Freyr - 01.11.2003, Qupperneq 20

yfirleitt ekki meðhöndlun og þeim
ber að farga.
I Bandaríkjunum, Hollandi,
Bretlandi og fleiri löndum er al-
mennt ráðlögð „blind“ geldstöðu-
meðhöndlun, þ.e. allar kýr eru
meðhöndlaðar, meö þeim rökum
að kúm, sem eru ekki meðhöndlað-
ar, er 10 sinnum hættara við sýk-
ingu í geldstöðunni en þeim sem fá
geldstöðulyf. Deilt er um þessa að-
ferðafræði. Almennt séð ber dýra-
læknum að forðast notkun sýkla-
lyfja nema vísindaleg rök liggi til
grundvallar notkunar þeirra.
Að loknum burði er bakkapróf-
ið (CMT próflð) ómetanlegt til að
meta júgurheilbrigði. Hægt er að
nota bakkaprófíð á broddmjólkina
og eðlilegt er að bóndinn fylgist
með heilbrigði mjólkurinnar strax
frá fyrsta degi. Ef mjólkin reynist
óviðunandi er gott að nýta tímann
til meðhöndlunar fyrstu dagana
eftir burð áður en hægt er að fara
að senda mjólk úr kúnni.
Efnaskiptahringurinn
I geldstöðu gengur líkaminn í
gegnum miklar breytingar i efna-
skiptum. Tímabil niðurbrots lík-
amsforða (catabolism) hefst 2-3
vikum fýrir burð (mynd 2). Þessi
sveifla efnaskiptanna yfir í niður-
brot er háð honnónabreytingum
sem verða fyrir og um burð. Sam-
hliða þessum breytingum minnkar
át einnig verulega þrátt fyrir aukn-
ar fóðurþarfir. Mikilvægt er að
draga úr áhrifum þessara breytinga
með því að gefa orkuríkt fóður
síðustu þrjár vikumar fyrir burð.
Ohjákvæmilega vantar þó orku og
samfara því að kýrin fer að ganga
á líkamsforðann safnast fíta í lifur.
Við það verður lifrin vanhæfari til
að takast á við aukin umsvif sem
tengjast efnaskiptunum í upphafi
mjaltaskeiðsins með þeim afleið-
ingum að hættan á súrdoða eykst.
Góð aðferð til að meta ástand lifr-
arinnar er að greina styrk fítusýra
(NEFA) í blóðsýnum síðustu vik-
una fyrir burð þar sem há fylgni er
milli fitusýra í blóði og fitusöfnun-
ar í lifur.
Bráðadoði
Undanfarin misseri hefur verið
nokkur umræða um notkun sýru-
gefandi fóðurs (þ.e. fóðurs ríku af
klóri og brennisteini, en snauðu af
natríum og kalíum) í geldstöðu til
að draga úr hættu á bráðadoða.
Sýmgefandi fóður leiðir til úrkölk-
unar beina og eykur þar með styrk
kalks í blóði. Ekki er alltaf auð-
velt að koma þessu við, en mikil-
vægast í þessu sambandi er að
forðast kaliríkt gróffóður. Til að
fylgjast með doðahættunni er
gagnlegt að skoða sýmstig þvags
seinni hluta geldstöðunnar. Þetta
er gert með því að dýfa Litmus
pappír í þvagsýni. Eftir því sem
sýmstig er hærra (pH yfir 7,0) er
meiri liætta á doða. Æskilegt sýr-
ustig þvags í lok geldstöðu er pH
6-7. Aðrir þættir, sem gætu komið
að gagni til að draga úr doðahættu,
em í fyrsta lagi að gefa magnesí-
um vambarstauta 10-14 dögum
fyrir burð og í öðm lagi að gefa
kalsíum inngjöf kringum burð.
Nokkuð er um að legbólga fylgi
burðinum og þarf bóndinn að hafa
vakandi auga með því hvort
hreinsun legsins, sem tekur venju-
lega viku til tíu daga, sé eðlileg.
Legbólga er bakteríusýking í legi
og einkennist af illa lyktandi út-
ferð með eða án hita. Legbólga er
algengur fylgikvilli fastra hilda,
burðarhjálpar o.fl.
Fóðrun
Ljóst er að stöðugt hærra hlut-
fall kjarnfóðurs í heildarfóðri
mjólkurkúa í upphafi mjalta-
skeiðsins eykur líkumar á súrri
vömb. Sýrustig í vömb getur
sveiflast frá pH 5,5-6,8 með æski-
leg gildi á bilinu pH 6,0-6,3.
Hægt er að ná sýni af vambar-
vökva annað hvort með slöngu
niður í vélindað eða með því að
stinga nál í vömbina. Til að fyrir-
byggja súra vömb er nauðsynlegt
að gefa kjarnfóðrið í litlum
skömmtum (hámark 2,5 kg í
einu). Ennffemur væri gagnlegt
að fjölga atriðum í fóðurefna-
greiningu, sérstaklega á þetta við
um kolvetnaþættina svo að hægt
sé að ráðleggja með markvissari
hætti en nú er gert um val og
magn fóðurtegunda í heildarfóðri.
Útlit skítsins gefur gagnlegar
upplýsingar um fóðrið og fóðmn-
ina. Skíturinn á að vera álíka þykk-
ur og meðalhafragrautur. Til er
kerfi til að gefa skítnum einkunn
ffá 1 til 5 þar sem 1 er eins og þunn
súpa og 5 er eins og velfonnað
hrossatað. Skítur með einkunn 1
eða 2 rennur út og gefur til kynna
trénisskort í fóðrinu, ófúllnægjandi
meltingu í ffemri hluta meltingar-
vegarins og gerjun næringarelha í
ristli. Gerjun í ristli veldur lækkun á
sýmstigi í skítnum en sýmstig í
skitnum á ekki að fara niður fyrir
pH 6,0 við eðlilegar aðstæður. Best
er að sem flestar mjólkurkýr fái
einkunnina 3, þ.e. að skíturinn
myndi flata dillu sem er þó það
blaut að skíturinn loðir vel við stíg-
vél sé tánni stungið í. Kýr á fyrri
hluta geldstöðu, sem eiga að fá
þurrlegt síðslegið hey (FEm 0,75),
fá einkunnina 4, þ.e. skíturinn
myndar háa dillu sem loðir ekki við
stígvél. Kýr með doða eða slæman
súrdoða em aftur á móti oft með
mjög harðan skit og hljóta einkunn-
ina 5 líkt og kýr sem fá hálm að éta.
Auk þykktar skítsins getur verið
gagnlegt að meta kornastærð
hans. Almennt eiga stráin ekki að
vera lengri en 7 mm og lítið á að
greinast af ómeltu komi i skítnum
ef jórtrun og vambarstarfsemi em
eðlileg. Litur skítsins fer eftir
samsetningu fóðursins og hversu
lengi næringarefnin eru að fara
eftir meltingarveginum. Kýr á beit
120 - Freyr 9/2003