Bændablaðið - 28.01.2009, Page 22

18 Bændablaðið | miðvikudagur 28. janúar 2009
Kæri lesandi.
Það var í viðtali í sjónvarpinu nú um
hátíðarnar sem Páll Skúlason heim-
spekingur og fyrrverandi rektor
Háskóla Íslands talaði um samvinnu
og samkeppni. Hann vildi meina að
þetta tvennt færi oft saman, en að
við hefðum gleymt því undanfarin
ár að rækta samvinnuna og að sam-
keppni hafi orðið allsráðandi í sam-
félaginu, ekki bara í viðskiptalífinu
heldur einnig í samskiptum fólks.
Páll lagði í orðum sínum réttilega
áherslu á það að samkeppni sé af
hinu góða svo lengi sem samvinna
sé ráðandi aflið, enda samvinnan
undirstaðan og það samfélag sem
byggi á samkeppni standi ekki
undir sér lengi. Páll vill meina að
það sé einmitt það sem við erum að
upplifa núna. Því er vert að fjalla
stuttlega um samvinnu í búskap í
formi samyrkjubúskapar.
Samvinnuhreyfingin
Það að stunda búskap í sameiningu
og samvinnu var jú þekkt fyrirbæri
hér áður fyrr og kannski tímanna
tákn að það var meira um það þá en
núna er. Með áður fyrr, þá á ég við
á síðustu öld! Það er samt ekki svo
langt síðan, kannski nokkrir áratug-
ir. Kona ein fyrir austan sagði mér
frá því hvernig hún og fjölskylda
hennar stunduðu búskap á 6. og 7.
áratugnum. Fólk átti oft tæki og
tól saman og jafnvel tún og skepn-
ur, deildi þessu og skiptist á, oft
kannski innan fjölskyldna en einnig
var þetta fyrirkomulag milli vina.
Slík samyrkja kom mögulega til af
nauðsyn, sérstaklega hvað varðar
tækin, á þeim tímum þegar íslensk-
ur landbúnaður var að tæknivæðast
(tækjavæðast) – upp úr seinna stríði
– og bændur höfðu ekki efni á að
eiga hver sín tæki fyrir sig. Þá áttu
búnaðarfélög sveitanna oft tækja-
búnað sem var lánaður á milli bæja.
Samvinna í íslenskum búskap efld-
ist á þessum tíma, sennilega einnig
fyrir tilstuðlan samvinnuhreyfinga
og þess fjölda búnaðarfélaga sem
komið var á um allt land.
Samyrkjubú
Samyrkja fyrirfinnst þó í annarri
hugmyndafræði en þeirri sem var
grunnur samvinnuhreyfingarinnar.
Hugtakið þekkjum við einnig vel úr
orðavali kommúnistahreyfingarinn-
ar. Þar var jú lögð áhersla á algjöra
samyrkju þannig að enginn stund-
aði búskap upp á eigin vísu, heldur
að sameign og samvinna í búskap
væri algjör.
Hippabúgarðar
Úr fjöldahreyfingu stúdenta og
ungmenna á 7. áratugnum – hippa-
hreyfingunni – spruttu svokallaðir
hippabúgarðar eða það sem heitir
á ensku community farm. Það er
eins konar samheiti yfir þá staði
eða bújarðir sem urðu flestir til á 8.
áratugnum og eftir það og byggðust
á hugmyndafræði hippahreyfing-
arinnar. Útfærsla þessara hippabú-
garða var og er með ólíku sniði, en
grunnhugmyndin var sú, að eiga í
sameign land og stunda þar saman
búskap og ræktun og losa sig sem
mest úr viðjum neyslusamfélagsins
og undan áhrifavaldi opinbera kerf-
isins. Að hvaða leyti þetta var svo
gert eða tókst er síðan æði misjafnt.
Einn slíkra búgarða og einn
þeirra þekktari er „The Farm“ í
Tennessee í Bandaríkjunum sem
er þekktur meðal ljósmæðra hér
á landi en ljósmæðurnar á þeim
búgarði eru þekktar fyrir vinnu
sína að náttúrulegri fæðingarhjálp.
The Farm var stofnsettur um 1970
og eru landið og allar eigur sam-
eiginlegar. Mest bjuggu þarna um
1500 manns en eru nú um 200-300.
Markmiðið var að rækta ofaní sjálf-
an sig, rækta alla fæðu sjálf og að
hópurinn væri yfir höfuð sem mest
sjálfum sér nógur. Hópur þessi er
trúarlegs eðlis, byggir á boðskap
biblíunnar um sameign, en tenging
við kristin trúarbrögð eða trúar-
brögð yfirleitt á þó alls ekki við alla
hippabúgarða.
