Bændablaðið - 28.01.2009, Qupperneq 19

15 Bændablaðið | miðvikudagur 28. janúar 2009
Kristinn Tómasson, geðlæknir
og yfirlæknir Vinnueftirlitsins,
flutti erindi á Fræðaþingi
Landbúnaðarins 2008 undir
yfirskriftinni Heilsa bænda. Þar
kom fram að bændur leita síður
meðferðar vegna geðraskana
en aðrir. Í því árferði sem ríkir
í efnhagsmálum þjóðarinnar –
vaxandi fjárhagsþrengingar í
margs konar rekstri – má búast
við að samhliða hraki víða geð-
heilsu bænda. Ekki síst á þetta
við um þegar um samofinn bú-
og heimilisrekstur er að ræða.
Bændablaðinu leitaði til Kristins
með nokkrar áleitnar spurning-
ar sem sækja að á þessum erfiðu
tímum.
„Almennt verður að horfa til
þess að drifkraftur þeirra sem eru
kvíðnir minnkar og hugmyndauðgi
dvínar verði maður þunglyndur.
Miklar áhyggjur, sem hljóta nú að
skapast hjá fjölda manna sem eru í
fjárhagslegum erfiðleikum, eru til
þess fallnar að auka á streitu og þar
með hættu á að fram komi alvarleg-
ir þunglyndis- og kvíðasjúkdómar.
Staða bænda er flóknari en margra
annarra þar sem rekstur fyrirtæk-
isins, búsins og heimilis þeirra er
samofnari en hjá flestum öðrum.
Almennt er þekkt að áhyggjur vegna
fjármála fyrirtækja sem menn standa
fyrir eru streituvaldandi en áhyggjur
vegna heimiliserfiðleika eru meira
slítandi. Í ljósi þessa er mikilvægt
að bændur hugi vel að stétt sinni þar
sem mestar líkur eru á því að það
séu yngri bændur sem eru í þessari
erfiðu stöðu,“ segir Kristinn.
Bændur leita síður aðstoðar
vegna geðraskana?
Hann segir að ekki liggi ljóst
fyrir hvers vegna bændur leita
síður aðstoðar vegna geðraskana.
„Skýring á þessu er mögulega fjar-
lægð til heilsugæslu; sú staðreynd
að aðgengi bænda að heilsugæslu er
einfaldlega ekki það sama og þeirra
sem búa í þéttbýli. Önnur skýring
sem menn hafa rætt er sú að bændur
hafa vegna þekkingar sinnar á dýrum
ákveðnar hugmyndir um hvaða
sjúkdómar genga yfir og lagast af
sjálfum sér eða vegna aðgerða sem
einstaklingurinn sjálfur grípur til.
Þá nálgast þeir eigin andlega van-
líðan með svipuðum hætti og ýmsa
ósértæka vanlíðan í bústofninum.
Þetta er almennt áhyggjuefni og
gildir almennt um þessa sjúkdóma
að erfiðara er að meðhöndla þá því
lengur sem þeir ganga.
Ýmis einkenni vitna
um ástand geðheilsunnar
Kristinn segir að þeir sem nákomn-
ir eru bændum og heimsækja þá
reglulega geti áttað sig á því í mörg-
um tilfellum ef geðheilsa manna
er farin að bila. „Það fer að bera á
ýmsum einkennum. Breytingar á
yfirbragði heimilis, tiltekt er ekki
sinnt, matmálstímar eða kaffi-
tímar detta niður, frágangur á
verkfærum tækjum og búnaði er
ekki sem áður og menn virka ekki
eins vakandi yfir bústofni sínum.
Þetta eru án efa alvarleg merki um
að eitthvað geti verið að. Þegar
svo er komið er mikilvægt sem
aldrei fyrr að fólk sé opið og segi
félögum sínum og vinum frá ef
þeir hafa áhyggjur yfir ástandinu
á heimili þeirra eða að búinu hafi
hnignað. Þetta þarf þó að gera að
nærfærni, þannig að stolt manna
verði ekki sært.
