Bændablaðið - 13.02.2007, Blaðsíða 28

Bændablaðið | Þriðjudagur 13. febrúar 200728
Und an far ið hafa ver ið í gangi til-
raun ir með ör merki í sauð fé og nota-
gildi þeirra við ís lensk ar að stæð ur. Í
lönd un um í kring um okk ur er víða
unn ið að sam bæri leg um verk efn-
um. Mark mið ið er gjarn an tví þætt,
þ.e. að auka rekj an leika af urða en
einn ig að minnka eða gera skil virk-
ari alla vinnu við skrán ingu ým issa
upp lýs inga. Þrátt fyr ir að mark mið-
in séu svip uð eru menn að fara ólík-
ar leið ir og það staf ar eink um af
ólík um að stæð um bæði hvað varð-
ar bú skap ar hætti og einn ig hvað
varð ar upp bygg ingu skýrslu halds í
við kom andi landi.
Fá lönd hafa af að státa jafn öfl-
ugu skýrslu halds kerfi og Ís lend ing-
ar. Því er óhætt að full yrða að tækni
sem þessi bíð ur upp á gríð ar lega
mögu leika í þeim til gangi að auka
ör yggi upp lýs inga og minnka vinnu
við skýrslu hald.
Fyr ir fjór um ár um var byrj að
að skoða hvaða tækni væri í boði
á þess um mark aði og hver þró un in
væri í lönd un um í kring um okk ur.
Mik ið er að ger ast á þessu víða um
heim en óhætt er að segja að Ný sjá-
lend ing ar séu komn ir hvað lengst
hvað varð ar tækni lausn ir á þessu
sviði þrátt fyr ir að mörg fyr ir tæki í
Evr ópu vinni hratt að áhuga verð um
lausn um.
Að lok inni ít ar legri at hug un á
flestu því sem teng ist ör merkj um,
ör merkja lestri og skyld um bún aði
var tek in ákvörð un um að prófa
þessa tækni og reyna hana við
ís lensk ar að stæð ur. Í fyrstu vann
Lamb eyra bú ið eitt að þessu máli
og fékk til lands ins ýms an bún að
er þessu teng ist en á síð asta ári
hófst sam starf milli Bænda sam taka
Ís lands og Lamb eyra bús ins auk
þess sem unn ið hef ur ver ið með slát-
ur leyf is hafa að þró un á ör merkja-
lestri í slát ur húsi. Mark mið ið með
sam starfi B.Í. og Lamb eyra bús ins,
er að tengja skýrslu hald B.Í. við
þessa nýju tækni í þeim til gangi að
minnka vinnu sauð fjár bænda og
auka ör yggi allra gagna. Einn ig hef-
ur ver ið sam starf við nokk ur er lend
fyr ir tæki og þar ber helst að nefna
fyr ir tæk ið Ed it ID á Nýja Sjá landi.
Það sér hæf ir sig í tækni lausn um
varð andi ör merki í sauð fé og býð ur
einn ig ýms ar lausn ir varð andi rekj-
an leika í slát ur húsi. Fram kvæmda-
stjóri fyr ir tæk is ins, heim sótti
Ís land á síð asta ári í þeim til gangi
að kynna sér þarf ir Ís lend inga ann.
Hann átti m.a. fund með for svars-
mönn um BÍ, slát ur leyf is hafa auk
þess sem nokk ur sauð fjár bú voru
heim sótt.
Ör merkja lest ur í slát ur húsi
Einn lið ur þess ar ar til raun ar var að
prófa ör merkja lest ur í slát ur húsi.
