Litli Bergþór - 01.12.1997, Blaðsíða 23

„Býr á Fossi
bóndi og smalinn“
Guðmundur Eiríksson hinn
Höf. með Krapa sinn.
sauðglöggi.
Eftir Jón Sigurðsson,
Skollagróf.
Jón Guðmundsson bóndi á Fjalli í Skeiðahreppi kom að máli við mig á s. I. ári ogfór þess á leit við mig að ég
skrifaði þátt um Guðmund hinn ríka, sem jafnan var kenndur við Haukadal í Biskupstungum. Ekki nennti ég aðfærast
undan þessu verki, því að málið er mér að nokkru skylt, þar sem ég er einn fjölmargra afkomenda hans. Guðmundur
þessi Eiríksson var langafi móður minnar, Helgu Eiríksdóttur húsfreyju í Stekk í Garðahreppi. Hún varfœdd 1. október
1879 að Kjarnholtum í Biskupstungum. Guðmundur var strax á barnsaldri þjóðsagnapersóna sakir fjárgleggni sinnar,
sem var svo langt ofan við meðallag. Endafœr enginn á sig þjóðsagnablœinn án þess að skera sig úr fjöldanum.
Snemma í desembermánuði s. I. sendi Jón á Fjalli mér það sem hann hafði við að að sér varðandi þennan þátt,
og kann ég honum bestu þakkirfyrir.
Hér segir frá Guðmundi Eiríkssyni, sem oftlega
var nefndur hinn fjárglöggi. Hann fæddist 21. nóvember
1791 að Álfsstöðum á Skeiðum.
Faðir hans var Einkur Jónsson bóndi á
Álfsstöðum, sonur Jóns bónda á Vorsabæ Sigmundssonar
á Ofeigsstöðum, en móðir hans var Ingveldur Jónsdóttir
bónda á Bimustöðum á Skeiðum Valdasonar bónda á
Fljótshólum og Súluholti í Flóa Eiríkssonar bónda á
Vatnsenda, einnig í Flóa. Guðmundur hóf búskap að
Helgastöðum í Biskupstungum á vordögum 1817. Kona
hans var Guðbjörg Jónsdóttir, fædd 7.maí 1797 að
Ósabakka á Skeiðum. Faðir hennar var Jón Magnússon,
fæddur 1765 í Hlíð í Hrunamannahreppi. Guðbjörg var
því af hinni fjölmennu og þekktu Hörgsholtsætt. Jón bjó
fyrst á Ósabakka, þaðan færði hann sig að Helgastöðum,
sem er aðeins ein drjúglöng bæjarleið. en síðast býr hann
í Hörgsholti.
Máltækið segir: „Seint grær um oft hreyfðan
stein.“ Þetta kom mér í hug þegar mér varð Ijóst hve oft
þau Guðmundur og Guðbjörg höfðu bústaðaskipti. Ekki
virðist það samt hafa komið stórlega niður á afkomu
þeirra hjóna því hann er strax á fyrstu búskaparárum
sínum á Fossi búinn að fá viðumefnið „hinn ríki“ og hélt
því æ síðan.
Eins og fyrr greinir hefja þau búskap vorið 1817
að Helgastöðum. Strax vorið eftir flytja þau að Fossi í
Hrunamannahrepp, og em þar næstu átján árin, eða til
vorsl836. Þá færa þau sig að Hjálmholti í Flóa. Næsta
ár, sem er fardagaárið 1837-1838, em þau í einskonar
húsmennsku að Stóra-Núpi í Gnúpverjahreppi.
Næstu þrjú ár þar á eftir, 1838-1841, búa þau að
Spóastöðum í Biskupstungum en 1841-1842 að Bryggju í
sömu sveit, ári síðar eru þau komin að Haukadal, sem
einnig er í Biskupstungum.
Skollagróf, 7. janúar 1996, Jón Sigurðsson.
Þegar þau setjast að í Haukadal er Guðmundur á
52. aldursári en Guðbjörg 45 ára. Á fyrsta búskaparári
þeirra þar byggja þau kirkju þá, sem er stofn þeirrar er
stendur enn. Frá fardögum 1842 til jafnlengdar 1854 búa
þau í Haukadal, eða tólf ár. Þá taka þau sig upp og stefna
vestur yfir Mosfellsheiði og setjast að í Miðdal í
Mosfellssveit. Fljótlega eftir að þau setjast að í Miðdal,
sem er áttunda býlið á þeirra búskaparferli, fer dóttir
þeirra Guðbjörg, sem fædd var 1836, og hennar
eiginmaður Guðmundur Einarsson, sem fæddist 1829, að
búa með þeim á hinum nýju slóðum. Guðmundur þessi
var a. m. k. síðasta árið, sem Guðmundur Eiríksson bjó í
Haukadal, vinnumaður þar. Þess vegna liggur beinast
við að ætla að þau hafi kynnst þar.
Þessi yngri hjón hafa efalítið tekið við aðal
umsvifum í búskapnum fljótlega eftir að þangað kom, því
eldri húsfreyjan deyr 18. júlí 1850. Þá er sambúð þeirra
Guðmundar Eiríkssonar og Guðbjargar Jónsdóttur búin
að vara í 43 ár. Guðmundur lifði nær því sex ár eftir lát
konu sinnar, því hann deyr 14. maí 1866 og er þá orðinn
tæpra 75 ára gamall. Guðmundur hafði ekki verið mikill
fyrir mann að sjá, heldur smár og grannvaxinn en léttur í
lund og góðgjam en samt ekki nema rétt í meðallagi
greindur.
Guðbjörg kona hans var sköruleg og greind vel.
Dugleg og fjölhæf til verka bæði utanbæjar og innan.
Talin var hún fremri bónda sínum að verklagni og
dugnaði. Hann var þó verkfús og fljótur til. En segja má
að fjármennskan væri hans „fag“. Enda má fullyrða að
hver og einn þættist góður, sem nálgaðist það að koma
tám sínum í nánd við hælspor hans á því sviði.
Eins og fram kemur í inngangsorðum þessarar
ritgerðar var hann strax á bamsaldri þekktur fyrir sína
skörpu fjárgleggni. Þannig myndast um hann
Litli - Bergþór 23