Hvatning mikilvæg
„Við þessar kringumstæður verð-
ur ýmis sameiginleg starfsemi
mikilvæg,“ segir Kristinn. „Þá er
t.d. brýnt að menn séu kallaðir til
samstarfs um verkefni sem þarf að
reka sameiginlega í sveitinni og er
til þess fallið að hrista þá í gang
sem eru að falla í doða og svima.
Þetta bíður heim tækifærum til
þess að hjálpa mönnum að hjálpa
sér sjálfir og er liður í að tryggja
að sjálfsvirðing og frumkvæði
manna haldist. Frumkvæði er án
efa einn mikilvægast eiginleiki
sem þarf að vera til staðar þegar
skórinn kreppir og þess vegna þarf
að rækta þann eiginleika sérstak-
lega nú þegar fjárhagsáföll dynja á
fólki og tekjumöguleikar skerðast.
Með frumkvæði skapast nýjar
hugmyndir og ný von sem gefur
mönnum góð vopn til ýta burt ein-
kennum og merkjum um streitu
og streitu tengda geðsjúkdóma.“
Hjálp fagfólks nauðsynleg
ráðþrota fólki
Kristinn segir að það sé ýmislegt
til ráða gagnvart þeim bændum
sem eiga erfitt með að sjá fram úr
vandræðum sínum og eiga kannski
erfitt með að vinna dagleg störf.
„Þeir sem eiga maka eða ætt-
ingja sem ekki geta sinnt vinnu
sinni, eiga að hvetja viðkomandi
til að leita hjálpar. Þeir sem þann-
ig eru staddir þurfa að fá hjálp
frá sínu fólki og/eða fagfólki við
að endurskipuleggja vinnu sína.
Leggja skal vinnudaginn upp
og skipta honum í lítil verkefni,
nógu fá í fyrstu til þess að þeir
ljúki þeim. Síðan þarf, eftir því
sem þeim vex ásmegin, að fjölga
hinum smáu verkum uns þeir ná
sér á skrið. Það er ljóst að eftir
því sem starfsgeta manna minnk-
ar þá eykur það á álag manna sem
eru með miklar ábyrgðir gagnvart
sjálfum sér, fjölskyldu, nær og
fjær samfélagi. Mikilvægi þess að
bændur hugi að sínum fjölskyld-
um og samfélagi hefur ávallt verið
mikið en þegar hremmingar steðja
að sem ógna atvinnuöryggi og
fjárhagslegu sjálfstæði bænda þá
verður þetta brýnna. Bændur þurfa
þannig að líta á sína sveit sem eitt
stórt fyrirtæki þar sem ákveðnar
deildir standa misvel, og þær sem
betur standa þurfa að huga að þeim
verr standa.“
-smh
Áhrif fjárhagsþrenginga á geðheilsu bænda
Ýmis einkenni vitna um alvarlegt ástand
Kristinn Tómasson, geðlæknir og
yfirlæknir Vinnueftirlitsins, hefur
fjallað um geðheilsu bænda.
Á vegum framkvæmdastjórn-
ar Evrópusambandsins er
rekin umfangsmikil starfsemi,
Eurobarometer, sem hefur það
hlutverk að gera skoðanakann-
anir á meðal íbúa sambands-
ins. Síðan 1973 hefur ESB mælt
reglulega viðhorf almennings til
hinna ýmsu þátta, m.a. til land-
búnaðar. Á síðasta ári voru gefn-
ar út viðamiklar niðurstöður um
viðhorf Evrópubúa til landbún-
aðar og sameiginlegu landbún-
aðarstefnu Evrópusambandsins,
CAP. Þar er m.a. spurt um álit
almennings í öllum aðildarlönd-
unum 27 á mikilvægi landbún-
aðar og dreifðra byggða og hvort
upplýsingagjöf ESB um landbún-
aðarstefnuna samræmist kröfum
íbúa.
Meginniðurstöður könnunarinnar
voru þessar helstar:
Nærri því 9 af hverjum 10 •
(89%) Evrópubúum telja
landbúnað og dreifbýli
mikilvægt fyrir framtíð álf-
unnar. Þessi tala er nærri
því sú sama og árið 2006
þegar Evrópubúar voru síð-
ast spurðir (88%).
Rúmlega helmingur •
aðspurðra (53%) hafði
aldrei heyrt eða lesið nokk-
uð um sameiginlegu land-
búnaðarstefnu sambandsins
(CAP).
