Bændablaðið - 13.02.2007, Blaðsíða 6

Bændablaðið | Þriðjudagur 13. febrúar 20076
Bón us átti sér kenni legt út spil í lið-
inni viku og aug lýsti mat ar verð
fram tíð ar inn ar eins og stjórn end-
ur versl ana keðj unn ar sjá það fyr-
ir sér í draum um sín um. Að vísu
gleymdu þeir að reikna með hefð-
bund inni smá sölu álagn ingu í aug-
lýs ing unni en það hljóta þeir að
leið rétta næst þeg ar þeir aug lýsa.
Af þessu til efni rifj að ist upp
saga sem vel unn ari blaðs ins gauk-
aði að okk ur ekki alls fyr ir löngu.
Þann ig var að ein hverju sinni
komst Bón us yf ir nokk uð vænt
partí (eins og það heit ar á versl-
un ar máli) af pyls um frá SS á gjaf-
verði enda var hillu tími þeirra
tek inn að stytt ast. Stjórn end urn ir
sendu þetta snar lega út í versl an ir
sín ar með fyr ir mæl um um að nú
yrðu versl un ar stjór ar að bregð-
ast hart við, stilla pyls un um upp
á besta stað í búð inni og bjóða
pakk ann af þeim á hundr að kall.
Öllu máli skipti að koma pyls un-
um út áð ur en síð asti sölu dag ur
væri að kvöldi kom inn.
Þessu voru versl un ar stjór ar
van ir og létu ekki á sér standa.
Þeir yngri í hópn um urðu hins
veg ar dá lít ið lang leit ir þeg ar þeir
lásu tölv up óstinn með fyr ir mæl un-
um allt til enda. Neð an við pylsu-
mál ið var eins kon ar eft ir skrift
með enn frek ari fyr ir mæl um. Þeg-
ar pyls urn ar væru komn ar á sinn
stað áttu versl un ar stjór arn ir nefni-
lega að snara sér í að breyta verð-
inu á tóm at sósu, sinn epi, steikt um
lauk og re múl aði og stilla þess um
vör um upp í næsta ná grenni við
pylsu brett ið.
Við lát um les end um eft ir að
giska í hvaða átt sú breyt ing
gekk.
Hvort sem þessi saga er sönn
eða ekki hefur hún þann boðskap
að minna neytendur á að verðlag
í verslunum er ekki einfalt fyrir-
bæri. Verslunareigendur beita
ýmsum aðferðum við að laða fólk
að verslunum sínum, þar á meðal
alls konar tilboðum sem oft eru
neytendum óefað til hagsbóta.
Hins vegar kosta tilboðin versl-
unareigendur sitt því vitaskuld
þurfa þeir að afla tekna fyrir rekstr-
arkostnaði verslana sinna. Þess
vegna þurfa neytendur að vera
á varðbergi og spyrja sig þeirrar
spurningar hvort verðlækkunin á
pylsupakkanum sé ekki fjár mögn-
uð með því að hækka eitthvað
annað í verði, til dæmis sinnepið.
Málgagn bænda og landsbyggðar
Því er oft hald ið fram að nið ur-
fell ing styrkja til land bún að ar í
iðn ríkj un um leiði til hærri tekna
bænda í fá tæk um lönd um. Rann-
sókn ir benda hins veg ar til að
af nám styrkj anna leiði í hæsta
lagi til 5-15% hækk un ar á heims-
mark aðs verði á við kom andi vör-
um, sem breyt ir ekki telj andi
af komu fá tækra bænda í þró un-
ar lönd un um.
Í um ræð um um auk ið frelsi með
bú vör ur inn an Al þjóða við skipta-
stofn un ar inn ar, WTO, er því oft
haldið fram að af nám út flutn ings-
bóta og nið ur greiðslna bú vara á
heima mark aði iðn ríkj anna leiði til
þess að tekj ur fá tækra bænda í þró-
un ar lönd un um muni auk ast veru lega
með hærri heims mark aðs verði.
Heims mark aðs verð á bú vör um
hef ur ver ið í sögu legu lág marki á
síð ari ár um. Þetta hef ur kom ið af ar
illa við bænd ur í fá tæk um lönd um
sem rækta hita belt is jurt ir, svo sem
pálma ol íu, kaffi, kakó, ban ana,
te og ávexti ým iss kon ar, þann ig
að þeir hafa tæp ast feng ið greidd
breyti leg út gjöld við fram leiðsl una.
