Bændablaðið - 17.12.2009, Blaðsíða 20

20 Bændablaðið | fimmtudagur 17. desember 2009
Utan úr heimi
Höfundur eftirfarandi frásagn-
ar, Rolf Edberg (1912-1997), var
sænskur rithöfundur og stjórn-
málamaður. Hann var einnig
aðalritstjóri blaðsins Ny Tid í
Gautaborg á árunum 1945-1956,
sendiherra Svíþjóðar í Noregi á
árunum 1956-1967 og landshöfð-
ingi í Vermalandi í Svíþjóð 1967-
1977. Rolf Edberg gaf út um 40
bækur og er eftirfarandi kafli
sóttur í bók hans Spillran av et
moln, sem kom út árið 1966.
Áður en maðurinn tók upp
fasta búsetu reikaði hann um sem
veiðimaður og safnari, jafnframt
því sem hann dreifði sér um lönd
og álfur. Fjarlægðirnar voru miklar
og samfélögin urðu hvert með sínu
móti, en áttu sér þó sameiginlegan
grunn. Veiðimaðurinn lifði í sátt
við náttúruna í hinni endalausu
víðáttu, undir sól og stjörnum, sem
sköpuðu ramma um líf hans, jafnt
daglega háttu og æfi hans, felldu líf
hans í skorður og mótuðu tilfinn-
ingalíf hans.
Meðvitund okkar er eins og
sá hluti ísjakans sem stendur upp
úr vatninu. Mest af vitundinni er
ósýnilegt. Þar niðri, einhvers stað-
ar, eru veiðilendur veiðimanns-
ins, ytri menning okkar byggir á
eldinum sem hann kveikti, öxinni
hans, tinnuhnífnum, nál hans og
boga. Það er ekkert djúpt niður á
þessa meðvitund, frumskógurinn
hefur verið fylgifiskur og umhverfi
mannsins í 99 hundraðshlutum af
tilveru hans, – borið saman við
fimmtugan mann, þá hefur hann
átt heimkynni sín utan skógarins í
hálft ár.
Ýmsar frumstæðustu þarfir
okkar má rekja til skógarins. Þegar
allt kemur til alls er það e.t.v. tog-
streitan milli spennu skóganna og
þess öryggis sem nútíminn reynir
að veita fólki sem veldur rótleysi
og eirðarleysi okkar, taugaveiklun
og streitu.
Eins og áður hafði gerst voru
það veðurfarsbreytingar á ísöld
sem gripu inn í og tóku völdin.
Þær höfðu einnig áður haft afger-
andi áhrif á þróun mannsins. Það
voru þessar breytingar sem leiddu
til þess að fyrstu hópar veiðimanna
tóku sig upp frá upprunasvæðum
sínum í Afríku. Seinna greindu þær
hópana, sem reikuðu um, hvern
frá öðrum. Að þessu sinni neyddu
veðurfarsbreytingarnar manninn til
að breyta lífsháttum sínum og þar
með að hrinda af stað því sem við
köllum menningu.
Meðan nóg var af villibráð í
skóginum var engin ástæða fyrir
veiðimanninn að breyta lífsháttum
sínum. Konurnar tíndu auk þess
efalaust ávexti jarðar og unnu úr
þeim, en þó enn sem komið var
aðeins sem uppbót á aðra fæðu.
En þá dundi á þurrkatími í
kjölfar þess að ísöldinni lauk víða
um heim. Á stórum landsvæðum
víða um jörðina drógust skógarn-
ir saman og villibráðinni fækkaði.
Fólkinu var stillt upp við vegg,
það varð að finna eitthvað nýtt til
að lifa af. Það gerði fólkið með því
að gera aukabúgreinina að aðalbú-
grein. Jafnframt fór maðurinn að
temja þau dýr, sem voru aðalfæða
hans. Þetta tímabil er kennt við
menningu yngri steinaldar, þegar
sá lífsstíll, sem enn ríkir víðast
hvar í mannlegu samfélagi, fór að
festa sig í sessi.

Ræktunarmaðurinn kemur til
sögunnar
Þessi þróun leiddi til þess að mað-
urinn fór að rækta grastegundir sem
báru korn og þvinga dýr, svo sem
villtar geitur, sauðfé, kýr og svín,
sem reikuðu um fjöllin, undir vald
sitt. Í samanburði við hið langa tíma-
skeið veðimannsins varð þróunin
hröð á því tímabili sem við tók.
