blaðið - 24.08.2006, Blaðsíða 32

32
FIMMTUDAGUR 24. ÁGÚST 2006 blaðiö
vísindi w Ekkert geimferöalag Ekkert verður af þvi að Japaninn Daisuke Enomoto fari út í geiminn sem ferðalangur með rússnesku geimferðastofnuninni. Hann var búinn að greiða fyrir farið en stóðst ekki læknisskoðun.
visindi@bladid.net n Serx
Vildi ekki orðuna Perelman hef-
ur orð á sér fyrir að vera sérvitur
og lítið fyrir að trana sér fram.
Hafnaði
heiðrinum
Fieldsorðan sem Jóhannes Karl
Spánarkonungur veitir ár hvert
er einhver eftirsóttasta viöur-
kenning sem stærðfræðingum
getur hlotnast. Þetta breytti
því þó ekki að Rússinn Grigory
Perelman neitaði að taka við við-
urkenningunni á dögunum.
Perelman átti að fá orðuna fyrir
að leysa Poincare-tilgátuna
sem hefur vafist fyrir stærðfræð-
ingum í meira en hundrað ár.
Sérfræðingar sem hafa kannað
verk Perelmans og leitað að
villum í útreikningum hafa enn
ekkert fundið sem gæti koll-
varpað vinnu Perelmans.
Vinna Perelmans við Poincare-
tilgátuna þótti það merkileg að
veita átti honum Fieldsorðuna,
sjötugasta árið sem hún er veitt.
Perelman hafnaði henni hins
vegar.
Ósóngatið hætt
að stækka
Bandarískir vísindamenn segja
að gatið í ósonlaginu yfir norð-
urskautinu sé hætt að stækka.
Vísindamennirnir, sem starfa
við Bandarísku haf- og loftslags-
stofnunina NOAA, greindu frá
þessu á ráðstefnu um 20 ára
rannsóknir á norðurskautinu.
Vísindamennirnir segja þetta
mikinn áfanga en taka þó fram
að ekkert hafi enn komið fram
sem gefi til kynna að gatið í
ósonlaginu fari minnkandi. Peir
segja að það gerist í fyrsta lagi
um miðja næstu öld.
Sækja í styrkina
Það var fullt út úr dyrum á fyrra
af tveimur námskeiðum Rannís
um umsóknir í Rannsóknasjóð.
Markmiðið með námskeiðinu
er að leiðbeina þeim sem starfa
að rannsóknum um hvernig sé
best að sækja um styrkveitingar
úr sjóðnum. Þar er þó ekki látið
staðar numið því einnig verður
fyrirlestur um rekstur námskeið-
anna.
40 manns gátu skráð sig á hvort
námskeið um sig og fyrra nám-
skeiðið varð uppbókað skömmu
eftir að það var fyrst auglýst.
Seinna námskeiðið er svo
haldið í dag og má búast við
góðri aðsókn. Þó menn hafi í
fyrstu ætlað að takmarka fjölda
þátttakenda við 40 er búið að
taka við um fimmtíu skráningum
og möguleiki á að bæta fleirum
við.
Geimfari ljóstrar upp um leyndarmál
r
Mynd: NASA/John Fmssanito and Associates
Með Oríon til tunglsins
Órfon Svona er gert ráð fyrir að
geimfariðkomi fyrir sjónir þegar það
svífur niður að yfirborði tunglsins
■- '
Geimfarið sem flytur menn aftur
til tunglsins kemur til með að heita
Óríon. Þetta staðfestu stjórnendur
Bandarísku geimferðastofnunarinn-
ar, NASA, í gær. Þeir ætluðu reyndar
ekki að segja nokkrum manni frá
þessu fyrr en um næstu mánaðamót
en leyndarmálið spurðist út í fyrra-
dag þegar geimfari í Alþjóðlegu
geimstöðinni missti þetta út úr sér
í tölvupósti sem var sendur út fyrir
stofnunina fyrir mistök.
