Bændablaðið - 17.12.2009, Blaðsíða 8

8 Bændablaðið | fimmtudagur 17. desember 2009
Íslendingar nýttu öldum saman
sel í búskap sínum og ótaldir eru
þeir kópar sem hafa lent á borð-
um landsmanna í gegnum tíðina.
Skinnin nýttu menn einnig og var
um tíma nokkuð umfangsmikil
verslun með selskinn. Þegar líða
tók á síðustu öld hrundi hins
vegar sá markaður á heimsvísu,
einkum vegna andstöðu ýmissa
dýraverndunarsinna. Í dag er
selur tiltölulega lítið veiddur
enda ekki mikill markaður fyrir
afurðirnar. Þó er alnokkur fjöldi
bænda sem telja sig til selabænda
og nýta sér þau hlunnindi sem
selurinn gefur af sér.
Pétur Guðmundsson frá Ófeigs-
firði er formaður Samtaka sela-
bænda. Bændablaðið hitti Pétur að
máli og ræddi við hann um upp-
vöxtinn í Ófeigsfirði, selveiðar og
selaafurðir. Þó Pétur sé búsettur á
höfuðborgarsvæðinu og hafi verið
um all langt skeið slitnar ekki
taugin við æskustöðvarnar „Ég er
fæddur í Ófeigsfirði í Árneshrepp
á fyrri hluta síðustu aldar. Foreldrar
mínir voru Guðmundur Pétursson
bóndi þar og Elín Guðmundsdóttir.
Þau voru bæði úr Árneshreppi,
mamma var fædd í Bæ og pabbi í
Ófeigsfirðinum og þar höfðu búið
faðir hans og afi á undan honum.
Ég elst þar upp en ég fór svo
snemma á vertíð og síðar á sjó.
Meirihluti minnar starfsævi var sjó-
mennskan, fyrst á fiskiskipum og
síðar á frökturum. Þegar farið var
að stjórna fiskveiðum ofan úr ráðu-
neyti hætti ég og fór í fraktsigling-
ar.“
– Hvers konar búskapur var í
Ófeigsfirði þegar þú varst að alast
þar upp?
„Það var blandaður búskapur,
megin uppistaðan var sauðfé og
svo hlunnindi. Við höfðum kýr til
heimilisins og hesta til reiðar og
áburðar. Það kom ekki dráttarvél
í Ófeigsfjörð fyrr en um 1956 eða
1957. Ég man að það voru þrett-
án hestar undir reiðing en það var
auðvitað heyjað á engjum á þessum
tíma. Öll aðföng komu að segja má
á bát í Ófeigsfjörð og allt tekið upp
á klakk.“
Aldrei keypt spýta í Ófeigsfirði
– Ófeigsfjörður er mikil hlunninda-
jörð, ekki satt?
„Jú, hún er það og kannski má
segja að meginhlutinn af tekjum
búsins hafi komið frá hlunnindum,
æðardún, sel og reka. Þeim hlunn-
indum höfum við sinnt áfram eftir
að byggð lagðist af, þó að í mis-
miklum mæli sé. Þegar ég var
að alast upp þá var dúntekja upp
á fjörutíu kíló yfirleitt, það voru
veiddir 120 til 140 vorkópar og
svo var töluverður reki. Allur reki
var unninn þarna heima, sagaður
í girðingarstaura og allt í húsavið
sem notað var þarna heima var
tekið úr reka. Það var aldrei keypt
spýta. Það kom snemma sög-
unarvél heima, upp úr 1950 og eftir
það var allur reki sagaður. Það var
töluverð sala í girðingarstaurum
allt fram að síðustu aldamótum. Þá
var hins vegar fjárhag Íslendinga
þannig komið að þeir hirtu ekki
um að kaupa íslenskar vörur heldur
keyptu ónýtt drasl sem ég kallaði.“
– Hvenær leggst heilsárs búseta
af í Ófeigsfirði?
„Hún lagðist af árið 1965 en
síðan höfum við verið þarna á
hverju ári og nýtt hlunnindin. Það
hefur verið gert á hefðbundinn hátt
en reyndar er selveiðin dottin niður
að kalla má. Það kom fram frönsk
kerling sem hét Brigitte Bardot,
ég hefði gjarnan viljað fá hana í
selveiðar og reyna að verka hana
eitthvað til. Hún byrjaði á því að
eyðileggja markaðinn fyrir sel-
skinn, hvort sem það var nú gott
eða vont fyrir okkur. Það er hins
vegar öruggt að með því vann hún
mikinn skaða fyrir Grænlendinga
og þessar norðurhjara þjóðir.