Almenningur telur að meg-•
inmarkmið landbúnaðar-
stefnunnar eigi að vera að
tryggja neytendum sann-
gjarnt verð á landbúnaðar-
vörum (43%), að tryggja
heilbrigði og gæði búvöru
(42%) og að tryggja bænd-
um sanngjörn laun (40%).
Aukin krafa er að lækka
verð á landbúnaðarvörum.
Aðeins 18% aðspurðra
telja mikilvægt að tryggja
birgðir af framleiðsluvör-
um landbúnaðarins, s.s. af
kjarnfóðri og öðrum rekstr-
arvörum. Sú tala hefur
raunar hækkað um 4% frá
árinu 2006.
Mikill meirihluti svar-•
enda (á milli 85-88%) er
samþykkur því að minnka
greiðslur til bænda standi
þeir ekki undir þeim vænt-
ingum sem gerðar eru til
þeirra, m.a. með skilyrðum
og reglum.
Þegar spurt er um þá fjár-•
muni sem notaðir eru í
að fjármagna sameig-
inlegu landbúnaðarstefnu
Evrópusambandsins (sem
er um 40% af heildarút-
gjöldum ESB) segjast 43%
aðspurðra það mátulegt.
16% telja útgjöldin of lág
og 17% of há. Rúmlega
helmingur (56%) segja að
stuðningur til bænda ætti
að vera sá sami eða aukast
á næstu árum.
Helmingur þeirra sem •
spurðir voru álits (50%)
vilja fá meiri upplýsingar
um matvælaöryggi og heil-
brigði. 31% vilja einnig vita
meira um umhverfisáhrif
landbúnaðar og 22% vilja
fræðast meira um dýra-
velferð. Þessir þættir voru
einnig nefndir árið 2006.
Nærri 2/3 þeirra (64%) •
sem hyggjast leita sér upp-
lýsinga um landbúnað og
byggðaþróun innan ESB
treysta á sjónvarp í þeim
efnum. Þriðjungur (33%)
myndi hagnýta sér Netið og
svipaður fjöldi myndi leita
upplýsinga í blöðum og
tímaritum.
Yfirgnæfandi meirihluti •
(86%) telur að innflutt-
ar vörur inn í ESB eigi að
mæta þeim heilbrigðis- og
gæðakröfum sem gerðar
eru um búvörur innan sam-
bandsins.
Í ályktunum skýrslunnar segir að
meirihluti íbúa í Evrópusambandinu
telji landbúnað mikilvægan í
efnahagslegu og félagslegu tilliti.
Framlög til landbúnaðarmála eru
nokkuð umdeild en þó eru 43%
sem telja þau mátuleg og aðeins
17% sem telja þau of mikil. Í
könnuninni er tekið fram að nokk-
ur munur er á viðhorfum nýrra
og gamalla aðildarríkja til land-
búnaðar. Íbúar í nýju þjóðunum
(Austur-Evrópu) telja t.d. landbún-
að mjög mikilvægan fyrir dreifbýli
og að bændur hafi bærileg laun.
Þeir sem búa í eldri aðildarríkj-
um nefna heldur umhverfisvernd,
sjálfbærni og dýravelferð þegar
mikilvægi landbúnaðar er annars
vegar.
Skýrsluna í heild sinni má nálg-
ast á ESB-vefhluta bondi.is.
Þýtt og endursagt: TB
Hvað finnst Evrópubúum um landbúnaðarstefnu ESB?
53% hafa aldrei heyrt hennar getið
» Hefur þú einhvern
tímann heyrt eða lesið
um sameiginlega land-
búnaðar- og byggða-
stefnu (CAP) Evrópu-
sambandsins eða ekki?
» Aðspurðir voru beðnir að
velja tvö atriði af átta sem
lýsa best skyldum bænda í
samfélaginu.
Að þínu áliti, hverjar eiga
að vera tvær meginskyldur
bænda í okkar samfélagi?
» Í fjárlögum Evrópusambandsins renna
um 40% fjármagns til landbúnaðar og
byggðaþróunar. Finnst þér þetta hlutfall of
lágt, mátulegt eða of hátt?