„Eitt af því sem við hjá NASA höf-
um gert er að kalla tækin okkar
tæknilegum nöfnum og skammstöf-
unum. Þetta leyfir okkur að nota
auðkenni,” sagði Skip Hatfield, yfir-
maður Óríonsverkefnisins.
Nafnið byrjaði að spyrjast út í
síðasta mánuði en þar til í gær neit-
uðu stjórnendur NASA að staðfesta
það. Eftir að Jeff Williams geimfari
setti þetta í skilaboð til starfsmanna
stofnunarinnar sem nota átti í kynn-
ingarefni síðar og það barst út fyrir
stofnunina sáu þeir hins vegar að
þeir gátu ekki lengur setið á þessu
illa geymda leyndarmáli.
Stefnt er að því að Óríon fari í
sína fyrstu geimferð ekki síðar en
árið 2014. Öríon getur flutt sex
manna áhöfn og allar þær birgðir
og eldsneyti sem hún þarfnast til
Alþjóðlegu geimstöðvarinnar. Ór-
íon getur svo flutt fjögurra manna
áhöfn til tunglsins en stefnt er að
því að þangað haldi geimfarið árið
2020. Björtustu vonir manna standa
til þess að seinna verði hægt að
nota geimfarið í fyrsta mannaða
ferðalagið til Mars. Fyrstu ferðir
Óríons verða þó öllu styttri eða til
Alþjóðlegu geimstöðvarinnar, sem
er á sporbaug 354 kílómetra yfir
jörðu.
Geimfarið verður hægt að nota til
tíu ferðalaga sem lýkur hverju um
sig með því að geimfarið svifur að
yfirborði fjarlægra pláneta í fallhlíf-
um.
Stjórnendur Óríonáætlunarinnar
vonast til að árangurinn af henni
verði jafn mikill og af Apolló-
áætluninni á sjöunda og áttunda
áratug síðustu aldar þegar fyrst var
farið til tunglsins.
Apolló-áætlunin skilaði
miklu til skilnings manna á
geimferðalögum.
Óríon verður fimm metrar í
þvermál og kemur til með að vega 25
tonn. Þó geimfarinu svipi um sumt
til Apollófaranna er Óríon milli
tvöfalt og þrefalt rúmbetri fyrir
geimfarana en Apollógeimförin
voru.
Sérkennilegir hverir á Mars:
Spúa sandi tugi
metra upp í loftið
Vísindamenn hafa uppgötvað
hveri á yfirborði Mars sem spúa
sandi og ryki tugi og jafnvel hundr-
uð metra upp í loftið. Sandurinn og
rykið þeytist upp frá yfirborðinu á
hátt í tvö hundruð kílómetra hraða.
Vísindamenn sem hafa kannað
gögn sem Marsfarið safnaði upp-
götvuðu sandhverina og greindu frá
þeim í nýjasta hefti vísindatímarits-
ins Nature sem kom út á dögunum.
Myndir náðust af hverunum að
gjósa á suðurskauti plánetunnar.
Krafturinn í gosunum er svo mik-
ill að sandurinn og rykið brjótast í
gegnum íshelluna.
Vísindamennirnir segja að hver-
irnir gjósi þegar sólin hitar ísinn og
breyti koldíoxíði í gas sem þjappast
saman við mjög háan þrýsting. „Ef
þú værir þarna stæðir þú á kolvetni-
sís,” sagði doktor Phil Christensen,
vísindamaður við Ríkisháskólann
í Arizona, í viðtali við BBC. „Allt
í kringum þig myndu spýtast upp
lofttegundir sem ýta á undan sér
sandi og ryki hátt í hundrað metra
upp í loftið.
Þó íslendingar séu vel kunnug-
ir hverum og hverasvæðum kæmi
þetta þeim á óvart því doktor Christ-
ensen segir hverasvæðin á Mars ólík
öllu því sem er að finna á jörðinni.
Mars Hverir sem spúa sandi upp í
loftið eru á suðurskauti Mars