Freyr - 01.03.1994, Page 29

Innbcrganir
Úlborganlr
1.000
Mynd 1. Inn- og útborganir vegna fjárfestinga.
mynd 1, miðað við að reiknivextir
eru 10%, er eins og eftirfarandi tafla
sýnir.
Útreikningarnir sýna að innborg-
anirnar eru hærri en útborganirnar
og er fjárfestingin því arðbær. Hún
gefur af sér 137 krónur í arð á nú-
virði, þ.e. fjárfestinn hefur grætt 137
krónur á þessari fjárfestingu. í dæm-
inu voru reiknivextir ákvarðaðir
10%. Ef þeir hefðu verið 15% yrði
núvirði fjáfestingarinnar -117
krónur, þ.e. fjárfestingin er ekki
lengur arðbær. Petta sýnir að val á
reiknivöxtum eru mjög mikilvægt
þegar arðsemi fjárfestinga er metin.
Hér erum við komin að umdeilan-
legasta þætti fjárfestingarútreikn-
inganna því að reiknivextir eru
mælikvarði á þær kröfur sem ein-
stakur fjárfestir gerir um arðsemi
þess fjármagns sem lagt er í fjárfest-
inguna. Of margir hafa lent í þeirri
gryfju að gera of litla arðsemiskröfu
til fjárfestingarinnar. En hver á arð-
semiskrafan að vera? Það er ekki til
nein ein rétt krafa sem gildir í öllum
tilfellum, heldur verður að meta að-
stæður hverju sinni. Það er þrennt
sem taka þarf tillit til en það er vextir
af lánsfé, aðrir fjárfestingarvalkostir
og áhætta sem fylgir fjárfestingu
(Karl Karlsson. 1991:50).
Það fyrsta sem þarf að finna út er
hvernig á að fjármagna fjárfesting-
una. Hversu mikið verður tekið að
láni og hve mikið eigið fé á að leggja
til. Vaxtaprósentan á mögulegu láni
er þekkt, en hvaða ávöxtunarkröfu á
að gera til eiginfjár? Það er vel þekkt
sjónarmið að eigið fé kosti ekki neitt
og þurfi þess vegna að gera litla sem
enga ávöxtunarkröfu á það. Þetta
sjónarmið er hættulegt. Fjárfestinn
verður að hafa það í huga að hann
hefur ýmsa aðra kosti til að ávaxta
sitt fé. Um leið og hann bindur eigið
fé í fjárfestingunni fórnar hann
möguleikanum á að ávaxta fé sitt
annars staðar, t.d. á almennum
sparifjármarkaði þar sem áhættan er
lítil sem engin. Það er því ekki óeðli-
legt að fjárfestinn geri hærri ávöxt-
unarkröfu á það fé sem hann bindur
í fjárfestingunni þegar aukin áhætta
er höfð í huga. í raun er það viður-
kennd vinnuregla að eftir því sem
áhættan er meiri því hærri arðsemis-
kröfu á að gera til fjárfestingarinnar.
Það er því ljóst að ekki er til nein
ein rétt arðsemiskrafa sem gildir um
allar fjárfestingar, heldur verður að
taka mið af aðstæðum hverju sinni.
Dœmi um arðsemiskröfu.
Jón hyggst ráðast í fjárfestingu
fyrir tiltekna fjárupphæð. Allur
rekstur er mjög einfaldur og áhættan
er í lágmarki. Jón fær lán hjá opin-
berum sjóði fyrir 60% af stofnkostn-
aði á 5% vöxtum. 40% ætlar hann að
fjármagna sjálfur og selur til þess
ríkisskuldabréf sem hann á. Ríkis-
skuldabréfin bera 8% vexti. Jón ætti
að minnsta kosti að gera kröfu um
10% arðsemi á eigið fé. Þó svo að
fjárfestingunni fylgi lítil áhætta,
hlýtur áhættusamanburður við ríkis-
skuldabréfin að vera fjárfestingunni í
óhag. í heildina verður fjárfestingin
því að standa að lágmarki undir
kröfum um 7% arðsemi (0,6 x 0,05
+ 0,4 x 0,1 = 0,07).
Bróðir Jóns, Sverrir, er einnig í
fjárfestingarhugleiðingum. Hann
hyggst hætta búskap og koma á fót
litlu framleiðslufyrirtæki á jörðinni.
Um er að ræða nokkuð sérhæft og
flókið framleiðsluferli á vöru sem er
nánast óþekkt á markaðnum.
Áhættan er því veruleg. Sverrir hef-
ur tryggt sér bankalán fyrir 50% af
stofnkostnaðinum á 8% vöxtum.
Hann ætlar að fjármagna afganginn
sjálfur með því að selja allan bú-
stofninn og eitthvað af vélum. Þegar
haft er huga að Sverrir er að fórna
ýmsum öðrum ávöxtunarmöguleik-
um, t.d. kaupum á ríkisskuldabréf-
um, og að mikil áhætta fylgir fjár-
festingunni, verður hann að gera
kröfu um 15-20% arðsemi á eigið fé.
Miðað við að gerð sé 18% arðsemis-
krafa verður fjárfestingin í heildina
að standa undir 13% arðsemi (0,5 x
0,08 + 0,5x0,18 = 0,13).
Önnur atriði er máli skipta.
Það eru ekki aðeins reiknivextir
sem þurfa að liggja til grundvallar
þegar arðsemi fjárfestingar er met-
in. Fyrir utan þá er það einkum
eftirfarandi:
1) Stofnkostnaður. Fyrsta skrefið í
mati á fjárfestingum er að ákvarða
raunverulegan stofnkostnað. I þessu
sambandi þarf að tína til öll fjárútlát
sem tilheyra fjárfestingunni, bæði á
beinan- og óbeinan hátt. Það eru
algeng mistök að það gleymist að
taka inn í dæmið fjárútlát sem tengj-
ast fjárfestingunni á óbeinan hátt.
Dæmi: Bóndi hyggst setja upp tré-
smíðaverkstæði í tómu loðdýrahúsi
sem hann á. Hann tekur með í reikn-
inginn verð allra véla og tækja en
hann gleymir því að gera þarf breyt-
ingar á húsinu.
2) Greiðsluraðir og hrakvirði. Þá
þarf að meta allar inn- og útborganir
sem tengjast fjárfestingunni sam-
kvæmt áætluðum endingartíma og
hrakvirði hennar í lokin. Þessar
áætlanir verða að byggja á traustum
forsendum því að ef þær eru rangar
verður niðurstaðan lítils virði.
Hrakvirði fjárfestingar er sölu-
verð hennar í íokin. Það ræðst fyrst
5*94 - FREYR