Sú til raun fór fram hjá kjöt af urða-
stöð KS á Sauð ár króki sl. haust en
ástæða þess að þetta var próf að þar
var sú að kjöt af urða stöð KS hafði
sýnt þessu verk efni mjög mik inn
áhuga. Þessi þátt ur verk efn is ins
var sam starfs verk efni KS, Bænda-
sam taka Ís lands, Lamb eyra bús ins
og Ed it ID. Slát ur leyf is haf inn lét
breyta hug bún aði slát ur húss ins
þann ig að ör merkja les ar inn las
sjálf krafa inn ör merk ið í hug bún að
slát ur húss ins. Með til raun inni feng-
ust svör við ýms um spurn ing um
er þessu tengj ast. T.d. hver yrðu
við brögð við núm ers lausu lambi?,
Hvað ef ör merki er bil að? Hvern ig
er best að koma loft neti ör merkja les-
ar ans fyr ir? Eft ir nokkr ar slátr an ir
fór þetta að ganga ágæt lega og svör
feng ust við mörg um þess ara spurn-
inga. Ör merk ið var tengt við fall-
þyngd og flokk un lamba. Því næst
voru skrár frá slát ur hús inu flutt ar
yf ir í Fjár vís BÚ eins og mögu legt
hef ur ver ið en nú með ör merk inu
í stað hefð bund ins lambs núm ers.
Í þessu sam bandi má geta þess að
gögn um slátr un, flæða sjálf krafa til
B.Í. og koma þann ig sjálf krafa inn í
www.fjar vis.is og get ur hver bóndi
sem vill skoða sín gögn um slátr un,
far ið inn á www.fjar vis.is sé hann
með að gang. Sami að gang ur er að
www.fjar vis.is og www.bu fe.is.
Mark mið ið með þessu var að
prófa tækn ina en við það hef ur skap-
ast ákveð in þekk ing og reynsla. Í
dag er ekk ert því til fyr ir stöðu að
heim færa þessa tækni yf ir á önn ur
slát ur hús því mark mið ið hlýt ur að
vera að sem flest slát ur hús bjóði
upp á slík ar lausn ir. Und ir rit að ir
eru til bún ir að að stoða við val og
upp setn ingu á tækni bún aði í fleiri
slát ur hús um sé þess óskað og bend-
um á mik il vægi þess að breyt ing ar
á hug bún aði slát ur húsa séu unn ar
í sam ráði við tölvu deild Bænda sam-
taka Ís lands, enda hef ur ríkt góð
sam vinna um slíka þætti áð ur við
fram leið end ur á slát ur húsa hug bún-
aði.
Vasa Fjár vís
Feng in hef ur ver ið til lands ins lófa-
töl va frá ný sjá lensku fyr ir tæki sem
sér hæf ir sig í ör merkja lausn um fyr-
ir bú fén að. Þessa tölva er ein föld í
notk un enda bygg ir hún á stýri kerf-
inu Pal mOs sem er þaul reynt og
stöð ugt. Skrokk ur tölv unn ar er sér-
stak lega hann að ur fyr ir iðn að ar um-
hverfi og er hún kynnt sem vatns-
held og óhrein inda þol in sam kvæmt
ISO staðli IP67 sem er mik ið at riði
mið að við þær að stæð ur sem hún
er not uð við. Val er um hvort tölv-
an á að vera með ör merkj ask anna
eð ur ei enda unnt að bæta hon um
við síð ar. Sá hug bún að ur sem B.Í.
skrif ar í hana ger ir ráð fyr ir notk un
með eða án ör merkj ask anna eða
jafn vel í bland, þess vegna get ur
Vasa Fjár vís hent að bænd um hvort
held ur þeir nota ör merki í féð eða
ekki. Hjá þeim bænd um sem nota
ör merki í lömb in er þessi lausn
lyk ill inn að því að ör merkja lest ur
í slát ur húsi geti orð ið að veru leika.
