Freyr - 01.04.1970, Side 15

Af twerju
kemur
kalið?
Mikið er búið að ræða og rita um hið mikla
kal á ræktunarlöndum hin síðari ár. Af
þessum umræðum og fréttum skilst mér, að
kalið sé að verða árvisst um allt land og
fari jafnvel vaxandi. Eru það ískyggilegar
fréttir, að allt það fjármagn, sem varið
hefur verið til ræktunar undanfarna ára-
tugi, sé að meira eða minna leyti að verða
arðlaust, eða verra en það, þegar við bætist
að áburður á þessi lönd fer meira og minna
til ónýtis.
Ég get ekki trúað því, að þarna sé um að
kenna kólnandi tíðarfari, nema aðrar orsak-
ir komi til. Kal í túnum og úthaga sá ég
mikið eftir frostaveturinn 1918, en ekki til
dæmis eftir veturinn 1920 (en þá voru sáð-
sléttur lítt þekktar). Þá voru mjög mikil
svellalög og tíðar hitabreytingar, ekki ó-
svipað tíðarfari undangenginna vetra. Talað
hefur verið um lélegt grasfræ og líklega
með réttu, en reynsla mín er sú, að 30—40
ára gamlar sáðsléttur og jafnvel gamlir vel
grónir grasbalar hafa farið að skila af sér
arfaklóm (kalvottur) undanfarin ár.
Hvað veldur? Er það of mikil eða skökk
áburðarnotkun? Er það óhófleg beit? Eða er
það of lítil beit? Eru það þungavélarnar,
sem keyrðar eru um landið? Eru það hey-
sæti, stór og smá, sem látin eru standa of
lengi á túnunum og særa grasrótina? Senni-
lega á allt þetta einhvern þátt í kalinu.
Ég hef í þessu samandi hvað eftir annað
staldrað í huganum við orðin: Sœrð grasrót.
Framantalin atriði særa áreiðanlega gras-
rótina, en þó er eitt atriði enn ótalið, sem
ég hef grun um að sé áhrifaríkast þeirra
allra. Það eru hinar svokölluðu hjólmúga-
vélar, sem teknar hafa verið almennt í notk-
un við heyskapinn undanfarin ár. Þessar
vélar eru höfuðþing hvað afköstum og vel-
virkni við kemur, og er sárt til þess að
hugsa ef þessi góðu verkfæri hafa orðið til
þess að bændur, meira og minna um land
allt, hafa orðið að horfa á stóran hluta rækt-
unarlanda sinna fara í auðn. Þennan grun
minn vil ég nú rökstyðja með nokkrum orð-
um.
Vélar þessar, eða tindahjól þeirra, verða
að liggja allnærri, þó sérstaklega er þær
raka smágert hey og á ósléttu landi. Óhjá-
kvæmilega hlýtur landið að særast meira
og minna, minnst á eggsléttu landi, mest
verða sárin á ungum sáðsléttum, þar sem
grasrótin er ekki fullgróin, en nokkur ár
mun það taka (þarf rannsóknar við). Af
gamalli reynslu veit ég, að öll sár, sem móð-
ir jörð fær, hvort heldur það er eftir torfljá,
vélar eða stórgripi, gróa nokkuð samsumars,
ef þau tilfalla snemma sumars, og því fyrr
því meira. Þar af má draga þá ályktun, að
sárin eftir vélarnar valdi minni skemmdum
ef þau koma snemma sumars. En hamingjan
hjálpi hörundi móður jarðar ef það er urgað
í sár síðsumars. Það er skiljanlegt, að frost
og misviðri vetrarins eigi greiðari aðgang að
hinum særðu rótum og geti riðið þeim að
fullu. Ofan í þessi sár er svo borinn ríku-
legur áburður, stundum húsdýraáburður,
að haustinu og svo tilbúinn áburður að vor-
inu. Er þá furða þó í kjölfarið komi arfinn?
Til þess hjálpar hinn ríkulegi áburður og
allt land opið og hálfopið er fyrr en varir
þakið arfa.
Tökum dæmi:
1. Ég byggi hesthús á óræktuðu landi.
Fyrsta árið sést enginn arfi kringum hús-
ið, en eftir nokkur ár er meiri og minni
arfi hið næsta við húsið. Traðk (særing
á grasrót) og áburður til staðar.
2. Ég sái höfrum eða fóðurkáli í sama blett-
inn ár eftir ár. Eftir tvö til þrjú ár er
hann undirlagður af arfa.
3. Ég dreg í böndum eða flyt á allþungri vél
nokkra tugi heysáta eftir sömu slóðinni,
F R E Y R
151