Heims mark aðs verð á bú vör um
al mennt hef ur ver ið u.þ.b. þriðj ung-
ur þess sem það var á 7. ára tug síð-
ustu ald ar og helm ing ur af verð inu
um 1990. Það á einn ig við um af urð-
ir sem þró un ar lönd in ein fram leiða.
Verð fall á heims mark aði er
m.ö.o. ekki ein ung is bund ið við
af urð ir, sem að veru leg um hluta
eru fram leidd ar með rík is styrk í
norð læg ari lönd um, svo sem mjólk,
kart öfl ur, epli og nokkr ar korn teg-
und ir. Það er einn ig ástæða til að
vekja at hygli á því að verð lækk un
á bú vör um er síð ur en svo minni eft-
ir að við skipta frelsi jókst, þ.e. eft ir
stofn un Al þjóða við skipta stofn un ar-
inn ar, WTO, ár ið 1995.
Á hinn bóg inn hafa kom ið fram
eðli leg ar spurn ing ar um það hvort
op in ber stuðn ing ur í iðn ríkj un-
um við fram leiðslu og út flutn ing
á baðm ull og sykri hafi leitt til
skertra tekna fá tækra landa um fram
al menna lækk un á heims mark aðs-
verði. Ýms ar stofn an ir hafa reynt
að meta hver áhrif in yrðu af nið ur-
fell ingu allra út flutn ings bóta og
nið ur greiðslna á bú vöru verði á
Vest ur lönd um, óháð því hvort fram-
leiðsl an fer á heima mark að eða til
út flutn ings. Meg in hluti þess ara
styrkja greiðslna á sér stað í Banda-
ríkj un um og ESB.
Með al þess ara stofn ana er OECD
og hún lagði ár ið 2001 mat á hvaða
áhrif nið ur fell ing styrkj anna hefði.
Nið ur stað an var sú að brott fall styrkj-
anna mundi í hæsta lagi leiða til 5-
15% hækk un ar á heims mark aðs verði
þeirra, sem dreg ur stutt í því að auka
hag kvæmni fram leiðsl unn ar.
Tvær meg in skýr ing ar eru gefn-
ar á hinu lága fram leið enda verði;
of fram leiðsla og vald fjöl þjóð legra
stór fyr ir tækja sem stunda land bún að.
Ein leið til að draga úr of fram boði
á heims mark aði er auk in áhersla á
heima mark að fá tækra landa.
Þrjú til fimm fyr ir tæki ráða yf ir
heims við skipt um með ban ana, kaffi
og kakó og eru í að stöðu til þess, á
frjáls um mark aði, að þrýsta nið ur
fram leið enda verði og þrýsta upp
verði til neyt enda. Jafn framt er það
kunn ugt að bónd inn fær lít ið af verð-
inu í sinn hlut. Marg ar kann an ir sýna
að bónd inn fær inn an við 10% af
út sölu verði ban ana og kaff is og því
færri og stærri sem kaup end urn ir eru,
því erf ið ara er að fá verð ið hækk að.
Það þarf sterk sam vinnu fé lög bænda
í fá tæk um lönd um til að tryggja bænd-
um hærri hluta af loka verð inu.
Það er á grund velli þessa sem
fjalla verð ur um nýtt um hverfi við-
skipta milli landa, sem geng ur út
frá þeirri meg in reglu að öll lönd
hafi rétt til að fram leiða mat til eig-
in þarfa. Ganga verð ur út frá því að
heima mark að ir séu öll um lönd um
mik il væg ast ir, 90% af allri mat væla-
fram leiðslu í heim in um fer aldr ei
yf ir landa mæri.
Virk toll vernd get ur kom ið bönd-
um á milli ríkja við skipti með bæði
nið ur greidd ar og ónið ur greidd ar
bú vör ur. Og hið síð ar nefnda er
jafn mik il vægt hinu vegna þess að
lönd, sem greiða út flutn ings bæt ur,
svo sem Banda rík in og ESB, gera
það vegna þess að þau eru ekki sam-
keppn is hæf við lönd eins og Bras-
il íu, Arg ent ínu, Ástr al íu og Nýja
Sjá land á frjáls um mark aði. Þess
vegna þarf á toll vernd að halda
hvort sem bú vör ur eru nið ur greidd-
ar eða ekki. Og eins og áð ur seg ir
þá leið ir nið ur fell ing styrkj anna
ekki til svo mik ill ar hækk un ar á
heims mark aðs verði að toll vernd in
verði ónauð syn leg.