Annar slíkur búgarður sem enn er
við lýði og er nokkuð yngri er stað-
settur ekki langt frá Vancouver-borg
á vesturströnd Kanada. Hann heitir
BlueJayLake Organic Farm, sem
getur útlagst á íslensku sem Lífræni
búgarðurinn við BlueJay vatnið. Á
vefsíðu BlueJay-búgarðsins segja
hjónin sem stofnuðu búgarðinn að
þau hafi upphaflega sóst eftir því
að vera sjálfum sér nóg um allt, að
vera sjálfbær (self sufficient). Þeim
hafi hins vegar þótt sá lifnaðarhátt-
ur of einangrandi til lengdar og
að núna stundi þau samfélagslega
háðan búskap (community depend-
ent). Þau segja frá því að fáir slíkir
búgarðar séu enn við lýði, margir
hafi lognast út af en aðrir hafi sér-
hæft sig í ákveðinni framleiðslu og
framleiði þannig ekki allt fyrir sig
heldur ákveðið fyrir markað. Þau
telja sig engan veginn geta staðið
í samkeppni við þá búgarða heldur
snýst það, sem þau telja sig vera
að gera, um val um ákveðinn lífs-
tíl, nefnilega það að velja sér lífs-
tíl þar sem fólk hefur ánægju af því
að rækta ofan í sig sjálft en í sam-
vinnu við aðra í formi samyrkju.
Frekari upplýsingar um búgarðinn
er að finna á vefsíðunni http://www.
bluejaylakefarm.com.
Heimildir:
Árdís Kjartansdóttir: Hippar eða hátækni?
Heimsókn til Inu May Gaskin og hug-
myndafræði ljósmæðra á The Farm.
Lokaverkefni til embættisprófs í ljósmóð-
urfræði, júní 2008. H.Í., Reykjavík, 2008.
http://www.bluejaylakefarm.com
Samyrkja
Grafið eftir kartöflum á hippabúgarði við vesturströnd Kanada, þar sem lögð er áhersla á sameiginlega ræktun,
einnig með börnunum. Í skóla staðarins er sérstök áhersla lögð á fagið grænmetisræktun sem væri jú kærkomið
að koma inn í íslenska skóla.
Kristín Þóra Kjartansdóttir
sagnfræðingur og garðyrkjunemi
kristinkj@gmx.net
Gróður og garðmenning
Starblinda (cataract) í hundum
er alvarlegur augnsjúkdómur sem
getur valdið blindu. Starblinda er
ekki bundin einstökum tegund-
um og hefur til að mynda greinst
í íslenska fjárhundinum, retrie-
ver-hundum, síberíuhundum og
fjölmörgum öðrum hundateg-
undum. Nú stendur fyrir dyrum
rannsókn á arfgengri starblindu í
íslenska fjárhundinum. Fulltrúar
Icelandic Sheepdog Association
of America (ISAA) hafa sett sig
í samband við fyrirtæki sem
rannsakar starblindu í norræn-
um hundategundum og verð-
ur íslenski fjárhundurinn hluti
þeirrar rannsóknar.
Staðsetning sjúkdómsins er í
augnlinsunni og með tímanum verð-
ur linsan ógagnsæ. Mörg afbrigði
sjúkdómsins eru talin arfgeng, en
önnur hafa verið tengd sykursýki,
slysi eða bólgum.
Erfðamörkin fyrir
arfgengi rannsökuð
Guðni Ágústsson, formaður stjórn-
ar deildar íslenska fjárhundsins,
segir að rannsóknin sé þegar farin
af stað og byrjað sé að safna gögn-
um. „Tekist hefur að einangra
erfðamörk fyrir arfgengri starblindu
í nokkrum öðrum hundategundum
og verður byrjað að kanna hvort
sömu erfðamörk finnist í stofni
íslenska fjárhundsins. Ef þau finn-
ast ekki verður erfðamengi stofns-
ins kortlagt og reynt verður að ein-
angra erfðamörk fyrir íslenska fjár-
hundinn.“
Alþjóðlegt samstarf
um íslenska fjárhundinn
Hundar hafa sem kunnugt er afar
næmt lyktarskyn og heyrnin er
sömuleiðis mjög góð. Sjónin er
því ekki sterkasta skynfæri þeirra
en engu að síður er hún þeim mik-
ilvæg. Hundar sjá ekki eins vel og
maðurinn en þeir hafa víðara sjón-
svið. Þá er talið að þeir sjái í svart-
hvítu.
