Freyr - 01.12.1998, Blaðsíða 29

Athugun á hagkvœmni kúabúa
með hliðsjón af nythæð og bústærð
Þessi grein er skrifuð í kjölfar
umræðu og skrifa að undanförnu
um áhrif nythæðar mjólkurkúa á
afkomu mjólkurframleiðenda.
Umræðan hefur m.a. snúist um
skilgreiningu á kostnaði í breyti-
legan og fastan og hvaða áhrif
aukin nythæð hefur á fóður-
kostnað og framlegð. Eg mun hér
á efrir leitast við að varpa ljósi á
helstu þætti sem hafa þarf í huga í
umræðunni um nythæð og áhrif
hennar á afkomu mjólkurfram-
leiðenda út frá upplýsingum í
búreikningasafni Hagþjónustu
landbúnaðarins. Lögð er áhersla á
að greina hagkvæma bústærð
kúabúa og hvernig heildar-
kostnaður þróast með auknu
framleiðslumagni og nythæð. Þá
er vinnuframlag og heildarlauna-
kostnaður metinn út frá vinnu-
skýrslum kúabúa.
Taka þarf ftam í upphafí að sú
greining sem hér fer á eftir er
takmörkunum háð og verður því
fyrst og fremst að skoða sem innlegg
í umræðu um hagkvæma bústærð
kúabúa. I því sambandi má benda á
þijár forsendur sem hafa verður í
huga. í fyrsta lagi er gert ráð fyrir að
aukin nythæð hafi ekki áhrif á fjölda
vinnustunda heldur komi kostnaður
vegna hennar fram í öðrum
kostnaðarliðum. í öðru lagi eru
vinnustundir búanna metnar sam-
kvæmt vinnuskýrslum kúabúa árið
1982 og taka einungis mið af vinnu-
stundum í fjósi. Þannig er lögð
áhersla á að einangra þau áhrif sem
fjöldi mjólkurkúa hefur á vinnu-
stundir eftir bústærð. Talið er að í
meginatriðum hafi vinnustundir í
§ósi lítið breyst frá þeim tima en
tæknilegar ftamfarir hafa hins vegar
verið miklar við fóðuröflun sem
sífellt krefst færri vinnustunda.
Aðrar skráðar vinnustundir svo sem
viðhald er einnig haldið utan við mat
á vinnuftamlagi þar sem það getur
verið mjög mismunandi ftá einu ári
til annars og á milli búa. í þriðja lagi
eftir Birgi Óli
Einarsson
Hagþjónustu
íand-
búnaðarins
er lagt mat á heildarlaunakostnað út
ftá skráðum vinnuskýrslum sem ekki
eru launagreiðslutengdar og gætu
gefið aðra niðurstöðu en raun-
verulega greiddar vinnustundir.
Benda má á að allflest kúabú í
búreikningasafhi Hagþjónustu land-
búnaðarins eru einkabú þar sem
vinnulaunakostnaður (reiknuð laun)
eigenda er bókfærður samkvæmt
skattmati.
1. Kostnaðarhugtök
og framleiðsiumagn
Heildarkostnaði er jafnan skipt upp
í fastan kostnað og breytilegan.
Breytilegur kostnaður er sá kostnaður
sem breytist eftir ffamleiðslumagni.
Fastur kostnaður er sá kostnaður sem
er óháður ftamleiðslumagni búsins.
Skil milli fasts og breytilegs
kostnaðar eru þó oft óljós. Til
skamms tíma má segja að allur
kostnaður sé fastur og yfir nógu langt
tímabil sé allur kostnaður breytilegur.
Ef gengið er út ftá því að aðal-
markmið mjólkurftamleiðenda sé að
skila sem mestum hagnaði og að
tekjur á litra sé föst stærð þá þarf
sérhver ffamleiðandi að leitast við að
framleiða það magn mjólkur þar sem
meðalkostnaður hans er í lágmarki.
I rekstri kúabúa sem og annarra
fyrirtækja er mikilvægt að umfang
fastafjármuna sé þannig að þeir séu
vel nýttir og að ekki sé mikil ónýtt
afkastageta. Lágmörkun meðal-
kostnaðar svarar þá til hámörkunar
hagnaðar ef söluverð afurða er þekkt
og stöðugt og búið getur selt allt það
magn sem það ffamleiðir. í þessu
sambandi er einnig gert ráð fyrir að
búin geti haft áhrif á mögulegt
framleiðslumagn með kaupum og
sölu á greiðslumarki eins og heimilt
hefur verið ftá árinu 1992.
Ef þörf er á að auka framleiðslu-
magn til að ná ofangreindu mark-
miði eru einkum tveir kostir í stöð-
unni. Annars vegar að stækka bú-
stofn þ.e. að fjölga mjólkurkúm til að
auka ftamleiðslumagn og hins vegar
að auka afköst þ.e. að auka nythæð
mjólkurkúa með aukinni fóðurgjöf
(tegund, magn og/eða gæði). Hvor
leiðin er valin fer eftir aðstæðum hjá
hverjum ftamleiðanda en báðar hafa
aukinn kostnað í för með sér.
Bústofnsaukning leiðir til fleiri
vinnustunda og aukins launa-
kostnaðar og getur einnig haft í för
með sér þörf á fjárfestingu í
fasteignum sem eykur fastan
kostnað. Aðgerðir til að auka
afkastagetu auka fóðurkostnað og
kalla jafnvel á kaup á afkastameiri
tækjum og búnaði til fóðuröflunar.
Ef framleiðsluaukning leiðir til
minni meðalkostnaðar afurða þá er
það vísbending um að afkastageta
sé vannýtt. Við litla framleiðslu er
meðalkostnaður hár vegna þess að
fastur meðalkostnaður dreifist á
fáar einingar en þegar framleiðslan
eykst dreifist fasti kostnaðurinn á
fleiri einingar og meðalkostnaður-
inn minnkar. Eftir að lágmarki
meðalkostnaðar er náð geta skapast
þær aðstæður að meðalkostnaður
fari aftur vaxandi með stækkandi
búi og meiri framleiðslu. Ástæða
þess er að viðbótareiningarkostnað-
ur (jaðarkostnaður) eykst við til-
tekið framleiðslumagn sem verður
til þess að meðalkostnaður eykst.
Orsök þessa er m.a. sú að erfítt
getur reynst að samræma alla þætti
í rekstri búsins sem þá er orðið
mjög stórt. Við slíkar aðstæður er
ekki einhlitt að aukning fastafjár-
muna og/eða afkastagetu leiði til
þess að framleitt sé við þau skilyrði
FREYR 14/98 - 29