Bændablaðið - 13.02.2007, Blaðsíða 14

Bændablaðið | Þriðjudagur 13. febrúar 200714
Um mitt ár 2003 tóku gildi ný
raf orku lög sem hafa ver ið all-
um deild frá því þau voru sett.
Helsta rök semd in fyr ir setn ingu
þess ara laga var að Ís land yrði að
upp fylla skil yrði til skip un ar Evr-
ópu sam bands ins um sam keppni
á raf orku mark aði. Lög in höfðu í
för með sér rót tæk ar breyt ing ar
á skipu lagi ís lenskra orku mála.
Ein ok un Lands virkj un ar á raf-
orku fram leiðslu var af létt og skil-
ið á milli rekstr ar þátta í orku kerf-
inu. Til gang ur inn var að koma á
sam keppni í orku geir an um sem
átti að leiða til lægra orku verðs.
Fyrstu áhrif in af breyt ing un um
voru ekki bein lín is þau sem að var
stefnt. Það fyrsta sem al menn ing-
ur varð var við voru þvert á móti
tölu verð ar hækk an ir á orku verði.
Það átti þó ekki við alls stað ar en
á lands byggð inni varð þetta víða
raun in. Þetta vakti um ræð ur um
það hvort ástæða hefði ver ið til að
setja þessi lög. Var því með al ann-
ars hald ið fram að Ís lend ing ar væru
stund um kaþ ólsk ari en páf inn í því
að inn leiða til skip an ir ESB, til skip-
an ir sem lönd með fulla að ild að
ESB væru mun svifa seinni við að
setja inn í sín lög.
Tvær svart ar skýrsl ur
Til skip un in sem raf orku lög in tóku
mið af gekk í gildi í Evr ópu sam-
band inu ár ið 1996. Nú í árs byrj un
komu út tvær skýrsl ur um ár ang ur-
inn af henni og mynd in sem í þeim
birt ist er ekki sér lega já kvæð. Í
stuttu máli er það nið ur staða þeirra
beggja að mark mið in sem að var
stefnt hafi ekki náðst. Þvert gegn
því sem til gang ur inn var hef ur sam-
keppni á orku mark aði far ið minnk-
andi vegna sam runa fyr ir tækja,
orku verð til al menn ings hef ur hækk-
að veru lega, ör yggi í orku dreif ingu
hef ur ekki auk ist og frek ar hef ur
hægt á þró un í átt til um hverf is-
vænni orku gjafa.
Skýrsl urn ar tvær eru ann ars veg-
ar eft ir tvo danska sér fræð inga og
hins veg ar hóp sem fram kvæmda-
stjóri neyt enda mála hjá ESB,
Ne elie Kro es, setti nið ur. Nið ur stöð-
ur þeirra eru svip að ar þótt Dan irn ir
gangi lengra í álykt un um sín um.
Þeir vilja nema til skip un ina úr gildi
eins og hún legg ur sig og semja
nýja, en Kro es tel ur nægj an legt að
herða á nokkr um at rið um í lög gjöf
að ild ar land anna.
Mynd in sem þess ar skýrsl ur birta
af evr ópsk um orku mark aði er hins
veg ar held ur ugg væn leg. Þar hef ur
geng ið á með sam runa fyr ir tækja
þar sem stærri fyr ir tæki gleypa þau
litlu með vax andi hraða. Nú er svo
kom ið að fimm fyr ir tæki ráða yf ir
lið lega helm ingi raf orku mark að ar-
ins í ESB-lönd un um fimm tán (eins
og ESB var fyr ir stækk un ina til
aust urs).
Ris arn ir fimm (bráð um fjór ir)
Það sem er þó al var legra er að ein
helsta for senda til skip un ar inn ar
– að skiln að ur orku fram leiðslu frá
dreif ingu og smá sölu – hef ur ekki
náð fram að ganga í Þýska landi og
Frakk landi. Svo vill til að ein mitt í
þess um lönd um eiga tveir stærstu
ris ar evr ópskra orku mála lög heim-
ili.
Stærsta orku fyr ir tæki álf unn ar
er franska fyr ir tæk ið EdF sem rík ið
á ráð andi hlut í. Það er alls ráð andi
á franska mark aðn um en hef ur auk
þess keypt upp orku fyr ir tæki á Ítal-
íu, í Eng landi og Þýska landi. Sam-
an lagt ræð ur þessi fyr ir tækja sam-
steypa yf ir fjórð ung in um af orku-
fram leiðslu ESB.
Næst stærsta fyr ir tæk ið er þýskt
og nefn ist E.ON. Það varð til úr
sam runa tveggja stórra þýskra orku-
fyr ir tækja og hef ur síð an keypt upp
orku fyr ir tæki í Sví þjóð og Dan-
mörku. E.ON hef ur sótt um og feng-
ið heim ild fram kvæmda stjórn ar
ESB til að kaupa þriðja fyr ir tæk ið
á þess um lista, spænska fyr ir tæk ið
En desa sem á reynd ar sjálft orku fyr-
ir tæki á Ítal íu, í Frakk landi, Portú-
gal og Pól landi.