Íslenski fjárhundurinn er meðal
algengustu tegunda á landinu ef
miðað er við skráningar í ætt-
bók Hundaræktarfélags Íslands.
Guðni segir að ýmsar hliðar séu
á starfseminni í kringum íslenska
fjárhundinn. Deild íslenska fjár-
hundsins sé í alþjóðlegu samstarfi
með 9 löndum og eigi þar gott sam-
starf. „Þetta samstarf er einstakt í
hundaheiminum, en við höldum úti
gagnagrunni með hundum frá öllum
þessum löndum, höldum ráðstefnu
á hverju ári og ýmislegt fleira. Þá
er vefsíða rekin (www.iseyjar.is)
þar sem hægt er að skoða ættbækur
allra íslenskra fjárhunda hér á landi
ásamt myndum af þeim (svona lítill
World-Fengur),“ segir Guðni.
-smh
Starblinda rannsökuð í íslenska fjárhundinum
Íslenskur fjárhundur í íslenskri náttúru. mynd | Ágúst Ágústsson
Nú er góður tími
til þess að endurnærast í vetr-
inum með því að læra og
stunda jóga. Fátt jafnast á
við innhverfa íhugun jógans
í skammdeginu og ástundun
jógaæfinga í garðinum eða
uppi á heiði á sumrin. Þannig
nýtum við okkur kraftinn sem
felst í dimmunni á veturna og
þann kraft sem býr í náttúrunni
á sumrin. Jógatíma er hægt að
sækja víða um land en einn-
ig er hægt að fara á námskeið
erlendis og svo er hægt að grípa
til bóka sem kenna okkur íhug-
unina og æfingarnar. Best er þó
að læra jóga hjá jógakennara.
Tíunda skólaárið, sem boðið er upp á búfræði-
fjarnám, stendur nú yfir. Að meðaltali eru 60
nemendur skráðir á búfræðibraut skólans hvert
námsár, þar af þriðjungur í fjarnám. Langflestir
sem leggja stund á fjarnám starfa við búskap. Frá
upphafi hefur á annan tug nemenda útskrifast
sem búfræðingar úr fjarnáminu. Þá eru ótald-
ir þeir sem tekið hafa einstaka áfanga, eða hluta
búfræðinámsins í fjarnámi.
Landbúnaðarháskóli Íslands býður fjölbreytt nám
í tengslum við landbúnað. Þó svo stofnunin beri
háskólatitil stendur hún einnig fyrir öflugu námi
á framhaldsskólastigi, miðuðu að þörfum þeirra
sem stunda (eða ætla sér að stunda) landbúnað.
Auk áfanga sem taka almennt á bútækni, hagfræði,
búfjár- og jarðrækt, er boðið upp á viðamikið náms-
efni til sérhæfingar, aðallega á sviði búfjárræktar.
Undanfarið hefur námsefni í landnýtingu verið aukið,
ekki síst með skóg- og jarðrækt að viðfangsefni.
Gerðar eru ákveðnar fornámskröfur þegar fólk
vill nema búfræði og dvelja á Hvanneyri. Þær gilda
hins vegar ekki um fjarnámið, en til að komast í það
þarf viðkomandi að hafa náð 25 ára aldri og þeir
sem starfa við landbúnað ganga fyrir i laus pláss.
Frumhlutverk búfræðifjarnáms er að ná til fólks
sem starfar í landbúnaði og vill auka þekkingu sína.
Fjarnemar eru á ýmsum aldri, frá 25 árum til sex-
tugs. Færni í tölvunotkun er aðalkrafan sem gerð er
til fjarnema, auk þess að hafa náð umræddum aldri.
Fjarnemar geta notað eigin býli í tengslum við nám
sitt, að uppfylltum ákveðnum skilyrðum.
Nánari upplýsingar um fjarnám LbhÍ er að finna
á heimasíðu skólans http://www.lbhi.is/namvidlbhi/
fjarnamstarfsmenntabrauta
Umsjónarmaður fjarnámsins er Edda Þorvalds-
dóttir – netfang edda@lbhi.is
Þeim, sem áhuga hafa á fjarnámi haustið 2009, er
bent á að hafa samband sem fyrst því takmarkaður
fjöldi er tekinn inn hverju sinni.
Frétt frá Landbúnaðarháskóla Íslands
Fjarnám er góður kostur