Bændablaðið - 28.01.2009, Qupperneq 7

7 Bændablaðið | miðvikudagur 28. janúar 2009
Orðsnillingur kveður
Lyfjafræðingurinn og ljóðaþýð-
andinn, Helgi Hálfdanarson lést
20. janúar sl. Þar kvaddi sterkur
málsvari íslenskrar tungu og
góðra gilda.
Helgi var lengi apótekari á
Húsavík. Eitt sinn sem oftar
kom Steingrímur Baldvinsson
bóndi í Nesi þangað inn að
sækja lyf. Þá stóð svo á að hann
hafði ekki handbært fé en myndi
senda honum það við fyrstu
hentugleika. Helgi sagði að það
yrði að vera með „með vöxtum“.
Steingrímur skildi alveg hvað
við var átt og sendi greiðsluna
með þessum vöxtum:
Lyfið reynist – ljótt er að frétta –
læknismætti öllum sneytt.
Það öðlast kannski ekki rétta
eðlið fyrr en það er greitt.
Eitt sinn kom til Húsavíkur
kunningi Helga, sem hugðist
stunda laxveiðar í rómuðum
veiðiám Þingeyinga. Þessi
maður hafði meðferðis enska
vísu og bað nú Helga að snara
henni á íslensku. Helgi kvaðst
síðar hafa látið til leiðast enda
þótt hann teldi laxveiðar ein-
hverja þá auvirðilegustu iðju
sem hægt væri að stunda. Enska
textann hef ég ekki, en snilldin
hjá Helga Hálfdanarsyni er söm:
Herra trúr ég treysti þér
að taki lax svo ægilegur
að jafnvel sýnist sjálfum mér
sannleikurinn nægilegur.
Vel mér, Drottinn, veiði þá
sem vill ei nokkur trúa
(nema í háði)
Svo jafnvel mér sé eftir á
Engin þörf að ljúga
(neitt að ráði).
Ein ljóðaþýðing eftir Helga
hér að lokum. Ljóðið er eftir
Cristina Rosetti, sem uppi var
á 19.öld. Hún gæti sem hæg-
ast verið andláts- og kveðjuorð
þessa snillings meitlaðs máls:
Syngdu' ekki, vinur, sorgaróð
sáran, þegar ég fer;
láttu' ekki gróa gullin blóm
né grátvið að höfði mér.
Yfir mig breiðist grundin græn,
í grasið mun regnið streyma.
Mundu mig, ef þér sýnist svo;
ef sýnist þér, skaltu gleyma.
Ekki greini ég skugga og skin
né skúranna milda nið;
ég heyri' ekki náttgalans hreinu
rödd
og harmblíða tónaklið,
Og þegar mig lykur húmið
hljótt,
um hvað sem mig kann að
dreyma,
ef til vill man ég þig alla tíð;
ef til vill mun ég gleyma.
Þingeysk hógværð
Nafni minn Hjálmar Freysteins-
son læknir á Akureyri orti um
sig eftirfarandi kynningarvísu í
upphafi hagyrðingamóts:
Mannkosti tíundað mína ég gæti
marga og hvergi ýkt.
En þingeysk hógværð og lítillæti
leyfir mér ekki slíkt.
Af ástandi
Að lokum ein vísa sem kviknaði
af ástandinu í landinu:
Ástand og vandamál illa ég skil
og úrræðin síður þótt fletti ég
blöðum.
Hvort munu orð á Íslandi til
um allt sem er hugsað á
Bessastöðum?
Umsjón:
Hjálmar Jónsson
hjalmar@domkirkjan.is
Í umræðunni
MÆLT AF
MUNNI FRAMLandbúnaður verði ekki skiptimynt
Hvernig blasir ESB-umræðan við
þér út frá landbúnaðarmálunum?