Norð ur lönd eiga einn ig full trúa
á þess um lista því sænska fyr ir-
tæk ið Vat ten fall telst vera fjórða
stærsta orku fyr ir tæki Evr ópu. Það
ræð ur yf ir 80% af sænsk um raf-
orku mark aði og hef ur vax ið ört að
und an förnu. Ný lega festi fyr ir tæk ið
kaup á meiri hluta í orku fyr ir tæki
sem sér Ham borg fyr ir orku og það
á einn ig ráð andi hluti í fyr ir tækj um
í Aust ur-Þýska landi, Pól landi og
Dan mörku þar sem það hef ur 20%
mark aðs hlut deild. Fimmta fyr ir tæk-
ið í þess um hópi er svo ítalska fyr ir-
tæk ið EN EL.
Fá keppni og verð hækk an ir
Ris arn ir tveir á þess um mark aði,
E.ON og EdF, hafa hing að til blás-
ið á all ar til raun ir ESB til þess að
að skilja rekst ur orku fram leiðslu
og dreif ing ar. Danski pró fess or-
inn Ni els I. Mey er lík ir þessu við
að tvö stór flutn inga fyr ir tæki ættu
vega kerf ið í við kom andi lönd um
og gætu ákveð ið hvað aðr ir þyrftu
að borga fyr ir að aka um veg ina.
Þessa sterku stöðu hafa fyr ir-
tæk in óspart not að til þess að ryðja
keppi naut um sín um úr vegi eða
gleypa þá. Fyr ir vik ið er áhug inn á
að fjár festa í nýj um dreifi kerf um,
sem væru til þess fall in að auka
ör ygg ið í dreif ingu, í al geru lág-
marki.
Af leið ing fá keppn inn ar er sú
að orku verð ið hef ur hækk að um
alla álf una. Í Dan mörku var því
spáð þeg ar til skip un in var lög fest
að raf magns verð myndi lækka um
allt að 55% til fyr ir tækja. Raun in
er sú að á ár un um 2000-2005 hækk-
aði verð ið til fyr ir tækja um 25% á
föstu verð lagi og 29% til al mennra
not enda.
Hvað ber að gera?
Skýrslu höf und arn ir eru ekki á einu
máli um hvaða lausn ir væru heppi-
leg ast ar á þeirri klemmu sem orku-
mál álf unn ar eru kom in í. Dönsku
sér fræð ing arn ir, Fre de Hvelp lund
og áð ur nefnd ur Mey er, boða aft ur-
hvarf til fyr ir tækja sem eru í eigu
not enda og segja að reynsl an sýni
að slík fyr ir tæki séu mun fær ari um
að tryggja skil virkni og lágt orku-
verð en einka fyr ir tæki sem starfa á
„frjáls um“ mark aði.
Það væri þarft verk efni fyr ir
stjórn end ur ís lenskra orku mála að
kynna sér þess ar skýrsl ur og íhuga
hvort við sé um á réttri leið hér á
landi. Er ekki svip uð þró un í gangi
þar sem til eru að verða þrír raf orku-
ris ar sem skipta mark aðn um á milli
sín? Er það endi lega rétta leið in? Er
ekki hætta á að ástand ið dragi dám
af því sem gerð ist á ís lensk um ol íu-
mark aði og ekki er enn full reynt
hvern ig lykt ar?
-ÞH end ur sagði úr In for mati on.
Evr ópu sam band ið
Til skip un um raf orku mark að inn er mis heppn uð
Tvær skýrsl ur sér fræð inga sam dóma um að breyt ing ar á evr ópsk um raf orku mark aði hafi leitt til
verð hækk ana og fá keppni – Ís lensku raf orku lög in byggj ast á þess ari til skip un
Dönskum fyrirtækjum var lofað allt að 55% lækkun á orkuverði, raunin varð 25% hækkun. Mynd ÁÞ
Út gjöld vegna raf orku hafa
hækk að mik ið eft ir að ný raf-
orku lög tóku gildi og var mál ið
rætt á fundi í Fé lagi ferða þjón-
ustu bænda ný ver ið, en marg ir
fé lags manna hafa orð ið fyr-
ir mikl um gjald hækk un um.
Al geng ar pró sentu töl ur eru 30
til 35% hjá ein stök um bænd um
og gild ir það eink um um þá sem
kynda hús næði með raf orku og
þá sem greiða sér stakt dreifi-
gjald vegna mik ill ar fjar lægð ar
frá þétt býli.
Sig urð ur Frið leifs son frá Orku-
setri hélt er indi á fundi ferða þjón-
ustu bænda og fjall aði m.a. um orku-
notk un, orku nýtni, orku só un og
orku sparn að og kom inn á hversu
miklu máli skipti að hanna hús rétt
með til liti til orku sparn að ar.
