Litli Bergþór - 01.12.1997, Blaðsíða 24

„Býr á Fossi bóndi og smalinn“
Guðmundur Eiríksson hinn sauðglöggi.
þjóðsagnakenndar frásagnir á þessu sviði.
Gottsveinn Jónsson, bóndi í Steinsholti í
Gnúpverjahreppi, oft nefndur Þjófa-Gosi, þótti blendinn í
lund og knappur að frómleik. Sagði hann þennan dreng,
og var þá haldinn ölvímu, þess vegna gætti hann minna
orða sinna: „Það er strákskratti að alast upp á
Skeiðunum, sem er svo fjárglöggur að hann þekkir
lömbin innan í ánum.“
Orð gamla Gosa eru
auðskilin því að vonum eru
þeir, sem orðaðir eru við
sauðaþjófnað, lítið hrifnir af
þeim fjárglöggu.
Guðmundur var
einnig talinn afburða góður
fjármaður, þannig mönnum
búnast betur. Það er e. t. v.
komin skýringin á því hve
snemma á búskaparferli
sínum hann fékk nafnbótina
„hinn ríki“.
Góð fjármennska er
enn í dag æskilegur
eiginleiki, en fyrr á tíð
frumskilyrði, til góðrar og
traustrar afkomu. Einnig hefur það stuðlað að öruggri
afkomu þessara hjóna að þrátt fyrir þeirra
búferlaflutninga þá bjuggu þau að stærstum hluta á
þremur afbragðs góðum fjárjörðum, Fossi, Haukadal og
Miðdal í Mosfellsveit.
Vegna sinnar frábæru fjármennsku mun hann
ávallt hafa sjálfur gætt hjarðar sinnar, en alsiða var að
ýmsir stærri bændur stóluðu á sína „beitarhúsamenn“.
Slíkt datt Guðmundi aldrei í hug, enda er æði ósennilegt
að hann hafi nokkru sinni haft þann vinnumann á sínu
búi, sem hafi nálgast að að vera jafningi hans á sviði
fjármennskunnar.
Þegar Guðmundur var þriggja ára missti hann
Eirík, föður sinn. Vegna þeirra báginda hefur hann
sennilega fóstrast upp að mestu leyti hjá frændfólki sínu
á Álfsstöðum og Fjalli. Ófeigur Vigfússon „ríki“ á Fjalli
tók við búi af föður sínum, en þeir voru þremenningar að
skyldleika Guðmundur og Ófeigur. Langafi þeirra var
Sigurmundur bóndi á Ófeigsstöðum í Gnúpverjahreppi.
Þeir voru nær því jafnaldrar, Guðmundur fæddur 1791 en
Ófeigur ári fyrr. Snemma beygist krókurinn að því sem
verða vill, segir máltækið. Þegar þeir léku sér saman í
túnbrekku að búi sínu heima á Fjalli sá Ófeigur um heyin
en Guðmundur annaðist féð. Þegar til alvörunnar kom
var Ófeigur einn allra mesti heyjabóndi á Suðurlandi, en
Guðmundur varð með fjárflestu bændum hér syðra og
mjög farsæll í sínum búskap. Þeir voru sem drengir mjög
miklir mátar þau ár, sem þeir voru samtíða á Fjalli, bæði í
leik og starfi, Báðir urðu þeir mjög vel efnum búnir og
höfðingjar heim að sækja.
Veturinn 1801-1802 hafði verið mjög harður og
m. a. snjóþungur með langvarandi jarðbönnum. Til
aðgreiningar frá öðrum vægari vetrum var hann nefndur
Langijökull. Vegna heyskorts og harðræðis féll þennan
vetur margt af fénaði, bæði sauðfé og hross.
Þessi fimbulvetur linaði varla sín váglegu tök fyrr
en kom fram undir miðjan júní. Þegar leið á veturinn
gripu ýmsir til þeirra örþrifaráða að farga hluta
fjárstofnsins til að létta á knöppum heyjaforða.
Einn þeirra bænda,
sem þær leiðir fór, var
Vigfús bóndi á Fjalli,
faðir Ófeigs. Hann brá á
það ráð að farga
helmingnum af
gemlingum sínum
einhvern tímann á fyrri
hluta einmánaðar.
Fljótlega átti að farga
hinum hópnum. Þetta
vissi Ófeigur og mátti
ekki til þess hugsa að þeir
færu í „spað“ eins og
fyrri hópurinn. Hann fær
því Guðmund frænda
sinn með sér til að ganga
um vallendisbrekkur, sem
liggja hátt í sunnanverðu Vörðufelli, til að huga að hvort
þar muni finnast einhverjar snapir fyrir hina
„dauðadæmdu“ gemlinga.
Ætla má að Ófeigur hafi ekki þurft að eggja
Guðmund lengi til þessarar hagaleitar svo vikalipur og
brekkusækinn sem hann reyndist síðar sem bóndi og
smali.
Fjall á Skeiðum með suðurhlíð Vörðufells í baksýn.
(Ijósm Jón Eir.)
Eftir því sem sagnir greina var ákveðið að farga
seinni hópnum af gemlingum Vigfúsar á Fjalli
þriðjudaginn næstan eftir páska, en að þessu sinni bar
páskadagana upp á 18. ogl9. apríl.
Sagt er að þeir drengimir hafi farið að kanna
brekkumar annan páskadag þegar fullorðna fólkið hóf
sína kirkjugöngu fram að Ólafsvöllum. I brekkunum upp
og austur af bænum á Fjalli fundu þeir aðeins auga í
Alfsstaðir á Skeiðum með austuðhlíð Vörðufells í baksýn.
(Ijósm Jóti Eir.)
Litli - Bergþór 24