Ógæfu þess fólks má að mínu
mati rekja mikið til þessarar konu
og hennar fylgismanna. Það var
auðvitað ekki til neins að veiða
sel þegar ekki var lengur hægt að
selja skinnin. Svo í ofanálag kom
fiskvinnslan og taldi að landsel-
urinn væri orsök allra hringorma í
fiski við Íslandsstrendur. Það var
því ráðist á hann með offorsi og
alls konar veiðiþjófar gerðir út að
segja má því þeim var borgað fyrir
hvern sel. Menn komust upp með
að eyðileggja selalátrin í kring um
landið og menn eru ennþá að sum-
staðar.“
Óbætanlegt tjón unnið á
selastofninum
– Þannig að selastofninn hefur
beðið mikið tjón af þessum aðgerð-
um?
„Já, óbætanlegt. Það er eiginlega
ekkert orðið eftir af sel. Þegar
hringormanefnd var búin með sína
yfirferð þá tóku grásleppunetin við.
Það var svo sem ekkert óeðlilegt
við það nema þar sem menn fóru
inn fyrir netlög. Selurinn er synd-
ur og fer víða þannig að það er
svo sem ekkert við því að segja.
Það sem er hins vegar grátlegt er
að selnum var nánast alltaf hent úr
netunum og ekkert nýttur.“
– Þú ert formaður Samtaka
sela bænda. Hvaða hlutverki gegna
sam tökin?
„Þetta er nú eiginlega bara orð-
inn skemmtilegur klúbbur. Þetta er
auðvitað hagsmunafélag í grunninn
og við beittum okkur mikið varð-
andi hringormanefnd, við komum
að ýmsu þar. En við höfum auðvit-
að ekki mikið hlutverk nú í dag.“
– Sérðu fyrir þér að selaafurð-
ir verði aftur nýttar að einhverju
marki?
„Sá selur sem er veiddur núna
er auðvitað vel nýttur því menn
eru að veiða sér til matar og skinn-
in eru líka nýtt. Það má ekki flytja
selskinn til Evrópusambandsins,
sem mér finnst alveg frámuna-
lega heimskulegt, þannig að við
höfum flutt selskinn til Grænlands.
Aðeins er um að þau séu nýtt hér
heima. Það er farið að súta skinn á
Sauðárkróki og þeim tekst býsna
vel upp. Eggert feldskeri hefur nýtt
skinn af sel og hefur gert það bæri-
lega.“
– Snýst félagsskapurinn þá
kannski ekki síst um að varðveita
menningu og sögu, að viðhalda
hefðum og venjum?
„Jú, einmitt. Við létum meðal
annars gera mynd fyrir nokkrum
árum þar sem sýndar voru veiðar
og fláning og annað þessu tengt.
Við höfum líka komið að selaveisl-
unni sem haldin er árlega og hefur
orðið æ vinsælli. Við erum búin að
sprengja utan af okkur hvert húsið
á fætur öðru. Það er án efa hægt
að auka notkun á selaafurðum í
tengslum við ferðaþjónustu, ekki
síst matartengda ferðaþjónustu.“
– Er eitthvað hægt að segja um
hversu mikið er veitt af sel á hverju
ári hér við land?
„Það er ekki orðið mikið. Þetta
voru nokkur þúsund selir hér í
gamla daga, 5000 til 7000 selir en
þetta eru kannski einhvers staðar
á milli 50 og hundrað í dag. Bæði
er stofninn orðinn lítill og svo er
nánast enginn hagnaður af þessu.
Menn veiða til að hafa í matinn og
hirða skinnin í leiðinni.“
– Myndi stofninn ekki þola meiri
veiði ef eftirspurn eftir skinnum
yxi?
„Nei, hann þolir ekki mikla
aukningu. Þetta eru dýr sem lifa
lengi og eiga fá afkvæmi, ekki
nema eitt á ári. Urtan er yfirleitt
orðin þriggja ára þegar hún kæpir
í fyrsta skipti. Ég gæti trúað að
urtan eigi tólf, kannski þrettán
kópa yfir ævina ef hún er langlíf.
Það segir sig sjálft að svona stofn
stækkar ekki í neinum stökkum og
hann mun taka mörg ár að ná fyrri
stærð.“
Selurinn aðdráttarafl í
ferðaþjónustu
– Menn hafa hins vegar nýtt sel
á síðustu árum á annan hátt, í
tengslum við ferðamennsku. Þetta
er til að mynda gert á Selasetrinu
á Vatnsnesi og fleiri dæmi eru um
að selurinn sé aðdráttarafl í ferða-
mennsku. Hafið þið í Samtökunum
komið að slíkri vinnu?
