Freyr - 01.12.1998, Síða 28

Tafla 1. Samanburður á 1,5 og 3,0 m2/dýr við eldi á dönskum 300-350 kg kvígum.
Rými á dýr Vaxtar- hraði, g/dag Át, fe/dag Fóður- nýting, fe/kg vaxtar Legu- tími, mín/dag Legu- tímabil, fjöldi/dag Legu- tímabil, mín/ tímabil
1,5 m2 rimlagólf 570 5,39 9,44 643 6,6 112
3,0 m2 rimlagólf 744 5,49 7,29 734 7,9 100
Munur 31% 2% -23% 14% 20% -11%
Marktekt Já Nei Já Já Já Já
fyrir í lokuðum einstaklingsstíum
þar sem þeir hafa nánast enga
möguleika á tengslum við önnur
dýr. Núorðið er algengast að hýsa
smákálfa í opnum einstaklings-
stíum (með rimlamilligerðum) og
einnig þekkist að nota litla kofa
sem dreift er um úti á hlaði.
Danskar rannsóknir sýna ótvírætt
að ef horft er fram hjá smit-
hættunni, þá er best fyrir kálfana að
vera í hópstíum, nema ef til vill
allra fyrstu dagana eftir burð. Það
verður meira um leik, minna
óeðlilegt atferli og minni hræðslu-
viðbrögð gagnvart ókunnum að-
stæðum. Það er því óhætt að mæla
með hópstíum fýrir íslenskar að-
stæður, þar sem lítið er um smitandi
kálfasjúkdóma. Hvort sem kálfar
eru haldnir í einstaklings- eða
hópstíum verður að gera þá kröfu
að þeir geti snúið sér við, gengið
um og legið með útrétta fætur. Með
auknum aðgangi að ódýrum
bygghálmi er einnig ástæða til að
hvetja bændur eindregið til að láta
kálfana ganga á hálmbeði fyrstu
vikumar eða mánuðina. Það gefur
hreinni dýr, minni hættu á skitu og
öðmm óþrifnaði og tvímælalaust
stóraukin þægindi fyrir kálfana.
Sem þumalfíngurreglu má reikna
með að nota þurfi um það bil hálft
kg af hálmi á kálf hvem dag. Það
þýðir að 20 kálfar í þrjá mánuði
þurfa tæplega eitt tonn af hálmi eða
um íjórar rúllur en þar við bætist
vinna við dreifingu og útmokstur.
Líklegt er að þau útgjöld borgi sig.
Rými í
geldneytastíum
Danir hafa mikið rannsakað áhrif
rýmis i geldneytastíum á vöxt, fóður-
nýtingu, atferli og heilbrigði
geldneyta. Fyrst er að neina yfirlits-
grein ffá árinu 1993 sem sýndi að
flestar fyrri rannsóknir bentu til að
aukið rými fyrir 250 til 500 kg naut
myndi auka vöxt og fóðumýtingu upp
að 4,7 fermetrum á grip. Aukningin er
mest fyrst en minni eftir því sem
rýmra er á gripunum.
Eldri danskar rannsóknir höfðu sýnt
að hámarks hagnaður af nautaeldi
náðist við 1,9 m2 á grip ef tekið var
tillit til vinnu og afskrifta húsa.
Nýleg tilraunaröð, sem ffamkvæmd
var á sjö dönskum búum, sýndi að við
það að auka rými í rimlastium ffá 1,5
til upp í 3,0 fermetra á grip gerðist
eftirfarandi hjá u.þ.b. 300 kg kvígum
(sjá töflu 1): Vaxtarhraði jókst um
31%, fóðumýting batnaði um 23%,
legutími dýranna jókst um 14% og
legutímabilum fjölgaði en þau styttust.
Ef dýrunum var gefinn aðgangur að
legusvæði með hálmi (1,5 fermetra á
dýr) þá fjölgaði legutímabilunum enn
meira en enginn munur var á
ffamleiðslutengdum þáttum. Þrátt
fyrir þetta er bændum eindregið
ráðlagt að byggja geldneytastíur með
legusvæðum, annað hvort í formi
legubása eða hálmsvæða. Sérstaklega
er þetta mikilvægt fyrir naut því að
vaxtarhraði þeirra og þyngd gera þau
viðkvæm fyrir hörðum gólfum;
afleiðingin er m.a. bólgin liðamót í
fótum og klaufasjúkdómar.
Af þessu má álykta að vafasamt sé
aðþað borgi sig að það hafa þrengra á
stálpuðum geldneytum en 2 fermetra á
dýr. Ef bændur eiga möguleika á að
bjóða dýrunum annað legusvæði en
rimlana þá á tvímælalaust að nýta það.
Hópskipti
Nokkuð skortir á að nægjanleg
vitneskja liggi fyrir um hvaða áhrif
það hefur á dýr að vera flutt milli
hópa innan fjóss. Vitað er að nyt kúa
lækkar um allt að 5% ef þær em
fluttar í nýjan hóp á nýju umhverfi og
lækkunin getur varað allt ffá einum
degi upp í einhverjar vikur, allt effir
aðstæðum. Hjá nautum sjást aukin
slagsmál sem geta varað í nokkra
daga, en erfitt er að finna heimildir
þar sem áhrif á vöxt hafa verið metin.
Mörg atriði hafa áhrif á hve
miklu hópskiptin skipta fyrir dýrin,
m.a. hvort þau hafi verið saman í
hóp einhvem tíman áður, hve mörg
dýr em flutt í einu, hve mikið rými
er í stíunum og hve gömul dýrin
em. Almennt má segja að fram að
6-9 mánaða aldri hafa hópskiptin
lítið að segja en effir þann aldur ætti
að kappkosta að halda þeim í
lágmarki. Stíuskiptum ætti líka að
halda í lámarki; það sparar vinnu
og hlífir dýmnum við streitu.
Að lokum
Hér hefur verið stiklað á stóm um
ýmis atriði er tengjast uppeldi kálfa
og geldneyta. Margt er ósagt.
Tilvísanir í nefndar rannsóknir
fást hjá höfundi.
28- FREYR 14/98