Hinn nýi lífsstíll, sem hófst
á hásléttum Írans, dreifði sér
fyrst til hins frjósama flatlendis
í Mesópótamíu, milli ánna Efrat
og Tígris, og nokkru seinna til
Nílardalsins í Egyptalandi og slétt-
unnar kringum Indus á Indlandi.
Þar með var hornsteinninn lagður
að öllu því sem á eftir kom allt til
þessa dags. Allt það sem við köll-
um verkmenningu eða menningu
andans er, eins og spámannlega
hefur verið sagt, ekkert annað en
önnur blómgun kornsins; hveit-
isins og hrísgrjónanna.
Hellirinn eða tjaldið hentaði
ekki þegar maðurinn hafði fund-
ið sér varanlegan bústað. Fyrstu
leirkofarnir urðu til, undanfarar
Babelturnsins og Empire State
Building. Kofarnir röðuðu sér
saman í lítil, frumstæð þorp. Sum
þorpin stækkuðu og urðu að bæjum
og borgum, borgirnar urðu að ríkj-
um og ríkin að stórveldum.
Allt tímaskeið veiðimannsins
hafði hópurinn varðveitt blóðbönd
sín og félagslega heild. Fyrstu
leirkofarnir höfðu augsýnlega
einnig þann tilgang að halda ætt-
inni saman. Bæja- og borgamynd-
unin kollvarpaði þessu kerfi. Hún
leiddi til þess að fjölskylduformið
styrktist, jafnframt því sem stærri
samfélög fólks urðu til sem lögðu
grunn að nýrri verkaskiptingu. Á
öld veiðimannsins hafði öll athygl-
in beinst að því að fanga bráðina,
sem dreifði sér um allt, og það varð
að leita hana uppi.
Jarðræktin og þéttbýlið gáfu
hins vegar vaxtarskilyrði fyrir
sérhæft handverk, málmsmíði, við-
skipti og andlega sýslan.
Á öld veiðimannsins höfðu
menn tamið sér eins konar frum-
stæðan kommúnisma. Allir tóku
þátt í fæðuleitinni, hinn sterkasti,
greindasti eða hugrakkasti var
sjálfkjörinn leiðtogi og bráðinni
var skipt milli hópsins.
Borgasamfélagið innleiddi nýtt
félagslegt form, eignatengt vald.
Til varð þjóðfélag þeirra sem kom-
ust yfir eignir sem niðjar þeirra
erfðu. Þar með varð einnig til
stéttabarátta.
Föst búseta gerði einnig stríðs-
rekstur að „stofnun“. Rætur stríðs-
ins ná djúpt niður í þróunarsögu
mannsins, allt aftur í fortilveru
hans. Stríð milli flokka veiði-
manna, sem mættust, var þá hluti
af tilverunni, ekkert í aðalatriðum
ólíkt dýraveiðum. Rétt eins og
Frumskógurinn fóstraði manninn
Z >@
[
 Mynd af hellaristunum
í Lascaux í
Suðvestur-Frakklandi.
Snertið ekki franska bændur.
Það eru skilaboð Nicolas Sarkozy
forseta til framkvæmdastjórnar
ESB. Forsetinn krefst sterkrar
opinberrar stjórnunar á búvöru-
framleiðslunni í Frakklandi eftir
2013. Jafnframt lofar hann millj-
arða evra stuðningi við franskan
landbúnað.
Í ræðu, sem forsetinn flutti í
bænum Poligny í Jura-héraði í
austanverðu Frakklandi, fullviss-
aði hann áheyrendur um að hann
myndi sjá til þess að landbún-
aðurinn yrði varinn í yfirstandandi
fjármálakreppu, sem og gagnvart
breytingum á opinberri stjórn á
málaflokknum.
Að sögn forsetans er landbúnað-
ur hluti af ímynd Frakklands. Nær
allar franskar fjölskyldur eiga nána
ættingja sem erja eða hafa erjað
jörðina. Franska þjóðarsálin á sér
djúpar rætur í franskri mold, hélt
hann áfram. Ríkisstjórnin hefur
lofað frönskum bændum, rúmlega
einni milljón að tölu, tveggja millj-
arða evra opinberum stuðningi. Af
upphæðinni verða 650 milljónir
evra greiddar bændunum beint,
og um einn milljarður fer í nið-
urgreiðslur á lánum þeirra.
