Freyr - 01.12.1972, Qupperneq 13

Helluristur frá bronsöld
sýna, að uxar drógu
arðinn í þá daga. A
síðari tímum varð það
hlutverk hestanna, en í
ýmsum löndum varð það
hlutverk þræla og fá-
tækra hænda. Þessi
mynd er frá Vestur-
Noregi laust fyrir síðustu
aldamót.
annars voru spellvirkjar, þar eð á efri
hæðina varð aðeins komizt um stiga utan-
húss, sem jafnan voru teknir niður strax
og umferð á loftið var lokið hverju sinni.
Á ýmsum tímum munu svefnloft kvenna
hafa verið á efri hæð birgðageymslnanna
á sumrum.
Byggingar voru reistar á stöðum, þar
sem víðsýnt var og frá höfðingjasetri
skyldi helzt vera skyggni um breiða byggð.
Sá háttur var nauðsynlegur, ef sjá skyldi
til mannaferða og einkum ef óvinaferðir
voru hugsanlegar.
Sjálft „túnið“, í hinni upprunalegu
mynd, skipti líka nokkru máli þegar smátt
og smátt bættust fleiri byggingar í sam-
stæðuna eða aukið var við húsakostinn
með viðbyggingum. Stígir og eiginlegar
götur milli margra bygginga voru og eðli-
leg og nauðsynleg fyrirbæri þegar þorp
mynduðust þar, sem nokkrar fjölskyldur
voru saman komnar, eins og gerðist á óð-
alssetrunum og reyndar víðar á víkinga-
öld, þegar verjast þurfti aðsúg óvina eða
rándýra. Garðar og gerði komu þar einnig
með í skipulagið, en nánar um þau atriði
og svo fjölbreytni í búnaði innan húss á
ýmsum tímum er svo umfangsmikið efni,
að hér hlýtur það að liggja kyrrt.
Jarðyrkjan.
Berhöfðaður skyldi sáðmaðurinn vera
þegar hann dreifði útsæðinu yfir raka og
hlýja moldina á vordegi. Sú athöfn var
heilagur verknaður því að mikið lá við
er næra skyldi fólk og fénað af uppskeru
jarðar.
Frumstæð voru verkfæri þau og tæki,
sem frá árdegi tímanna höfðu verið í notk-
un og um aldir breyttust eitthvað, en ekki
ört, frá kynslóð til kynslóðar. Korninu var
sáð, það óx og uppskeru var bjargað. Á
vang og vengi var land yrkt, en afrek
voru að sjálfsögðu takmörkuð þegar tré-
plógur — arðurinn — var notaður og greið-
stígir voru uxar aldrei, sízt fyrir arði.
Stórstígar voru framfarirnar þegar plógar
komu, jafnvel þó að þeir væru í fyrstu að
verulegu leyti úr tré, og hestadráttur
þeirra var þó liðlegri en þegar uxar einir
voru dráttarafl, ef ekki mannsafl. Okkur
er lítt skiljanlegt hvernig eðlilegum þörf-
um skyldi fullnægt með svo frumstæðum
tækjum og aðferðum, sem um aldir ríktu,
en aðeins eru um 200 ár síðan eiginleg
akuryrkja með menningarsniði hélt inn-
reið sína, þegar menn fóru að ráðgazt um
ræktunarmál og fræðsla var byggð á feng-
inni reynslu.
F R E Y R
469