Umræðan um Evrópusambandið og
landbúnaðinn hefur fallið í skuggan
af sjávarútvegsmálum og umræðunni
um sjálfstæði og gjaldmiðilinn. Það
er eðlilegt enda skipta þessi mál
þjóðina miklu. Landbúnaðarmál
eru hins vegar mikilvægur mála-
flokkur þegar litið er til þátta eins
og matvælaöryggis og fæðuörygg-
is. Án matar lifum við ekki lengi
og Guð gefi að næsta kreppa verði
ekki matvælakreppa. Landbúnaður
skiptir sköpum fyrir landsbyggðina
sem á sumum stöðum á allt undir
blómlegum landbúnaði. Dæmin eru
allt í kringum okkur. Borgarnes,
Blönduós, Hólmavík, Höfn í
Hornafirði, Selfoss svo nokkrir stað-
ir séu nefndir. Allt eru þetta byggðar-
lög sem færa þjóðinni björg í bú á
víðsjárverðum tímum. Bændur, og
þeir þúsundir landsmanna sem hafa
atvinnu af landbúnaði og þjónustu
við hann, gera þess vegna skýlausa
kröfu um það að landbúnaður verði
ekki skiptimynt í samningum við
Evrópusambandið þegar stjórnmála-
menn og embættismenn setjast að
samningaborðinu í Brussel.
Með inngöngu þá verða lög ESB
um landbúnaðarmál rétthærri en lög
sem Alþingi Íslendinga hefur sett og
sama er að segja um allar reglugerð-
ir um landbúnaðarmál. ESB semur
fyrir okkar hönd við alþjóðavið-
skiptastofnunina WTO þar sem við-
skiptasamningar verða í höndum
ESB. Þegar inn í ESB er komið þá
höfum við skuldbundið okkur að
lúta óteljandi lagafyrirmælum um
landbúnaðarmál, tilskipunum og
reglugerðum.
Þegar IceSave umræðan fór sem
hæst þá sögðu stjórnmálamenn að
Ísland hafi þurft að lúta Dírectífi frá
Evrópusambandinu. Voru þeir þá að
segja að vald Evrópusambandsins sé
þegar orðið það mikið að við þurft-
um, hvort sem okkur líkaði það betur
eða verr, að veðsetja framtíð Íslands
í ókomin ár bara vegna þessa að ESB
skipaði svo fyrir?
Hvernig er íslensk stjórnsýsla
í stakk búin að takast á við
stjórnsýsluna í Brussel?
Evrópusambandið er náttúrulega
Mekka stjórnsýslunnar. Völd emb-
ættismanna í Brussel eru gífurlega
mikil í gegnum framkvæmdastjórn-
ina, embættismenn ráðherraráðs-
ins og leiðtogaráðsins og þings
Evrópusambandsins. Starfsmenn
framkvæmdastjórnarinnar eru
komnir yfir 33 þúsund eftir síðustu
stækkun sambandsins árið 2004.
Þá eru ekki taldir þeir tugþúsund-
ir sem starfa hjá öðrum stofnunum
Evrópusambandsins. Það þarf ekki
mikið hugmyndaflug til að átta sig
á að völd embættismanna bæði hér-
lendis og í Brussel vaxa með inn-
göngu í ESB á kostnað lýðræðislegra
kjörinna fulltrúa og kjósenda. Að
áliti helstu sérfræðinga okkar er
stjórnsýsla hér á landi veik, en veik
stjórnsýsla er uppskrift fyrir spill-
ingu og fyrirgreiðslu stjórnmála-
manna. Milljarðar munu streyma
fram og til baka á milli Reykjavíkur
og Brussel til að standa straum af
samningsgreiðslum og styrkjum.
Utanríkisráðuneytið lét virt endur-
skoðunarfyrirtæki vinna fyrir sig
skýrslu árið 2003 um mat á kostn-
aði Íslands við hugsanlega aðild að
ESB. Í henni kemur m.a. fram að
nettó kostnaður sem Íslands ætti að
greiða árlega til ESB væri þá rúm-
lega 5 milljarðar króna. Þar á meðal
á Íslands að greiða vinum okkar
Bretum vegna hinnar svokölluðu
bresku leiðréttingar um hálfan millj-
arð króna árlega. Þetta eru verulegar
upphæðir á gengi ársins 2003. Það er
óumdeilt að stjórnsýslan gegnir lykil-
hlutverki í aðildarviðræðum við ESB
og þegar inn í sambandið er komið.