Öll ör merki sem styðja ISO 134.2
kHz (HDX og FDX-B), les ör merkj-
ask anni tölv unn ar Gerð ar voru til-
raun ir með skrán ingu á lamba stig-
un um sl. haust og gáfu þær til efni
til mik ill ar bjart sýni á tækni- og
hug bún að ar legu þætt ina. Unn ið er
að for rit un á skrán ingu á vor bók
í tölv una og fer fram próf un í lok-
uð um hóp bænda. Er gert ráð fyr ir
að for rit un og próf an ir á grunn at rið-
um standi fram í nóv emb er nk. en
þá komi Vasa Fjár vís á mark að. Öll
for rit un í tengsl um við lófa tölv una
er í hönd um tölvu deild ar Bænda-
sam taka Ís lands, en þessi lið ur er
sam starfs verk efni B.Í., Lamb eyra-
bús ins og tveggja ný sjá lenskra fyr-
ir tækja. Verk efn is stjóri og tengi lið-
ur fh. tölvu deild ar B.Í. er Hjálm ar
Ól afs son.
Sjálf virk vigt un og flokk un
Feng inn hef ur ver ið til lands ins sjálf-
virk ur flokk un ar gang ur sem flokk-
ar fé sjálf krafa nið ur í fyr ir fram
ákveðna hópa eft ir ör merki grips-
ins. Í hon um er inn byggð vigt sem
vigt ar sjálf krafa sam hliða flokk un.
Mögu leik arn ir til vinnu sparn að ar
eru ótelj andi með þess um bún aði en
ætla má að bú stærð ir þurfi að vera
þó nokk uð stór ar til þess að standa
und ir slíkri fjár fest ingu. Einn ig er
mögu legt að fá ódýr ari lausn ir við
vigt un gripa sem bjóða samt sem
áð ur upp á teng ingu við ör merkja-
les ara, sjálf krafa vigt un o.fl. þætti
sem auð velda vinnu við fjárr ag.
Nú er unn ið að því að byggja upp
sam skipti milli skýrslu halds BÍ og
bú fjár vigt un ar tölvu. Slík ar tölv ur
bjóða upp á þann mögu leika að
tengja núm er lambs við þunga og
flytja upp lýs ing arn ar yf ir í skýrslu-
hald bús ins. Einn ig er mögu legt að
fá upp ýms ar upp lýs ing ar um grip-
inn með an á vigt un stend ur, (t.d.
um móð ur, föð ur, lit, kyn, BLUP
o.fl.). All ar þess ar lausn ir má einn-
ig tengja við hefð bundn ar vog ir og/
eða ein falda sund ur drátt ar ganga.
Að lok um
Þessi tækni býð ur upp á mikla
mögu leika og á að geta auð veld að
alla vinnu við fjárr ag og skrán ingu
á skýrslu haldi sam hliða auknu
ör yggi upp lýs inga. Áætl an ir gerðu
ráð fyr ir því að mögu legt yrði að
bjóða lausn ir þessu tengd ar fyr ir
vor ið 2007. Hins veg ar hafa kom ið
upp ým is úr lausn ar efni tengd for rit-
un og sam skipt um milli ólíks tækni-
bún að ar sem hef ur tek ið sinn tíma
að leysa úr. Nú hafa þessi mál ver ið
leyst og er for rit un haf in á vor hluta
Vasa Fjár vís ar eins og þeg ar hef ur
kom ið fram. Tölvu deild Bænda-
sam taka Ís lands og Lamb eyra bú ið
vinna að stefnu mót un á þessu sviði
þar sem mark mið ið er sett á að
Ís land verði í fremstu röð er varð ar
þessa tækni. Mik il áhersla er lögð
á heild ar ferli við notk un ör merkja
og út frá því geti bænd ur val ið
hvað hent ar hverj um og ein um. Þó
það hafi þeg ar kom ið fram þá skal
samt skýrt tek ið fram að þeir sauð-
fjár bænd ur er ekki nota ör merki
geta not að Vasa Fjár vísi við skrán-
ing ar í fjár hús um.
Við hvetj um áhuga sama til þess
að hafa sam band við und ir rit aða,
óski þeir eft ir frek ari upp lýs ing um
um þessa tækni og bend um á að
mögu legt er að skoða nán ari upp lýs-
ing ar um þessa tækni á vef síð unni
www.lamb eyr ar.is
Ásmundur Einar Daðason
Bóndi, Lambeyrum
lambeyrar@simnet.is
Sauðfjárrækt
Líf og starf
Ný fjós líta nú dags ins ljós hvert
af öðru og hef ur ver ið vik ið að því
áð ur hér í pistl um.