„Við vorum aðilar að stofnun
selasetursins á Hvammstanga. Það
er auðvitað allt gott um þetta að
segja og gaman að þessu. Menn
fá sér síðan auðvitað í matinn líka
og það hafa engir árekstrar verið
vegna þess.“
– Nýting á sel er auðvitað
fyrst og fremst í höndum einkaað-
ila. Hefur selkjöt verið í einhverri
almennri sölu?
„Nei, ég veit ekki til þess að
selkjöt sé selt nema á einum stað,
veitingastaðnum Laugaás. Þar hafa
menn nýtt útsel sem auðveldara er
að eiga við en landselinn. Það er
hins vegar ekki mikið kjöt af sel,
spikið er svo gríðarlega stór hluti
af honum. Það er ríflega þrjátíu
prósent af selnum.“
– Sérðu fyrir þér einhverjar
breyt ingar á nýtingu á sel næstu
ár in?
„Ég á ekki von á breytingum. Þó
má segja að kreppan hafi gert það
að verkum að aðeins hærra verð
fékkst fyrir skinnin sem seld eru
til Grænlands. Kreppan er kannski
ekki alvond en það hefði nú mátt
sleppa við hana samt.“ fr
Félag kjúklingabænda
Gleðileg jól.
Óskum bændum og búaliði
hagsældar á komandi ári.
Landssamband kúabænda
óskar íslenskum
kúabændum gleðilegra jóla
og farsældar á nýju ári.
Gleðileg jól
Óskum bændum og búaliði hagsældar á komandi ári. Þökkum
viðskiptin á árinu sem er að líða.
Landssamtök sauðfjárbænda
Gleðileg jól, gott og farsælt komandi ár
Gleðileg jól,
gott og farsælt komandi ár!
Æðarræktarfélag Íslands
Frönsk kerling eyðilagði markaðinn
Á bilinu 50 til 100 kópar veiddir á ári í stað þúsunda áður. Samtök selabænda snúast um að varðveita menningu
Nú eru til umræðu fjárlög rík-
issjóðs fyrir árið 2010. Öllum
er ljós sá mikli niðurskurður og
skattahækkanir sem boðaðar eru
til að ná niður halla ríkissjóðs.
Ein niðurskurðartillagan var
að skera niður framlög til eyð-
ingar á ref um 17,2 milljónir.
Heildarupphæð sem veitt var til
þessa liðar á síðasta ári var 34,8
milljónir sem skiptist jafnt til
refa- og minkaveiða. Samkvæmt
frumvarpinu var gert ráð fyrir því
að halda áfram eyðingu á mink en
hætta að greiða fyrir refaveiðar.
Æðaræktarfélag Íslands,
Lands samtök sauðfjárbænda o.fl.
ályktuðu eðlilega strax um þess-
ar tillögur því vandamál tengd
fjölgun refs hefur aukist í mörg-
um byggðarlögum. Víða hefur
fuglalíf beðið mikinn skaða og
dýrbitið fé er algengara vandamál
en áður. Einnig hefur verið bent á
að virðisaukaskatturinn af fram-
lagi ríkissjóðs og sveitarfélaga
samanlagt sé í mörgum tilfellum
hærra en framlag ríkissjóðs til
málaflokksins.
Sá sem þetta ritar gerir sér
fulla grein fyrir mikilvægi þess
að halda áfram refaveiðum og
var þetta mál tekið strax upp í
fjárlaganefnd en þingmenn úr
flestum flokkum höfðu þá lýst sig
fylgjandi því að leiðrétta þetta.
Nú hefur fjárlagafrumvarpið
verið afgreitt úr 2. umræðu og þar
var samþykkt að auka fjárfram-
lög til refaveiða og hækka þenn-
an lið um 17 milljónir. Eftir þessa
breytingu er veitt til veiðanna
34,6 milljónum sem er nær sama
upphæð og árið 2009. Jafnframt
mælti fjárlaganefnd með því að
umhverfisráðherra skipaði starfs-
hóp til að fara yfir þessi mál í
heild og er það í samræmi við orð
hennar á Alþingi fyrir skömmu
þar sem hún lýsti því yfir að til
stæði að skipa starfshóp til að
fara yfir þessi mál í heild sinni.
Fjárframlög til refaveiða leiðrétt
Ásmundur Einar Daðason
alþingismaður VG og nefndarmaður í
fjárlaganefnd
Ríkisfjármál
Pétur Guðmundsson frá Ófeigsfirði er formaður Samtaka selabænda.