Stöðugur straumur ESB gjörða flæða
til allra aðildarríkja ESB sem þurfa
að innleiða þær án undanbragða
undir ströngu eftirliti eftirlitsstofnana
ESB. Það er því afar brýnt að stjórn-
sýslan hér á landi sé í stakk búin að
taka að sér stóraukið hlutverk, völd
og umsýslu með miklum fjármun-
um í ESB samstarfinu. Stjórnsýslan
gegnir lykilhlutverki til að tryggja
hagsmuni íslensks landbúnaðar í bráð
og lengd og ekki síður til að tryggja
jafnræði, lögmæti og andmælarétt
þegnanna. Innleiðing stjórnvalda á
matvælafrumvarpinu í meðförum
embættismanna, sem átti í viðræðum
við framkvæmdastjórn ESB, vekur
eðlilega upp ótta hjá bændum um
hvernig haldið verður á hagsmunum
landbúnaðarins í hugsanlegum aðild-
arviðræðum. Og ekki síður þegar inn
er komið, þá reynir svo sannanlega á
þessa hagsmunagæslu í katakombum
stjórnsýslunnar í Brussel.
Hafa ESB sinnar kynnt sér þær
u.þ.b. 3.500 tilskipanir og reglu-
gerðir sem gilda um landbúnað í
Evrópusambandinu og hvaða kröfur
þær gera til breytinga hjá bændum
og afurðastöðvum? Hefur kostn-
aður við eflingu stjórnsýslunnar
verið reiknaður út? Eða ætla menn
að láta slag standa eins og gerð-
ist með mep bankalöggjöf ESB um
innstæðureikninga eða þegar mat-
vælafrumvarpið var lagt fyrst fram?
Með þessu er ég ekki að kasta rýrð á
embættismennina sem gera sitt besta
miðað við erfiðar aðstæður. Með
þessu undirstrika ég mikilvægi fag-
legrar stjórnsýslu fyrir þegna lands-
ins. Að henni séu tryggðir fjármunir
og friður til að rækja hlutverk sitt af
kostgæfni.
Af hverju eru bændur á móti því að
ganga inn í ESB?
Bændasamtök Íslands hafa reynt að
meta hvaða áhrif hin sameiginlega
landbúnaðarstefna ESB myndi hafa
á íslenskan landbúnað. Þar skiptir
sköpum annars vegar afkomuhrun
íslenskra bænda með niðurfellingu
verndartolla á fyrsta degi aðildar og
hins vegar áhrif aftengingar styrkja
við framleiðslu. Sagt hefur verið
að matvælaverð hér á landi myndi
lækka mjög mikið við inngöngu. Var
það reyndin í Finnlandi við inngöngu
árið 1994? Verð á matvælum lækk-
aði aðeins um 11%. Tekjusamdráttur
finnsks landbúnaðar varð 35,7%
á fyrstu 4 árum eftir inngöngu í
Evrópusambandið. Bændasamtökin
telja víst að hrun verði í svína- og
alifuglakjötsframleiðslu og líklega í
nautkjötframleiðslu líka. Afleiðingar
þessa væru alvarlegar fyrir landbún-
aðarhéruð. Stoðirnar myndu bresta.
En bændur óttast jafnframt flók-
ið og síbreytilegt regluverk ESB og
strangt og kostnaðarsamt eftirlits-
kerfi. Það er einnig ljóst að fjölga þarf
ráðunautum til að leiðbeina bænd-
um um regluverk og hið breytilega
styrkjakerfi ESB. Við sem höfum
kynnt okkur leiðbeiningaþjónustuna
í Danmörku þekkjum vel vandasamt
starf hennar við að fylgjast með breyt-
ingum á styrkjakerfi ESB og leiðbeina
bændum við að aðlaga rekstur sinn
styrkjakerfinu. Eðli og markmið með
innri markaði Evrópusambandsins
og fjórfrelsinu er að framleiðsla fær-
ist til þeirra staða sem ódýrast er að
stunda hana. Íslenskir bændur munu
aldrei geta keppt í verði við bændur
í blómlegum landbúnaðarhéruðum
Suður-Evrópu.
