Freyr - 01.11.2003, Blaðsíða 30

Aukum kvígusæðingar
ornsteinn ræktunar-
starfsins eru afkvæma-
prófanir á ungnautum.
Hér á landi eru framkvæmdar
um 50.000 sæðingar á ári og
við tæpan helming þeirra er
notað sæði úr ungnautum
Nautastöðvar BÍ sem eru í af-
kvæmaprófun á hverjum tíma.
Þetta háa hlutfall er nauðsyn-
legt til að geta prófað tilskilinn
fjölda nauta árlega og fengið
nægjanlega stóra afkvæma-
hópa undan hverju nauti. Eins
og lesendum er líkast til kunn-
ugt þá byggist öryggi afkvæma-
dóms á nautunum á afkvæma-
fjölda þeirra. Því fleiri sem af-
kvæmin eru þeim mun örugg-
ari er dómurinn. Þetta á sér-
staklega við um eiginleika, sem
hafa lágt arfgengi, s.s. júgur-
hreysti og frjósemi. Öruggari
dómur þýðir aftur að erfða-
framför verður rneiri.
Það er einnig kunnara en frá
þurfí að segja að íslenski kúa-
stofninn minnkar ár frá ári þar
sem afurðir kúnna aukast talsvert
hraðar en sem nemur stækkun á
markaði fyrir mjólkurafurðir. Þá
eykst hlutfall lausagönguíjósa
stöðugt en beiðslisgreining í þeim
er jafnan öruggari en í básafjós-
um. Þetta tvennt gerir það að
verkum að sæðingum fækkar
smám saman ef ekkert er að gert.
Við því má kynbótastarfíð ekki.
Hér á landi er notkun heima-
nauta á kvígur nokkuð almenn,
helstu rök bænda fyrir þessu fyrir-
komulagi eru þægindin sem því
eru talin fylgja. Það má þó færa
rök fyrir því að þau þægindi séu
harla dýru verði keypt. Þau helstu
eru eftirfarandi:
Munur á afkastagetu gripa und-
an heimanautum og sæðinganaut-
um er talsverður, heimanautunum
í óhag. Nokkuð (ekki samt nóg) er
um að sett sé númer á heimanaut-
in og þau ættfærð, þar með fá þau
sitt kynbótamat. Afurðaeinkunnir
heimanauta, sem fædd voru 1994,
eru nú að jafnaði 10 stigum lægri
en sæðinganautanna sem fædd
voru sama ár. Þá bendir reynsla
Dana til þess að ættfærð heima-
naut séu að jafnaði talsvert betri
en þau óættfærðu (Fogh, 1999).
Ekki er fjarri lagi að ætla að slíkt
eigi einnig við hér á landi, því er
heildarmunurinn á heimanautum
og sæðinganautum sennilega
meiri en 10 stig.
Þegar kvígur fá við heimanaut-
um (í stíu eða úti í haga) er væntan-
legur burðardagur sjaldnast þekktur
eða skráður. Undirbúningur kvígn-
anna fyrir burðinn getur því farið
fyrir ofan garð og neðan af þeim
sökum. Þá eru ættfærslur gripa
undan heimanautum einnig brota-
kenndar, 32% kúa í skýrsluhaldi
hafa t.a.m. ekki skráð faðemi.
Reynsla em fyrir því að kálfar,
sem ætlaðir hafa verið til notkunar
sem heimanaut, hafi verið ófrjóir
með öllu. Kvígumar, sem eiga að
hafa haldið við þeiin, reynast því
kálflausar og færa burð um allt að
einu ári. Slíkt getur reynst ffam-
leiðslunni mikið áfall, þar sem 1.
kálfs kvígur eru um þriðjungur af
kúastofhinum. Dæmi em um að bú
hafi ekki náð að framleiða upp í
greiðslumark af þessum sökum.
Graðneyti eru jafnan fremur
óþjáll peningur í meðförum og
fylgir umgengni við þau nokkur
slysahætta.
í athugun, sem ég gerði árið 2001
um vanhöld kálfa, kom í ljós að
vanhöld kálfa undan fyrstakálfs-
kvígum vom talsvert meiri hjá þeim
sem fengið höfðu við heimanautum
en sæðinganautum. Astæðu þessa
má líklega að hluta til rekja til þess
að væntanlegur burðardagur kvígn-
anna er lítt eða ekki þekktur, eins og
bent er á í lið 2.
Notkun óættfærðra heimanauta
tekur hluta af kúastofninum “úr
umferð” í ræktunarstarfmu. Með
þvi að minnka notkun þeirra vem-
lega mætti prófa fleiri naut og/eða
senda fleiri prófunarskammta úr
hverju ungnauti. Það myndi þýða
stærri afkvæmahópa, ömggari af-
kvæmadóm og þar með auknar
erfðaframfarir.
A undanfömum missemm hefur
sæðingum á kvígum fjölgað nokk-
uð og er það vel. Það er þó ljóst að
kynbótastarfíð þarf á því að halda
að allur stofninn sé virkur í rækt-
uninni, þar em sæðingar á mun
fleiri kvígum lykilatriði.
Heimild:
Fogh, A. 1999. Avlsmæssigt niveau
for ydelse afhængig af tyreanvend-
else. LK-meddelelse nr. 384, Lands-
kontoret for kvæg. 7. oktober 1999.
130 - Freyr 9/2003