Litli Bergþór - 22.07.1987, Blaðsíða 15

14

uuu
& c y&œsó/wtác.
Um garörækt í Skálholti á fyrri
öldum er ekki ýkja margt vitað.
Fátt er um ræktun aö finna i fornum
heimildum og fornleifar og örnefni
veita takmarkaöa vitneskju um ræktun
þar.
Hér verður reynt aó gera i stórum
dráttum grein fyrir garörækt i Skál-
holti frá öndveröu til endaloka
biskupsstóls i ljósi tiltækustu
heimilda. Vantar þó eflaust nokkuð
á aö öll kurl séu komin til grafar
Teitur, sonur Ketilbjarnar hins
gamla á Mosfelli mun fyrstur hafa
reist sér bæ i Skálholti sem kunnugt
er, um miöja 10. öld. Aó honum
látnum tók viö búinu Gizurr sonur
hans. Áriö 1056 gaf Gizurr Skál-
holtsstaó svo þar mætti veróa
biskupssetur. Varó ísleifur sonur
hans biskup sama ár. Hinn nýbakaöi
biskup var vel menntaöur á þeirra
tima visu, haföi m.a. numió vió
klausturskóla i Herfuröu á Saxlandi.
Gizurr, sonur Isleifs og eftirmaöur
hans haföi einnig numið sin fræöi
a Saxlandi.
Efalitið hafa þeir feögar kynnst
ræktun ýmissa nytjajurta erlendis.
Viö klaustur i Evrópu voru á þessum
tima gjarnan garöar, bæói til prýóis
og nytja. Einkum var þar stunduö
ræktun lækningajurta. Er ekki
ósennilegt aö þeir hafi reynt viö
ræktun einhverra nytjajurta i Skál-
holti er heim kom. Ekki er þess þó
getiö i heimildum.
Um ræktun á 11. öld og siðar má fá
vitneskju viöar en úr rituðum heim-
ildum. Svo vill til aó gróðurfars-
saga Skálholtslands er aö nokkru
þekkt. Þorleifur Einarsson jarð-
fræðingur rannsakaöi áriö 1960 frjó-
korn úr mýrarsniði, teknu úr Skál-
holtslandi. Frjókorn voru tekin á
mörgum stööum úr þversniói af mýrinniy
tegundargreind eftir föngum og talin.
Aldursgreining var geró meö hliösjón
af öskulögum úr þekktum eldgosum.
Niöurstöóurnar leiða ýmislegt at-
hyglisvert í ljós, m.a. um breyt-
ingar á gróðurfari eftir landnám og
um ræktun nytjajurta.
Frjókorna korntegunda (líklega
byggs) tekur fyrst aö gæta strax
eftir landnám. Birki og viöi tók aó
fækka stórlega á sama tima og hlutur
grasa óx aö mun. Raklendisjurtum
fækkaöi en aö sama skapi fjölgaöi
val1lendisjurtum. Áberandi er aö
jurtum af hjartagrasaætt fjölgaði,
verulega eftir landnám. Meóal
plantna af þeirri ætt eru illqresis-
tegundir sem dreifast einkum af
manna völdum svo sem haugarfi og
vegarfi.
Auk frjókorna byggs og grasa fund-
ust i mýrarsniöinu frjókorn annarra
jurta sem telja má með vissu aö hafi
verió ræktaðar til nytja. Helst^er
aö nefna malurt (Artemisia) og lin,
eóa hör (linum usitatissimum).
Þá vitneskju má fá úr gömlum bókum
aó korn hafi verið ræktaö á Islandi
til forna og er þaó ekki dregió i
efa. Nær eingöngu var um bygg aö
ræöa, en auk þess mun hafrarækt hafa
verió reynd hér i fyrstu. Einnig er
taliö aö ræktun melgresis til mjöl-
geröar hafi farið fram.
Bygg var notaö til manneldis í mjöl
en var og nauðsynlegt til ölgeröar.
í ljósi frjókornarannsókna Þorleifs
Einarssonar má leióa getum aö þvi aó
hinir fyrstu Skálholtsbiskupar hafi
drukkió mjöó og mungát unnió úr
j
»
: