Freyr - 01.11.2003, Síða 24

hvaða fóðri þessar fóðureiningar
og prótein koma. Nægir þar að
nefna margháttaðar tilraunir sem
unnið var að á tilraunastöðunum á
Stóra-Ármóti og Möðruvöllum,
einkum á síðasta áratug, og gerð
hefur verið grein fyrir á Ráðu-
nautafundum, í Frey og víðar af
Gunnari Ríkharðssyni, Þóroddi
Sveinssyni og samstarfsmönnum
þeirra. I þessum tilraunum hefur
m.a. komið fram verulegur munur
í afurðamyndun milli grastegunda
sem ekki hefur nema að hluta til,
verið hægt að skýra með mismun
í orku- og próteináti kúnna. Pró-
tein/fítuhlutfall í mjólk var hag-
stæðara og styrkur þvagefnis í
mjólk lægri þegar fóðrað var á
maís en byggi í tilraun Braga L.
Olafssonar o.fl. (2002), sem bend-
ir til betri próteinnýtingar við
maísfóðrunina. Fjöldinn allur af
erlendum tilraunum sýnir einnig
að þó að orkueiningar á borð við
FEm og próteineiningar á borð
við AAT gagnist vel við að skipu-
leggja fóðrunina í gróftim dráttum
þá er hægt að þróa mjólkurfram-
leiðsluna enn betur með þvi að
kafa dýpra í skilningi á meltingu
og efnaskiptum kýrinnar og reyna
að spá fyrir um hvað þar á sér stað
fram yfir það sem núverandi fóð-
urmatskerfi skýra. Hermilíkön
eru sérlega hentug tæki til þeirrar
vinnu þar sem þau kortleggja
þekkinguna og færa marga fróð-
leiksmola saman í eitt heildstætt
kerfi. Mörg slík hafa verið þróuð
og eru í þróun í heiminum í dag,
einnig fyrir gripi í kjötfram-
leiðslu, hvort heldur eru nautgrip-
ir, lömb eða annað, en athyglinni í
þessu norræna verkefni hefur fyrst
og fremst verið beint að mjólkur-
kúnni.
Ekkert áhlaupaverk er að þróa
hermilíkan af mjólkurkú enda eru
hinir líffræðilegu ferlar, sem reynt
er að herma, bæði margir og
flóknir. Því verður að velja og
hafna, reyna að lýsa því er mestu
máli skiptir og best er þekkt en
nota einfaldari nálganir á það sem
óljósara er. Almennt má segja að
menn séu lengra komnir í því að
lýsa því sem á sér stað í melting-
arfærunum, einkum vömbinni,
heldur en í efnaskiptum þeim er
við taka eftir að næringarefnin
hafa verið soguð upp frá melting-
arfærunum. Til dæmis er margt
enn ókannað varðandi hormóna-
stýringu á forgangi hinna ýmsu
líkamsparta fyrir einstök næring-
arefni m.t.t. stöðu á mjaltaskeiði
o.fl. þátta. Ein megin gagnsemi
þess að raða fyrirliggjandi þekk-
ingu á þennan hátt upp í hermilík-
an er að skýrari mynd fæst af því
hvar þekkingu skortir helst og þá
um leið hvar rannsókna er mest
þörf. Enda er það svo að vinnan
að hermilíkaninu hefúr haft mjög
mikil áhrif á hvert kröftum hefur
verið beint í fóðurfræðirannsókn-
um fyrir jórturdýr í þáttökulönd-
unum siðustu árin. I beinni vinnu
að þróun líkansins hefur einn vís-
indamaður frá hverju landi tekið
þátt síðustu þrjú árin, en margir
fleiri hafa tengst verkefninu og
unnið að rannsóknum er nýst hafa
beint inn í verkefnið. Sem dæmi
má nefna að verkefhi um efna-
innihald mjólkur (Bragi L. Ólafs-
son o.fl., 2000 & 2002), er unnið
hefur verið að á RALA í sam-
vinnu við LBH og fleiri aðila og
styrkt er af Rannsóknaráði, Fram-
leiðnisjóði og Samtökum afurða-
stöðva í mjólkuriðnaði, nýtist
beint til þróunar hermilíkansins.
Verkefninu, þ.e. þróun hermi-
líkansins, lýkur i ársbyrjun 2004
og tekur þá væntanlega við þróun-
arferli er miðar að því að koma
aðferðafræði og niðurstöðum
verkefnisins í gagnið í gegnum
leiðbeiningaþjónustu bænda í
hverju landi. Útgáfa af hennilík-
aninu sem er því sem næst endan-
leg miðað við markmið verkefnis-
ins er tilbúin og undirgengst nú
ýmisskonar prófanir til að sann-
reyna helstu veikleika þess og
styrkleika. í framhaldi af því
verður endurbætt útgáfa svo kynnt
á næsta ári.
Helstu áhersluþættir
í LÍKANINU
I grein sem þessari er ekki rúm
til að lýsa í smáatriðum hvemig
hermilíkanið er uppbyggt en ætl-
unin er þó að gefa innsýn í þá
hugmyndafræði sem að baki ligg-
ur í mjög grófum dráttum. 1.
mynd sýnir yfirlit um hvemig ein-
stök fóðurefni verða að næringar-
efnum fyrir jórturdýrið, bygging-
arefnum í þær afurðir sem svo
verða til. Að stómm hluta brey-
ta fóðurefnin um mynd við gerjun
í vömb. Þó kemst hluti þeirra
óbreyttur þar í gegn, en meltist í
smáþörmum. Þar er um að ræða
torleyst prótein sem t.d. er mikið
af í góðu fiskimjöli o.fl. hitameð-
höndluðum próteingjöfum, og
stundum líka sterkju úr þeim
sterkjugjöfum sem hægar brotna
niður, svo sem maís.
Eins og 1. mynd gefur til kynna
hefúr það áhrif á magn og sam-
setningu afurða hvemig fóðurefn-
in umbreytast og í hvaða hlutföll-
um byggingarefnin em tekin upp
frá meltingarveginum. Til mjólk-
ursykurmyndunar þarf glúkósa,
amínósýrur eru grunneiningar
mjólkurpróteins, og mjólkurfitan
verður til úr edikssým, smjörsým
og einnig úr blóðfitu sem kemur
að verulegu leyti úr fituforða lík-
amans. Þessi efnaskipti fara að
mestu fram í lifrinni og júgrinu
sjálfu eins og 2. mynd er m.a. ætl-
að að gefa til kynna. Edikssýran
og smjörsýran verða til við gerjun
örvera í vömb á fóðrinu, og em
sogaðar upp að mestu í gegnum
vambarvegginn og berast þaðan
til lifrar, en eru reyndar að hluta
nýttar á leiðinni til að uppfylla
124 - Freyr 9/2003