Þegar við höfum skrifað undir
aðildarsamning höfum við afsalað
okkur forræðinu í landbúnaðarmál-
um til sameiginlegrar ákvörðunar-
töku innan Evrópusambandsins.
Stjórnmálamenn og embættismenn
munu vísa ábyrgðinni á stefnunni
í landbúnaðarmálum til Brussel og
munu eiga erfitt með að standa vörð
um íslenska framleiðslu og atvinnu
vegna áhrifaleysis.
Bændur vilja framleiða hágæða
íslenska matvöru með sjálfbærum
hætti fyrir neytendur en hugnast
ekki það hlutskipti að fá bara greitt
fyrir að vera landeigendur sem
aftenging styrkja við framleiðslu
hefur í för með sér. Hér verðum við
að spyrja okkur hvort við viljum
búa til stétt landeigenda með leigu-
liðum hér á landi (eða töskubænda
eins og þetta er kallað í Bretlandi)
eða styðja við bakið á sjálfstæð-
um bændum, sem rækta landið og
framleiða íslensk matvæli með
íslenskum hreinræktuðum búfjár-
stofnum?
Nú hefur landbúnaðarstefna
Evrópusambandsins tekið
nokkrum breytingum frá upphafi.
Í hvaða átt hefur sú þróun verið?
Landbúnaðarstefnu ESB hefur verið
umbylt á síðustu 15 árum í þremur
áföngum – síðast árið 2003. Með
breytingunum hafa miklir fjármun-
ir verið færðir frá svokallaðri fyrri
stoð yfir í seinni stoð. Fyrri stoðin
tekur á beinum styrkjum til bænda
en seinni stoðin byggðastyrkjum til
að styðja við fjölþætt hlutverk land-
búnaðar í samfélaginu. Í raun þýddi
þetta ómarkvissari styrkjastefnu í
íslensku samhengi og að fjármunum
yrði dreift til annars en framleiðslu
íslenskra landbúnaðarafurða.
Þessar endurbætur á landbún-
aðarstefnu ESB voru gerðar vegna
harðrar gagnrýni aðildarríkja á
stefnuna. Var talið að kerfið væri
orðið að bákni og leiddi til pen-
ingaausturs, offramleiðslu, sóunar,
umhverfisspjalla, markaðshindrana
og spillingar. Það kemur til dæmis
ekki á óvart að bændur á Suður-
Ítalíu hafa fundið leiðir til að svíkja
út styrki með mafískum aðferðum.
Þá hefur stefnan verið gagnrýnt
fyrir að draga taum stórbúskapar á
kostnað fjölskyldubúskapar.
Stefna Evrópusambandsins í
landbúnaðarmálum er sniðin að
þörfum Frakka, Dana, Hollendinga
og Íra, sem eru stórtækir í útflutningi
landbúnaðarafurða fyrir innri mark-
að sambandsins en hafa reist vernd-
artolla umhverfis Evrópu og njóta
útflutningsbóta. Íslenskur land-
búnaður byggir hins vegar afkomu
sína svo til eingöngu á innan-
landsmarkaði. Í niðurstöðu skýrslu
Evrópunefndar forsætisráðuneyt-
isins frá árinu 2007 kemur fram að
miðað við óbreytt stuðningskerfi
hér á landi verði að telja að staða
íslensk landbúnaðar sé verri innan
ESB en utan þess. Ekki sé þó hægt
að útiloka að einhver sóknarfæri og
betri útflutningsmarkaðir geti skap-
ast fyrir íslenskan landbúnað innan
Evrópusambandsins.
Sumir tala um að Ísland myndi fá
sérstaka meðferð hjá ESB vegna
sérstöðu t.d. í landbúnaðarmálum
Með inngöngu í ESB þá samþykkir
Ísland sáttmála ESB alveg frá sam-
þykkt Rómarsáttmála árið 1957.
Aðildarsamningur byggir á sáttmál-
um og sameiginlegri landbúnaðar-
stefnu ESB. Það er mikilvægt að
það komi fram að hvorki sáttmálar
ESB né aðildarsamningur tryggja
óbreytta sameiginlega landbúnaðar-
stefnu ESB (CAP). Undanþágur
sem við hugsanlega fengjum við
aðild verður að skoða í þessu ljósi.