Ég hef reynt að hlera skoð an ir
eig enda nýrra fjósa und an far in ár
um kosti og galla að þeirra mati og
hvað að al lega breyt ist til batn að ar,
nú eða til hins verra.
Hér er því sam an tekt þess sem
oft ast hef ur bor ið á góma og í stór-
um drátt um.
Júg ur heilsa kúa í nýju fjós un um
batn ar hjá flest um. Skýr ing in er
senni lega sú að lausa ganga kúa í
fjós um og mjúk ir legu bás ar stuðla
ótví rætt að betra heilsu fari hvað
varð ar júg ur og fóta mein.
Nær all ir bænd urn ir voru sam-
mála um þetta en ekki var tek ið til-
lit til smit ferl is.
Spena stig heyra til und an tekn inga,
klauf ir slitna meira og oft ast verða
beiðsli sjá an legri en í hefð bundn-
um bása fjós um.
Loft ræst ing er nær und an tekn-
ing ar laust betri í nýju fjós un um og
hita stig nær kjör hita stigi kúa. Þetta
virð ist kún um mjög til heilsu bót ar.
Burð ar sjúk dóm ar og kálfa dauði
virð ast ívið sjald gæf ari en um þetta
eru skipt ar skoð an ir.
Oft ast eru þó góð ar burð ar stí ur,
t.d. hálm stí ur, í nýj um fjós um sem
stuðla að áhættu minni burði ef kún-
um er á ann að borð kom ið þang að
tím an lega.
Það geng ur hins veg ar mis vel að
koma kjarn fóðr inu í kýrn ar og
stund um verða minni mátt ar kvíg-
ur og kýr út und an, þ.e. eiga í basli
með að éta óá reitt ar í kjarn fóð ur-
básn um vegna yf ir gangs frekra og
hátt sett ari kúa sem reka þær of oft
frá.
Þetta telst þó ekki víð feðmt
vanda mál.
Át sjúk dóm ar, s.s. doði, súrdoði
og þemba, virð ast ekki minni en í
gömlu fjós un um og hjá nokkr um
ber meira á þess um krank leika en
áð ur.
Of oft eru nýju fjós in ekki hönn-
uð til að geta mis mun að nægi lega
í gjöf, sem að flestra mati veg ur
þungt með til liti til nyt hæð ar og
át sjúk dóma.
Þarna er átt við hey gjöf eða gróf-
fóð ur.
Til galla verð ur einn ig að telja
að meira þarf að hafa fyr ir því að
halda kún um hrein um og lausa-
göngu fjós in eru oft ast óþrifa legri
en góð bása fjós sem hugs að er
sæmi lega um.
Þá virð ist smit ferli meira í lausa-
göngu fjós um, trú lega vegna þess að
kýr leka sig í bása hing að og þang-
að um fjós ið og verra er að koma
því við að flokka kýr í for gangs röð
til mjalta, s.s. mjólka júg ur hraust ar
kýr á und an þeim lak ari. Það síð ast-
talda á þó ekki við um ró bóta fjós in
eins og gef ur að skilja.
Til þess að þessi pist ill verði ekki
of lang ur mun nið ur lag hans verða
næsti pist ill.
HEYRT Í SVEITINNI
Kristján Gunnarsson
mjólkureftirlitsmaður Norðurmjólk
Ör merki í sauð fé
Hjálmar Ólafsson
Tölvudeild BÍ
hjalmar@bondi.is
Á sumri 2005 og 2006 fór El in Gret-
hards dótt ir, mast ers nemi við Lbhí í
heim sókn á 81 mjólk ur fram leiðslu bú
kring land ið. Til gang ur inn með þess-
um heim sókn um var að safna upp-
lýs ing um um mjólk ur flæði í kúm,
upp lýs ing arn ar verða síð an nýtt ar
til að finna út hvort bein ar mæl ing ar
úr mjalta kerf um geta nýst inn í kyn-
bóta mat ið í stað hug læga mats ins
sem nú er not að. Far ið var á bæi sem
eru með tölvu stýrð mjalta kerfi, það
er bæði mjalta þjón ar og mjalta bása.