Hækk að fram leið enda verð
er það sem skipt ir að al máli til
að fram leiðsl an verði hag kvæm.
Hærra verð styð ur einn ig al menna
já kvæða þró un sam fé lags ins með
því að land bún að ur legg ur sitt af
mörk um til hag vaxt ar við kom andi
lands með fjár fest ing um sín um og
auk inni eft ir spurn eft ir öðr um vör-
um. Mik il væg asta að gerð in til að
tryggja tekj ur bónd ans er full nægj-
andi inn flutn ings vernd þann ig að
land ið verði ekki und ir á heima-
mark aði sín um. Það krefst þess jafn-
framt að mál efn um land bún að ar ins
sé stjórn að þann ig að bænd ur fái
rétt látt verð fyr ir af urð ir sín ar. Inn-
flutn ings vernd er þar lyk il at riði.
Og í land bún að ar stefnu fram tíð-
ar inn ar á ein ung is að greiða op in-
ber fram lög með af urð um sem eru
ekki flutt ar á milli landa.
Chr. An ton Smeds haug,
Nor ges Bon de lag, Bon de bla det
LEIÐARINN
LOKAORÐIN
Bændablaðið kemur út hálfsmánaðarlega. Því er dreift til allra bænda landsins og fjöl margra annarra er tengjast land búnaði. Bændablaðinu er
dreift ókeypis til þeirra er stunda búskap en þéttbýlisbúar geta gerst áskrifendur að blaðinu
Bændablaðið er í eigu Bændasamtaka Íslands.
Árgangurinn kostar kr. 5.500 en sjötugir og eldri greiða kr. 2.500.
Bændablaðið, Bændahöll við Hagatorg, 107 Reykjavík.
Sími: 563 0300 – Fax: 562 3058 – Kt: 631294-2279 Ritstjóri: Þröstur Haraldsson, ábm. th@bondi.is
Blaðamenn: Erla Hjördís Gunnarsdóttir ehg@bondi.is – Margrét Þóra Þórsdóttir mth@bondi.is – Sigurdór Sigurdórsson ss@bondi.is
Auglýsingastjóri: Eiríkur Helgason eh@bondi.is
Netfang blaðsins (fréttir og annað efni) er bbl@bondi.is Netfang auglýsinga er augl@bondi.is
Prentun: Prentsmiðja Morgunblaðsins Upplag: sjá forsíðu – Íslandspóstur annast dreifingu blaðsins að mestu leyti. ISSN 1025-5621
Ár legt Fræða þing land bún að ar ins hefst síð ar í
vik unni. Fræða þing land bún að ar ins er sam eig-
in leg ur vett vang ur margra stofn ana land bún-
að ar ins og Bænda sam taka Ís lands. Upp runa
fræða þings ins er að finna í ár leg um ráðu nauta-
fund um sem í upp hafi voru haldn ir á veg um
Bún að ar fé lags Ís lands. Þess ir fund ir voru
haldn ir til sam ráðs og upp lýs inga við ráðu-
nauta, og enn eru í tengsl um við Fræða þing ið
haldn ir slík ir sam ráðs fund ir.
Í stuttu máli má segja að Fræða þing ið sé
glæsi leg ur vitn is burð ur um það fjöl breytta fag-
starf sem unn ið er í land inu, til hag nýt ing ar
á lands ins gæð um. Land ið er auð lind og það
er eitt meg in verk efni hins fjöl breytta land bún-
að ar að nýta þessa auð lind og skipt ir þá ekki
máli hvort horft er til jarð ar gróð a, jarð efna,
bú fjár eða veiði vatna. Rann sókn ir og miðl un
þeirra er lang tíma verk sem þarf að vera skipu-
legt og skil virkt – og rann sókn irn ar þurfa að
gagn ast bænd um og öðr um sem nýta land ið.
Rann sókn ir eru líka lang tíma verk efni sem
geta m.a. kom ið að gagni við að meta þró un
og af leið ing ar af nýt ingu lands ins.