Evrópusamruninn er stöðugur með
hverjum nýjum sáttmála ESB sem
bindur aðildarríkin nánar saman
í nokkurs konar sambandsríki
Evrópu. Vald þjóðríkja á að sama
skapi að minnka. Með Lissabon
sáttmálanum er neitunarvald ríkja í
landbúnaðarmálum svo til afnumið.
Það er óskhyggja að halda því fram
að hagsmunir útkjálka Evrópu,
eins og Ísland er kallað í skýrslu
Evrópunefndarinnar frá 2007, verði
ofarlega á blaði þegar 28 ríki takast
á um í þessum mikilvæga mála-
flokki innan ESB.
Hér er mikilvægt að hafa hug-
fast að ESB hefur alltaf talið land-
búnaðarmál það þýðingarmikinn
þátt í starfi sambandsins, að þau
eru skrifuð inn í Rómarsáttmálann.
John McCormick, prófessor í
stjórnmálafræði, skrifaði í bók
sinni Understanding the European
Union á síðasta ári að ESB hefði
meira vald yfir landbúnaði, hefði
sett fleiri lög um landbúnað og
hefði staðið fyrir fleiri pólitískum
aðgerðum í landbúnaði en senni-
lega á nokkrum öðrum sviðum
innan ESB. Þá má nefna að aðeins
utanríkisráðherrar ESB hittast oftar
en landbúnaðarráðherrarnir.
Ef við sækjum um inngöngu í
ESB þá sækjum við um undanþág-
ur frá grunnregluverki ESB. Þessar
undanþágur yrðu veittar af ESB í
þeim tilgangi að gefa Íslandi aðlög-
unartíma til að fylgja hinni sameig-
inlegu landbúnaðarstefnu ESB. Að
gera okkur vonir um að Íslendingar
fái varanlegar undanþágur frá
grunnregluverki ESB samþykktar
af 27 núverandi ríkjum sambands-
ins er í besta falli hægt að kalla
barnalega bjartsýni en í versta falli
blekkingu. ESB byggist upp á sam-
eiginlegri stefnmótun og er eðlilega
á móti sérreglum fyrir ákveðin ríki.
Mariann Fisher Boel, landbún-
aðar- og byggðamálastjóri fram-
kvæmdastjórnar ESB, sagði til að
mynda á síðasta ári í þessu samhengi
að hún væri ósammála þeim sem
segðu að Evrópa þyrfti ekki lengur
sameiginlega stefnu og að móta þurfi
landbúnaðarstefnuna innan þjóðríkj-
anna. Hún segir að tryggja þurfi að
forgangsmál ESB séu virt innan
sambandsins og að hún sé andsnúin
afturhvarfi til þjóðernisvæðingu
á landbúnaðar- og byggðastefnu.
Ergó: Stefnumótun í landbúnaði fer
fram og skal fara fram í Brussel.
Samfylkingin og Sjálfstæðisflokkur hafa staðið fyrir fundaröð að
undanförnu um Evrópumál. Jón Baldur Lorange, forstöðumaður
tölvudeildar Bændasamtaka Íslands (BÍ), hefur haft framsögu á
nokkrum fundunum sem fulltrúi BÍ. Hann hefur á undanförnum
misserum lagt sig fram um að skoða innviði Evrópusambandsins;
stofnanir þess og starfsemi, m.a. í námi sínu við Háskóla Íslands í
stjórnmálafræði. BA-ritgerð hans fjallar einmitt um hina sameig-
inlegu landbúnaðarstefnu Evrópusambandsins (CAP), sérákvæði
ríkja í aðildarsamningum við ESB og sérstöðu íslensks landbún-
aðar. Jón Baldur hefur einnig átt í samskiptum við embættismenn
framkvæmdastjórnar ESB í Brussel vegna viðurkenningar Íslands
sem upprunalands íslenska hestsins og upptöku reglugerða
Evrópusambandsins um skyldumerkingar búfjár hér á landi – og
þekkir því nokkuð til mála þar á bæ.
Jón Baldur Lorange.