Litli Bergþór - 22.07.1987, Blaðsíða 17

16
villt. Hvannstóö eru ekki mikil í ná-
grenni Skálholts, en biskupsstól1inn
átti viöa ítök í jöróum, jafnvel í
fjarlægum héruóum og gæti því hafa átt
aðgang að hvönn þótt ekki hafi hún
verið ræktuð. Einnig kann hvönn þá
að hafa veriö verslunarvara.
1 uppsveitum Árnessýslu var kornrækt
vísast aldrei mikil, a.m.k. er hennar
örsjaldan getið. Sé mió tekið af
frjórannsóknum var kornrækt stunduð í
Skálholti frá landnámsöld, sem fyrr
segir, þar til um 1400. Þá leggst
hún að mestu nióur um alllangt skeið,
en annað kornræktartimabi1 hefst i
Skálholti á sióari hluta 17. aldar.
Kemur það heim við vitneskju manna um
kornrækt annars staóar á íslandi.
Byggrækt var þó stunduð litilsháttar á
Suðurlandi fram yfir aldamótin 1600.
ffitla má að samfara hnignun kornræktar
hafi garðrækt að sama skapi dregist
saman.
Er þá komið aö öðru timabili garö-
yrkju i Skálholti, en upphaf þess má
rekja til ræktunarstarfa Gisla Magnús-
sonar (Visa-Gisla).
Gisli Magnússon sýslumaður (f. 1621 ,
d.1696) var einn læröasti maður
sinnar tiðar og viöförull. Hann dvald-
ist allmörg ár við nám i Kaupmanna-
höfn, Hollandi og Englandi og kynnti
sér þar garóyrkju. Hann gerðist
mikill áhugamaður um garórækt og
stundaði m.a. miklar ræktunartil-
raunir á Hliðarenda i Fljótshlið, en
það bjó hann lengi sem sýslumaður i
Rangárþingi.
Gisli dvaldist i Skálholti siðustu
æviárin hjá dóttur sinni og tengda-
syni, ÞÓrði Þorlákssyni biskupi. Er
hann fluttist til Skálholts lét hann
gera sér matjurtagarö og hélt þar
áfram aó stunda iþrótt sina.
Meðal matjurta sem Gisli ræktaði
eða geröi tilraunir með i Skálholti
voru hvitkál, grænkál, rófur, gul-
rætur, bygg og rúgur auk kúmens, sem
Gisli haföi sérstakt yndi af. Má enn
i dag sjá gróskumikið kúmenstóð á
garóstæói Gisla i Skálholti, tæpum
þrjú hundruó árum eftir hans dag.
Áhrif ræktunarstarfa Gisla Magnús-
sonar voru langlif i Skálholti. Jón
Vidalin, eftirmaður ÞÓrðar Þorláks-
sonar var mikill framfaramaöur og
byggöi m.a. Skálholtsstað upp, sem
þá var i slæmu ástandi. Biskup hélt
áfram ræktunarstörfum Visa-Gisla og
mun m.a.s. sjálfur hafa sáö bæði
rúgi og byggi.
í ferðabók Eggerts Ólafssonar og
Bjarna Pálssonar (ritaó um 1754)
segir um ræktun i Skálholti m.a.:
"í Skálholti hefur kál veriö rækfað
að minnsta kosti i 70 ár, þegar örfá
ár eru frá talin, sem hún féll niður
og enn er kályrkja stunduð þar."
Samkvæmt þvi hefur garðyrkja verió
stunduó samfleytt allan fyrri hluta
18. aldar.
Um garðrækt á Skálholtsstað er að
finna vitneskju i Árbók Fornleifa-
félagsins áriö 1894. Þar er lýst
húsaskipan á tima Finns biskups
Jónssonar. Lýsingin er höfð eftir
óljúgfróöum Laugarásbúa, Jóni Jóns-
syni, sem fæddist skömmu fyrir 1750.
Þar segir m.a.: "Austur frá þeim
(þ.e. skólahúsunum) var "aldingaröur"
er lá i brekkuhalla upp aó kirkju-
garóinum. Þar voru ræktaðar ýmsar
jurtir og hefur kúmen vaxið þar
sióan."
Ljóst er þvi að garóur Visa-Gisla
hefur verið notaður áfram i nærfellt
eina öld og jafnvel lengur. Sióan
var matjurtagaróurinn færður niður á
flötina austan bæjarhúsanna gömlu,
þar sem enn er garóur.
Um trjárækt i Skálholti á fyrri tið
hef ég aðeins séð getið á einum stað.
í ferðabók Eggerts og Bjarna segir
svo: "Á sióastliðinni öld (17. öld)
var stórt tré i Skálholti, sem hafði
verið gróðursett þar. Einnig voru þá
mörg tré, sem einnig höfóu verið
gróóursett á Möðruvöllum i Eyjafirði."