Það þarf að sinna af krafti hag nýt um rann-
sókn um land bún að ar ins enda er sí fellt ver ið
að gera kröfu til bænda um að lækka fram-
leiðslu kostn að inn. Bænd ur ætl ast til að rann-
sókn irn ar séu stöð ugt í end ur skoð un og færi
þeim þau tæki sem gera þeim kleift að mæta
þess ari kröfu. Sam spil nátt úru og bú skap-
ar skap ar okk ar þær að stæð ur að kostn að ur
ís lenskra bænda verð ur allt af meiri en í sam-
an burð ar lönd um okk ar. Þess vegna verða
vís inda menn stöð ugt að leita nýrra að ferða,
verk lags, svo ís lensk ur land bún að ur sé sam-
keppn is hæf ur. Á sama tíma verð ur að gæta að
sér stöðu okk ar og greina. Vís inda menn land-
bún að ar ins verða einn ig að vera til bún ir til að
ræða og meta hver sókn ar færi okk ar eru. Hver
er sér staða okk ar? Hvað er það sem við ger um
bet ur en aðr ir og er hægt að draga það fram í
um ræð una?
Margt hef ur vel tek ist í ís lensk um land bún-
aði og yf ir leitt er hægt að rekja það til öfl ugs
starfs ís lenskra vís inda manna. Því skul um við
ekki gleyma.
Vax andi um ræða um um hverf is mál er
grund vall ar at riði sem vert er að vekja at hygli
á. Ekki hef ur margt ver ið sagt um áhrif flutn-
inga á mat væli eða áhrif flutn inga á um hverfi.
Það kost ar t.d. gríð ar lega orku – og því fylg ir
meng un – að flytja mat væli á milli staða.
Mat væla rann sókn ir hafa m.a. sýnt og sann-
að holl ustu ís lenskr ar bú vöru. Höf um við hald-
ið því nægj an lega á lofti? Fersk leika mat vöru,
upp runa henn ar og slíka þætti verð um við að
und ir strika í enn rík ari mæli – en á sama tíma
verða ís lensk ir bænd ur líka eft ir sem áð ur að
gæta vel að land inu. Um gang ast það af virð-
ingu.
Fræða þing land bún að ar ins á er indi við þjóð-
ina. Ég get full yrt að fátt kem ur meira á óvart
en hve mik ill hluti af fræða- og rann sókn ar-
starfi í land inu er tengt land bún aði. Und an far-
in ár hef ur sam kom an ver ið öll um op in og ný
tengsl ver ið sköp uð við mörg önn ur fræða svið
en þau sem snerta land bún að inn beint. Horft
hef ur ver ið til fleiri þátta en land bún að ar, eins
og td. mann eld is mark miða og þjóð fé lags þró-
un ar. Slík ir eru snerti flet ir land bún að ar ins.
Marg ir okk ar ágætu gesta hafa fært okk ur
heim við horf sem ekki eru allt af efst á baugi
með al þeirra sem dag lega fjalla um hags muni
land bún að ar og lands byggð ar en þeir verða að
kunna skil á. Á sama hátt er opn að ur heim ur
þeirra sem helst nálg ast mál efni land bún að ar-
ins frá sjón ar hóli þess sem tak mark aða sýn
hef ur á at vinnu grein ina – aðra en þá að horfa
í kjöt borð versl ana og aka um sveit ir lands ins.
Þann ig get ur Fræða þing ið stuðl að að góð um
sam hljómi í þjóð fé lag inu.
Land bún að ur inn og dreif býl ið þarf á mörgu
að halda til að vaxa og dafna. Ef eitt hvað eitt
ætti að draga út úr nú, þá þarf helst að huga að
vinnu við að greina mik il vægi land bún að ar í
heildar mynd þjóð fé lags ins. Hvort held ur sem
er á sviði um hverf is mála, hag rænna þátta hans
eða sem meg in stoð í þjóð fé lags gerð okk ar. Þá
þarf ekki síst að huga að við horfi, vænt ing um
og fram tíða rsýn ís lenskra bænda. Vissu lega er
þetta lang tíma verk og hér mun vís inda sam fé-
lag ið – Fræða þing ið – mik ið koma við sögu.
HB
Fræðaþingið
er glæsilegur
vitnisburður
um fjölbreytt
fagstarf
Áhrif af lækkun niðurgreiðslna á búvörur