blaðið - 24.11.2005, Blaðsíða 18

18 I TÓNLIST
FIMMTUDAGUR 24. NÓVEMBER 2005 blaAÍÖ
FenderTweed Lap Steel frá 1958.
Kjöltustálið
Hawaiian gítarinn kom fyrst til
Bandaríkjanna um aldamótin
1900. Hann var ólíkur hinum
sígilda kassagítar að því leyti
að þegar spilað var á hann
var hann hafður í kjöltunni
með stálhólk sem rennt var
eftir hálsinum. Því fékk hann
gælunafnið Lap Steel. Þessi
gítar krafðist mun minni
fingralagni en hefðbundnari
gítarar og hlaut því strax
miklar vinsældir. Hljómurinn
varð einnig vinsæll í blús- og
sveitatónlist með tímanum.
Nýlegir„pönnu"gítarar.
Skynjarar
Áhrif rafmagnsgítara á tónlistarsköpun eru greinileg hvert sem litið er.
BlaÖiÖ/Esther ír
Frumkvöðlar á sviði raf-
magnsgítara reyndu ýmsar
leiðir til að skynja hljóðið
sem hljóðfærið gaf frá sér í
því skyni að magna það upp.
Þeir George Beauchamp og
Paul Barth hönnuðu fyrsta
segulmagnaða skynjarann
(Pickup) sem virkaði og festu
hann á „pönnugítar Adolph
Rickenbacker 1932. Nú til dags
eru skynjararnir settir undir
strengi gítarsins. Þeir skynja
hreyfingar strengjanna og
breyta þeim í rafboð. Til eru
nokkrar tegundir skynjara.
Rafmagnsgítarinn:
Fender Stratocaster
Bestur
Deila má um hvort Fender
Stratocaster er best heppnaði
rafmagnsgítar fyrr og síðar.
Hann má þekkja á útlitinu,
tvískiptur og sniðinn að lík-
ama listamannsins með þrjá
hljóðskynjara. Stratocasterinn
var fyrsti gítarinn til að vera
með sveif sem leyfir þeim sem
spilar að beygja strengina og
breyta hljómnum. I höndum
Buddy Holly, Jimi Hendrix, Eric
Clapton, og fleiri hefur Stratoc-
asterinn orðið að einni vinsæl-
ustu gítartegund í heiminum.
Frá upphafi til uppreisnar
Vel má vera að rafmagnsgítarinn sé mikilvægasta og vinsælasta hljóðfæri síðari helmings tutt-
ugustu aldarinnar. Að minnsta kosti má segja að tilkoma hans í tónlist hafi haft gífurleg áhrif
á tónlistarsköpun og flutning og þar með tónlistariðnaðinn.
Rafmagnsgítarar komu fyrst
fram á sjónarsviðið á þriðja
áratug síðustu aldar og hafa alla
tíð síðan verið í lykilhlutverki
í sköpun nútímatónlistar. Sér í
lagi á þetta við um blús, rokk,
sveitatónlist og popp. Hið straum-
línulagaða form rafmagnsgítara
er þekkt um allan heim og kann
fólk jafnt að meta útlit þeirra sem
hljóm.
Saga rafmagnsgítara sýnir að hvaða
tækni sem er, er tilkomin vegna
samstarfs uppfinningamanna,
framleiðenda og notenda hennar.
Rafmagnsgítarar urðu til vegna
vilja tónlistarmanna og uppfinn-
ingamanna til að finna háværari,
betri og öðruvísi hljóm. Síðar meir
fengu þeir sífellt stærra hlutverk
í tónlist vegna áhrifa hlustenda,
listamanna, framleiðenda, tækni-
manna, sölumanna og seinna fræði-
manna. Rafmagnsgítarar hjálpuðu
tónlistarmönnum að skapa nýjan
hljóm og nýja stemmningu í tónlist.
Þar með opnuðust flóðgáttir fyrir
nýjum og ferskum hugmyndum
sem áttu eftir að breyta tónlist til
frambúðar.
Upprisan
Er uppfinning skyndihugmynd
einhvers eins manns? Stundum, en
yfirleitt er ferli uppfinningar mun
flóknara. Að magna upp hljóðin
sem gítarar gefa frá sér krafðist til
dæmis samvinnu margra uppfinn-
ingamanna og tónlistarmanna.