Meg in nið ur stað an virð ist sú að
fyr ir breyt ing ar á raf orku lög um
hefði vit laus reikni að ferð ver ið
not uð hjá þeim sem búa á köld um
svæð um og því hafi hækk un á raf-
orku verði ver ið eins mik il og raun
ber vitni. Ljóst þyk ir hins veg ar að
út gjöld vegna hit un ar á hús næði
og al mennr ar raf orku notk un ar er
meiri á köld um svæð um í dreif býli
en víð ast ann ars stað ar og kem ur
þar eink um til auk inn dreifi kostn-
að ur vegna fjar lægð ar frá þétt býli.
Ferða þjón ustu bænd ur eru ekki sátt-
ir við að ný raf orku lög hafi í för
með sér þenn an mikla mun því ein
af ástæð um þess að lög in voru sett
hafi ein mitt ver ið sú að raf orku not-
end ur áttu eft ir breyt ingu að njóta
sam bæri legra kjara.
Sig urð ur nefndi að mik il vægt
væri að hanna hús næði rétt, velja
bygg ing ar efni sem drægju úr orku-
tapi, en á þann hátt mætti bregð ast
við hækk andi orku kostn aði. Þá
skipt ir teg und kynd ing ar, stærð og
gerð glugga efn is og stað setn ing
í um hverfi máli og gerð lýs ing ar
get ur líka haft mik il áhrif á kostn-
að.
Sig urð ur benti á að marg ar leið-
ir væru fær ar til að ná orku úr nán-
asta um hverfi í stað þess að kaupa
orku ann ars stað ar frá, eins og raf-
magn eða jarð elds neyti. Þar kem-
ur jarð hiti til sög unn ar, vindraf-
stöðv ar og sól ar orku spegl ar en
einn ig varma dæl ur sem fram til
þessa hafa ekki þótt hag kvæm ur
kost ur á Ís landi, m.a. vegna stofn-
kostn að ar.
Á fund in um var líka rætt um
nauð syn þess að auka stuðn ing við
jarð hita leit og nýt ingu jarð varma
við kynd ingu. Víða væru að stæð-
ur sem hent uðu til að leggja hita-
veitu en frek ari rann sókn ir skorti.
Ferða þjón ustu bænd ur ugg andi
vegna hækk andi raf orku verðs
No va tor á far síma-
mark að hér lend is
Póst- og fjar skipta stofn un
hef ur boð ið út tíðni heim ild-
ir fyr ir þriðju kyn slóð ar far-
síma en til boð verða opn uð
um miðj an mars. Eitt þeirra
fyr ir tækja sem sótt hafa um
tíðni er No va tor, í eigu Björg-
ólfs Thors Björg ólfs son ar,
sem sér tæki færi hér á landi
til að taka þátt í auk inni sam-
keppni á fjar skipta mark aði.
„ Þetta er kerfi sem við er um
nú þeg ar bú in að setja upp og
er um með til rauna leyfi fyr ir en
nú sækj um við um rekstr ar leyfi
og er um við hér fyrst og fremst
að inn leiða nýja tækni,“ seg ir
Ás geir Frið geirs son, tals mað ur
No va tors á Ís landi.
Það sem koma skal
No va tor hef ur sinnt síma rekstri
í Aust ur-Evr ópu í þó nokk urn
tíma en með til komu rekstr ar-
leyf is ins hér er ljóst að fyr ir tæk-
ið mun fjár festa í far síma rekstri
fyr ir hundr uð millj óna króna.
„Í þessu nýja kerfi er mun
meiri flutn ings- og burð ar geta
en nú er. Far síma kerf ið sem
sett var upp seint á 10. ára tugn-
um hef ur ekki þá burð ar getu
sem kraf ist er í nú tíma sam fé-
lagi. Með þriðju kyn slóð ar far-
síma kerf inu er hægt að flytja
meira magn af gögn um og við
horf um að hluta til þess að
geta dreift sjón varps út send ing-
um, tón list, mynd bönd um og
þess hátt ar í gegn um sí mann,“
út skýr ir Ás geir, og að spurð ur
hvort mark að ur inn hér telj ist
ekki smár á mæli kvarða stór fyr-
ir tæk is ins svar ar hann:
„Vissu lega er þetta lít ill
mark að ur á okk ar mæli kvarða
en það er tak mörk uð sam-
keppni á Ís landi í síma þjón ustu
með að eins tveim ur fyr ir tækj-
um. Ís lend ing ar hafa sýnt það
á öðr um svið um að þeir eru
áhuga sam ir um nýja tækni og
þess vegna get ur ver ið gagn legt
fyr ir fyr ir tæki sem starf ar víða
að starfa á þann ig mark aði þar
sem kröfu harð ir neyt end ur eru.
Ákvarð an ir um verð lagn ingu
hafa ekki ver ið tekn ar en það
er sann fær ing for svars manna
No va tors að þetta sé það sem
koma skal.“ ehg