Freyr - 01.11.1987, Blaðsíða 12

Ólafur R. Dýrmundsson,
ráðunautur
Breyttir beitarhættir — bætt
meðferð lands
Samtökin Líf og land héldu ráðstefnu um gróðureyðingu og landgræðslu í Reykjavík
hinn 27. september í haust. Þar voru flutt tíu stutt erindi sem gefin voru út í hefti, en frá
því er sagt í ritfregnum hér aftar í blaðinu. Ólafur R. Dýrmundsson flutti eitt erindanna
og er það birt hér með leyfi höfundar og samtakanna Lífs og lands. Ritstj.
í þurrkunum í sumar urðu óvenju
miklar umræður um gróður-
eyðingu og landgræðslu. Málefna-
leg umfjöllun um þessi efni er
nauðsynleg og þegar mér var boð-
ið að taka þátt í þeirri ráðstefnu
sem hér er haldin þáði ég það með
glöðu geði.
Gróðurbreytingar eftir landnám
Því verður ekki á móti mælt að
gróðurfar hefur breyst og víða
hafa gróðurlendi eyðst síðan
landið byggðist. Umdeilanlegt er
hversu mikil sú breyting hefur
orðið og sömuleiðis hvort nú
eyðist meiri gróður en nemur ým-
iss konar ræktun og uppgræðslu.
Við teljum okkur þekkja orsakir
gróður- og jarðvegseyðingar sem
eru fjölþættar og samverkandi, en
mér virðist þó mikið vanta á að
gróðursaga landsins hafi verið
rannsökuð og skráð á viðunandi
hátt. Ágiskanir og tilgátur eru
orðnar að staðreyndum og tölum,
alhæfinga og einfaldana gætir í
sívaxandi mæli og oft virðist fræði-
mennskan víkja fyrir ýkjum og
áróðri. Helst hefur verið að skilja
á umfjöllun ýmissa fjölmiðla í
sumar að gróðureyðing í landinu
sé svo til öll af völdurn sauðkind-
arinnar. Þá hafa ýmsir tengt þessi
mál umræðum um tímabundin
markaðsvandamál sauðfjárrækt-
arinnar, oft af meira kappi en
forsjá.
Ég ætla að víkja sérstaklega að
beitinni sem vissulega getur haft
áhrif á gróðurfar og landgæði.
Beitarhættir fyrr og nú
Miklar breytingar hafa orðið á
beitarháttum, einkum undanfarna
þrjá til fjóra áratugi með tilkomu
stórbættrar fóðuröflunar og
vetrarfóðrunar. Fyrr á öldum
gekk búfénaðurinn að mestu sjálf-
ala, nautgripir, sauðfé, geitfé,
hross og jafnvel svín, og ætla má
að sá gróður sem klæddi ísland við
landnám hafi fljótlega látið á sjá.
Þar við bættist skógarhögg, hrísrif,
eldgos, harðindi og fleira. Þið vit-
ið trúlega öll að árið 1979 var hið
kaldasta sem komið hefur á þess-
ari öld með 2,3°C meðalárshita.
Þá var spretta sáralítil í hálendinu
og léleg á láglendi. En vitið þið að
heill áratugur á öldinni sem leið,
árin 1859—1868, hafði nær sama
meðalhita, 2,4°C? Þegar svo kalt
er mörg ár í röð fer saman lítil
spretta og minnkandi beitarþol og
þá er hætta af völdum ofbeitar
mest. Ætla má að við slík skilyrði
hafi beitin, einkum hin harða
vetrarbeit, verið afdrifarík, sér-
staklega í kjarr- og skóglendi.
Vatn og vindar hafa síðan tekið
sinn toll og gera enn, jafnvel á
stöðum sem hafa verið friðaðir
fyrir beit um áratuga skeið. En
það er að sjálfsögðu ekki algilt
lögmál að rofið land verði örfoka
því að þess eru ýmis dæmi að
rofabörð hafi gróið og lokast,
jafnvel í beitilöndum.
Andstæður og öfgar
Flestar umræður og skrif um
tengsl beitar og gróðureyðingar
hér á landi hafa einkennst af öfga-
kenndum málaflutningi þar sem
hið versta og besta er borið
saman. Gróskumestu, friðuðu
gróðurlendin eru borin saman við
þau mest beittu og gróð-
ursnauðustu, og bændum er oft
stillt upp sem andstæðingum gróð-
urverndar og skógræktar. Skoðan-
ir eru vissulega skiptar og Ijóst er
að annars vegar er í landinu sá
hópur fólks sem hefur þá bjarg-
föstu trú að öll beit sé skaðleg
gróðri og hins vegar fyrirfinnast
860 Freyr