Saman unnu gríðarmargir að
hönnun, þróun og markaðssetningu
rafmagnsgítarsins sem hávaðahljóð-
færis frá árinu 1920. Saman unnu
menn að því að sameina hefðbund-
inn gítar, „pikköppa“ (nema) og
magnara til að búa til nýtt og fram-
sækið hljóðfæri.
Uppfinning
Frá því um miðja 19. öldina eyddu
gítarleikarar og -framleiðendur
miklum tíma saman og unnu að
þróun hljóðfærisins í leit að hærri
og betri hljómi. Um 1920 fóru þeir
að líta til rafmagnsins í því skyni
að nýta sér það. Einn af frumkvöðl-
unum í rafmögnun gitara var Lloyd
Loar, verkfræðingur. Strax árið 1923
hafði hann hannað skynjara sem
nam kyrrstæðar rafhleðslur í titr-
andi strengjahljóðfærum. Níu árum
síðar markaðssetti Adolph Ricken-
backer kjöltustálgítar sem kallaðist
Hawaiian. Sá var með svipuðum
skynjurum og Loar hafði hannað.
Fleiri fylgdu þessum hugmyndum og
reyndu að nýta tæknina fyrir venju-
lega kassagítara en slíkar tilraunir
tókust ekki sökum ýls (feedback). Á
fimmta áratugnum byrjuðu þeir Leo
Fender, Les Paul og Paul Bigsby að
búa til gítara úr gegnheilum við sem
kom í veg fyrir ýlið. í kjölfarið kom
nýr hljómur og nýtt útlit á gítara.
Les Paul gerði þetta m.a. með því að
skera venjulegan kassagítar í sundur
og líma saman fram- og bakhliðina.
Því næst festi hann tvo skynjara
á gripinn og byrjaði að spila. Árið
1946 fór hann með hugmyndina til
Gibson gítarframleiðandans. Þrátt
fyrir að nota hugmyndina ekki í
framleiðslu var nafn Paul notað sem
nafn á fyrstu rafmagnsgítara fyrir-
tækisins á sjötta áratugnum.
Hönnun
Nú til dags leggja framleiðendur raf-
magnsgítarajafnmiklaáhersluáann-
ars vegar efni, frágang og útlit hljóð-
færisins og hins vegar tæknihlið
þess. Stíll og handverk skiptir miklu
máli í markaðssetningu rafmagns-
gítara. Hljóðfæri úr gegnheilum við
gefur hönnuðum meira frelsi til að
Vorum að fá sendingu af þrí-víddar klippimyndum,
myndum til á mála eftir númerum, púslur, spil og föndursett.
'ammmM
n
Tómstundahúsið,
Nethyl 2, sími 5870600,
www.tomstundahusid.is
fylgja tískustraumum og áhrifum
þar sem hljómur breytist ekki eftir
lögun þess. Flying V gítar Gibson var
fyrsta tilraunin til róttækrar breyt-
ingar á lögun gítara. Þegar hann
kom á markað var gítarinn orðinn
miklu meira en hljóðfæri, hann var
einnig auðkenni listamanna. Flying
V gítarinn var hannaður af forseta
Gibson, Ted McCarty. Hann þótti
reyndar of framúrstefnulegur þegar
hann kom á markað árið 1958 svo
framleiðslu var hætt tveimur árum
síðar. Undir lok sjöunda áratugarins
urðu tónlistarmenn á borð við Jimi
Hendrix og Albert King til þess að
endurvekja áhugann á Flying V svo
gítarframleiðendur hófu á ný að
prófa ævintýralega hönnun gítara.
Vinsældir
Eins og er með margar nýjungar
var rafmagnsgíturum tekið með
hæfilega miklum efasemdum af rót-
grónum mönnum tónlistarbransans.
Blúsarar, sveitasöngvarar og djass-
tónlistarmenn tóku nýjum hljómi og
hljóðum hins vegar opnum örmum.
Með nýju rafmagnsgíturunum var
hægt að breyta og beygja nótur
meira en áður sem framsæknum gít-
arleikurum þótti fýsilegt.
í kjölfar rokkbylgjunnar á sjötta
áratugnum varð rafmagnsgítarinn
enn vinsælli. Fjölmiðlar bjuggu til
ímynd rokkarans með svart hárið
sleikt aftur, í leðurjakka, á mótor-
hjóli og með rafmagnsgítar. Með
fjöldaframleiðslu gítara eins og Fen-
der Stratocaster og Les Paul frá Gib-
son gátu unglingar skorið upp herör
gegn hefðbundnum gildum í nafni
rokksins og sjálfstæðis.