Rekstrarerfiðleikar, sem fransk-
ur landbúnaður hefur glímt við tvö
undanfarin ár, hafa ógnað tilveru
hans. Það verð sem franskir bænd-
ur hafa fengið fyrir afurðir sínar,
svo sem mjólk, korn, grænmeti og
ávexti, hefur lækkað um 20% á
sama tíma og búðaverð þeirra hefur
nánast staðið í stað.
Sarkozy segir að þessa kreppu
í frönskum landbúnaði verði að
leysa með opinberri verðlagningu
búvara. Hann ásakar framkvæmda-
stjórn ESB um að styðja bændur
aðeins með hangandi hendi.
Forsetinn mælti fyrir endur-
skipulagningu landbúnaðarins sem
gæfi bændum bjartari framtíðarsýn.
Það gengur ekki að láta Evrópu
blæða út með fríverslunarsamning-
um á kostnað þeirra.
Um miðja þessa öld þarf land-
búnaðurinn að fæða 9 milljarða
jarðarbúa. Nú þegar sveltur sjötti
hluti þeirra. Undir þeim kring-
umstæðum er útilokað að stunda
fríverslun sem kollvarpar verði á
búvörum til framleiðenda og gerir
þá gjaldþrota, sagði Sarkozy. ESB
verður að viðurkenna sérstöðu
landbúnaðarins, sagði hann, og hét
að beita sér fyrir því.
Innan framkvæmdastjórnar ESB
er hugmyndum Sarkozys tekið með
varúð. Embættismennirnir í Brussel
munu grandskoða hugmyndirnar
og leggja mat á það hvort þær brjóti
í bága við samkeppnislög ESB.
Franskir bændur óttast að hug-
myndir forsetans stangist á við þau
fyrstu drög að fjárlögum næsta árs
sem forseti framkvæmdastjórn-
arinnar, José Manuel Barroso, lagði
fram fyrir skömmu. Samkvæmt
þeim á að lækka hlut landbúnaðar-
ins í útgjöldum ESB til að unnt sé
að auka hlut annarra mikilvægra
verkefna.
Landsbygdens Folk
Sarkozy, forseti Frakk lands,
ver franskan landbúnað
Snertið ekki franska bændur! eru
skilaboð Nicolas Sarkozy forseta
Frakklands til Framkvæmdastjórnar
Evrópusambandsins.
Legið hefur fyrir um árbil í ESB
að bannað verði að hafa varp-
hænur í búrum í löndum sam-
bandsins frá 1. janúar 2012.
Fyrirmælin gilda einnig um
lönd á Evrópska efnahagssvæðinu,
svo sem Noreg og Ísland.
Hvernig standa svo þessi mál
nú? Tímaritið Dansk Erhvervskræ
birti um miðjan október sl. úttekt á
stöðu málsins. Í heildina litið skort-
ir enn mikið á að reglunum hafi
verið framfylgt en mörg lönd telja
þó að það verði áður en fresturinn
rennur út. Þannig hefur Írland lagt
mikið fé í verkefnið og í Austurríki
voru aðeins 10% af hænum enn í
búrum árið 2008.
Í nokkrum öðrum löndum,
þar á meðal í stórum löndum svo
sem Ítalíu og Spáni, sem og í
Ungverjalandi og Slóvakíu, er ljóst
að breytingin mun ekki eiga sér
stað áður en fresturinn rennur út.
Árið 2008 voru t.d. 97% af hænum
í búrum á Spáni og 91% á Ítalíu. Í
þessum löndum er upplýst að áhugi
á dýravelferð sé lítill eða enginn.
Nokkur lönd ætla að sækja um
lengri frest til að leysa málið en
önnur gefa ekkert upp hvernig þau
hyggjast bregðast við. Í ESB eru
uppi sterkar kröfur um jafna sam-
keppnisstöðu þannig að ljóst er að
tekist verður á um málið.
Bondevennen
Reglur um hænsnabúr og ESB