Freyr - 01.11.1987, Blaðsíða 14

Hross eru frek til beitar og þeim fer fjölgandi. (Ljósm. Júlíus J. Daníelsson).
fuglabeit, einkum gæsa og álfta, á
ákveðnum svæðum. Eftir að sauð-
fé fækkaði hefur hlutdeild hrossa
aukist þannig að sumir telja að nú
taki hrossin allt að því eins mikla
beit í úthaga og sauðféð. Núorðið
er þó lítið um hross í afréttum, en
sums staðar þurfa þau það mikla
beit í heimalöndum að bændur eru
háðari afréttarbeit fyrir sauðfé en
ella. Hross skipta því verulega
máli auk þess sem þau ganga öllu
nær landi en sauðfé. Þótt hrossum
fari nokkuð fjölgandi fækkar fénu
það mikið að beitaráiag í úthaga
er nú mun minna en það var fyrir
áratug og samfara tilltölulega hag-
stæðu tíðarfari síðustu árin hefur
mun minna borið á ofbeit en á
árunum í kringum 1980. Áhrif
ýmissa gróðurverndaraðgerða eru
einnig farin að segja til sín eins og
áður var vikið að.
Stefna Búnadarfélags íslands
Þar eð hross og sauðfé nýta eink-
um úthagabeitina skiptir þróun
þessara búgreina miklu máli svo
og hestaeign þéttbýlisbúa. Ég
nota hér tækifærið til að vekja
athygli á því að stefna Búnaðarfé-
lags Islands og búnaðarsamband-
anna í landinu, bæði í hrossarækt
og sauðfjárrækt, samræmist ágæt-
lega sjónarmiðum gróðurverndar.
Leiðbeiningar til bænda miðast
við ræktunarbúskap, að byggja
fremur á arðsemi einstakra gripa
en fjölda. Höfðatölusjónarmiðið
er orðið úrelt þótt enn sé það við
líði hjá fáeinum fjárbændum og all-
mörgum stóðbændum. Við stefn-
um áfram að aukinni frjósemi
sauðfjár sem er virkasta leiðin til
að auka arðsemina og hún stuðlar
jafnframt að gróðurvernd því að
þá þarf færri ær til að framleiða
hvert tonn af dilkakjöti. í hrossa-
ræktinni kemur æ betur í Ijós að
gæðin skipta mestu máli og með
markvissu kynbótastarfi er að
skaðlausu hægt að grisja stofninn
verulega. Sumir þéttbýlisbúar eiga
fleiri hross en góðu hófi gegnir en
mikið af þeim fer í hagagöngu út í
sveitirnar.
Ný viðhorf
Horfur eru á að enn létti verulega
á afréttarlöndum ekki aðeins
vegna fækkunar heldur einnig
vegna styttingar á beitartíma.
Bændur eru hvattir til að flýta
göngum til að koma dilkum fyrr til
slátrunar og sjást nú þegar merki
slíkrar þróunar. Fækkun fjár og
fjárbænda leiðir trúlega til þess að
æ fleira sauðfé verði í heima-
löndum sumarlangt, en nú gengur
vart meira en helmingur sauðfjár
landsmanna í afréttum. Ósenni-
legt er að stóðhrossabeit aukist í
afréttum. Á nokkrum gróðurvinj-
um í hálendinu er álag vegna
beitar ferðahesta of mikið, sér-
staklega þegar stórir hópar fara
um, og brýnt er fyrir hesta-
mönnum að taka með sér fóður í
slíkar ferðir og treysta ekki á
beitina. Hvað aðra beit varðar
ganga nautgripir að mestu á rækt-
uðu landi og ekki eru líkur á að
geitum fjölgi, en þær eru mjög
fáar og ganga í heimalöndum.
Engu skal spáð um gæsa- og álfta-
beit en þær ganga sums staðar
nærri landi og reynslan sýnir að
þeir aðilar sem vinna að gróður-
vernd eru mótfallnir því að
hreindýrin dreifist út fyrir Austur-
land. Ymiss konar gróður-
skemmdir af völdum hreindýra
eru þekktar þar, m.a. á lerki-
skógum og á fléttugróðri, og
verstu beitarskemmdir sem ég hef
séð í úthaga voru af völdum
vetrarbeitar hreindýra í Berufirði.
Raunhæfar úrbætur
Þótt víða megi greina úrbætur í
meðferð beitilanda má margt bet-
ur fara. Jafnframt ber að meta að
verðleikum það sem vel er gert.
Áfram verður haldið á þeirri braut
og svigrúm er fyrir frekari gróður-
verndaraðgerðir á komandi árum
innan ramma núgildandi laga.
Æskilegt er að opinber afskipti
verði sem minnst og reynslan sýnir
að gróðurvernd verður að
byggjast á góðu samstarfi hlutað-
eigandi stofnana, gróðurvernd-
arnefnda og bænda.
Það sem skiptir mestu máli er
að stilla fjölda beitarfénaðar í hóf,
að fækka þar sem land er ofsetið.
Þær breytingar sem nú eru að
verða á búskaparháttum stuðla að
þeirri þróun. Við skulum þó ætíð
minnast þess að málið er ekki
aðeins hagfræðilegt heldur einnig
félagslegt og varðar búsetu í sveit-
um og eignar- og afnotarétt á
landi. í beitarmálum eru engar
einfaldar lausnir. Þetta eru oftast
862 Freyr