 er enn gefin út konung-
leg tilskipun um flutning hreindýra til fslands.
Er þar svo fyrir mælt, að þau 30—35 hreindýr,
sem búið sé að festa kaup á í Norður-Noregi
(Finnmörku), skuli flutt til íslands og sett á
land þar sem hagkvæmt þyki. Var í því sam-
bandi gert ráð fyrir að Lappa-fjölskylda frá
Finnmörku yrði flutt til landsins til þess að
kenna íslendingum hreindýraeldi á þann hátt,
er þá tíðkaðist, og skyldi gæzlumönnum dýr-
anna fenginn bústaður á einhverri jörð í Gull-
bringusýslu, nálægt fjöllum. En Þorkell Jóns-
son Fjeldsted, er var stiptamtmaður í Þránd-
heimi 1786—1796 og hafði áður verið amtmað-
ur á Finnmörku (1772), lagðist gegn þeirri
fyrirætlan að flytja hingað Lappa til að kenna
meðferð taminna hreindýra og taldi ekki lík-
legt að íslendingar hefðu önnur not af hrein-
dýrum en sem veiðidýrum. Var þá horfið frá
því að senda Lappa-fjölskyldu hingað til að
annast dýrin, þar sem skilyrði myndi skorta
til hjarðmennskulífs á íslandi.
Þau hreindýr, sem hér ræðir um, voru síð-
ustu hreindýrin, sem flutt voru til landsins.
Þau voru sett á land í Vopnafirði árið 1787.
„Þetta sumar innkom á Voknafirði (sic) 35
hreindýr, sem voru send til Hofsós, en náðu
þar ei höfn sökum ísa“, segir Jón sýslumaður
Suður-Múlasýslu í viðauka við íslands árbók
Sveins lögmanns Sölvasonar, föður síns. Hefur
Helgi Valtýsson bent mér á þetta, en sumir
hafa álitið, að Austfjarðahreindýrin hafi verið
sett á land á Djúpavogi, sem löngum var mik-
ill athafna- og verzlunarstaður, þótt Skúla
Magnússyni litist ekki meira en svo á sig aust-
ur þar. Skúli segir í bréfi: „Kom 9. sept. á
Djúpavog, útskúfaður og slitinn frá góðum ná-
ungum og fornöjelegum vinum á þennan af-
kjálka. Hef ég hér að dragast með næsta svo
villt fólk, sólgið í þrætur og jagsteyt". — En
það er önnur saga.
Frá þessum hreindýrum og e.t.v. þeim, sem
sett voru á land við Eyjafjörð 1783, eru kom-
in hreindýr þau, sem hafast við á öræfum
Múlasýslna. Eru hreindýr nú hvergi til á ís-
landi nema þar, og hefur svo lengi verið, ef
frá eru taldir örfáir hreinkálfar, sem hand-
samaðir voru eystra fyrir nokkrum árum og
aldir upp í öðrum landshlutum, en eru nú al-
dauða.
Meðan hreindýrin voru mörg eystra fyrr á
tíð, dreifðust þau suður um dalina og frosta-
veturinn 1917—18 sást hreindýr snemma morg-
uns brokka út mýrina fyrir neðan Búlandsnes
áleiðis út á Djúpavog. Óvíst er, hvað um það
varð. Héldu dýrin sig oft í dölunum inn af