Bænd ur voru mjög já kvæð ir og sam-
vinnu fús ir, enda brýn þörf á bættu
mati á mjalta eig in leik an um.
Eins og áð ur hef ur kom ið fram
var far ið í heim sókn á 81 bæ, þar af
31 mjalta þjóna bæ og 50 mjalta bása-
bæi. Þeg ar upp var stað ið kom í ljós
að vegna tækni legra vanda mála var
ein ung is hægt að nota upp lýs ing ar
frá 13 mjalta þjóna bæj um, þann ig
að alls verða upp lýs ing ar frá 63 bæj-
um not að ar. Elstu kýrn ar í gagna-
safn inu eru fædd ar 1988 og yngstu
kýrn ar eru fædd ar 2004, sum ar af
elstu kún um eiga dæt ur sem einn ig
eru í safn inu.
Nokk ur töl fræði leg at riði hafa ver-
ið tek in sam an. Frá mjalta bása bæj-
um eru 3560 mæl ing ar um mjólk ur-
flæð ið, sum ar kýr eru með tvær og
þrjár mæl ing ar. Mjólk ur flæði eig in-
leik inn er mæld ur sem há marks flæði
kg/mín og með al flæði kg/mín. Af
þess um 3560 mæl ing um var hæsta
með al flæð ið 4,9 kg/min og lægsta
með al flæð ið var 0,3 kg/min. Hæsta
há marks flæð ið var 6,3 kg/min og
lægsta há marsk flæð ið var 0,7 kg/
min. Á þess um töl um sést að það er
gíf ur lega mik ill breyti leiki í þess um
eig in leika, sú kýr sem hef ur hæsta
með al flæð ið mjólk ast rúm lega 16
sinn um hrað ar held ur en sú með
lægsta með al flæð ið.
Ef horft er á kýr með sam bæri-
lega nyt sést að mun ur inn á hæsta og
lægsta há marks flæð inu og hæsta og
lægsta með al flæð inu er tals verð ur.
Ef tekn ar eru fyr ir kýr sem mjólka
um það bil 10 kg í mál er 5 fald ur
mun ur á hæsta og lægsta há marks-
flæð inu, og 8 fald ur mun ur á hæsta
og lægsta með al flæð inu. Þetta sýn ir
í raun hversu breyti leg ur þessi eig in-
leiki er og mik il vægi sem felst í því
að geta met ið kýrn ar og þann ig rækt-
að kýr sem eru jafn ari í mjölt um.
Mik ill tími vinnst með því að hafa
kýr sem eru jafn ar í mjölt um. Flest ir
mjólk ur fram leið end ur hafa lent í því
að þurfa að bíða leng ur en eðli legt er
eft ir að það klár ist úr einni kú, og á
með an bíða hin ar sem eru með þess-
ari kú í básn um, ef um mjalta bás er
að ræða. Ef tekn ar eru sam an all ar
mæl ing arn ar, það eru 3560 mæl ing-
ar, þá er með al flæð ið 1,74 kg/min,
en með al há marks flæð ið er 2,73 kg/
min.
Elin Grethardsdóttir
M.Sc. nemi á Hvanneyri
nem.eling@lbhi.is
Mjólkurframleiðsla
Gríð ar leg ur breyti leiki í mjalta hraða
Meðaltal Hámark Lágmark
Hámarksflæði kg/min 2,73 6,3 0,7
Meðalflæði kg/min 1,74 4,9 0,3
Tími, mín:sek 5:57 26:18 0:49
Nyt, kg 9,69 32,9 0,7