Bændablaðið - 08.04.2009, Blaðsíða 8

8 Bændablaðið | miðvikudagur 8. apríl 2009
ÝMSIR HAFA óttast að við inngöngu
Íslands í ESB muni íslenskur land-
búnaður líða undir lok. Margt
bendir hins vegar til þess að hann
muni frekar styrkjast í sessi enda
er meginmarkmið nýrrar landbún-
aðar- og dreifbýlisstefnu ESB að
tryggja búsetu í dreifðum byggðum
allra aðildarríkja. Dregið verður
úr beinum framleiðslustyrkjum til
bænda en áhersla lögð á að styðja
við þá til að takast á við fjölbreytt
verkefni samhliða hefðbundnum
búskap. Þá verður bændum tryggt
ákveðið öryggi fari verð á land-
búnaðarvörum niður fyrir tiltekið
lágmark.
En hvers vegna skyldi ESB vilja
verja verulegum fjárhæðum úr
sjóðum sínum til að styrkja bænd-
ur til búsetu í dreifðum byggð-
um? Samkvæmt landbúnaðar- og
dreifbýlisstefnunni eru ástæðurnar
einkum þrjár, þ.e. í fyrsta lagi að
tryggja matvæli og orku fyrir íbúa
álfunnar, í öðru lagi að viðhalda
fjölbreyttu náttúru- og dýralífi og í
þriðja lagi að skapa fjölbreytt störf.
Líkt og með aðra stefnumörkun
ESB er það aðildarríkjanna sjálfra
að útfæra landbúnaðar- og dreif-
býlisstefnuna og laga að eigin
aðstæðum. Þau hafa verulegt svig-
rúm í þessum efnum en þurfa þó
að sýna fram á með hvaða hætti
þau hyggjast ná markmiðum sam-
bandsins um samkeppnishæfni og
atvinnusköpun, umhverfismál og
bætt lífsgæði í dreifðum byggðum.
Það gera þau í aðgerðaráætlun, sem
lögð er fyrir framkvæmdastjórn
ESB til samþykktar. Við aðgerð-
aráætlun aðildarríkjanna í landbún-
aðar- og dreifbýlisþróun fléttast
hugsanleg útfærsla á byggðastefnu
og félagsmálastefnu sambandsins.
Samkvæmt reglum ESB ber
stjórnvöldum að vinna aðgerð-
aráætlanir í samráði við hlutaðeig-
andi hagsmunasamtök. Þannig ber
þeim að vinna landbúnaðar- og
dreifbýlisstefnuna í samvinnu við
bændasamtök, sveitarfélög, stétt-
arfélög, landshlutasamtök sveitar-
félaga, atvinnuþróunarfélög og fyr-
irtæki svo eitthvað sé nefnt. Það er
þessara sömu aðila að útfæra áætl-
unina og leggja fram fjármuni til
viðbótar við styrki ESB.
Í yfirliti landbúnaðardeildar
ESB frá því í árslok 2008 má sjá
mismunandi áherslur aðildarríkj-
anna við útfærslu landbúnaðar- og
byggðastefnunnar fram til ársins
2013. Flestar þjóðir hyggjast leggja
mesta áherslu á umhverfismál og
meðal verkefna sem þau ætla að
ráðast í er endurheimting votlendis,
skógrækt, uppgræðsla örfoka lands,
þróun lífræns áburðar o.fl. Næst-
mesta áherslu hyggjast þjóðirnar
leggja á að auka samkeppnishæfni
og atvinnusköpun og meðal verk-
efna er ýmiss konar vöruþróun í
matvælaframleiðslu, aðstoð við
markaðssetningu, tækniþróun við
búrekstur, endurmenntun bænda og
loks ýmiss konar aðstoð við unga
bændur, sem eru að hefja búskap.
Meðal verkefna, sem aðildarríkin
hyggjast ráðast í til að auka lífsgæði
í dreifðum byggðum, eru verkefni
á sviði menningararfs, vegagerð,
lagning breiðbands og stofnun
ýmiss konar þjónustufyrirtækja.
Hin nýja landbúnaðar- og
dreifbýlisstefna fellur mjög vel
að íslenskum landbúnaði enda
er horfið frá því að styrkja stór-
ar framleiðslueiningar til þess að
styrkja búskap af þeirri stærð-
argráðu, sem hentar best íslensk-
um aðstæðum. Vistvænar afurðir
munu fá greiðan aðgang að mörk-
uðum Evrópusambandsins og er
þar komið sóknarfæri fyrir íslenska
bændur í útflutningi hágæða afurða
á borð við kjöt, skyr, smjör og jafn-
vel lífrænt ræktað grænmeti.
Ljóst er að ef til aðildar Íslands
að Evrópusambandinu kemur verða
breytingar á landbúnaði og þar með
högum bænda. Það gerist hins
vegar á nokkuð löngum tíma og
allar forsendur eru til að laga grein-
ina að breytingunum í því augna-
miði að standa vörð um íslenska
framleiðslu og hag bænda. Ekki má
heldur ekki gleyma því að íslensk-
um bændum verður áfram heim-
ilt að leita eftir stuðningi íslenskra
stjórnvalda. Það er ekki umræðunni
til gagns að miða allt út frá óbreyttu
ástandi því um allan heim er verið
að breyta forsendum og aðstæðum
í landbúnaði og Íslendingar verða
að laga sig að þeim. Þá verður að
skoða málin einnig út frá þjóð-
hagslegum viðmiðunum en ekki
einungis sjónarmiðum einstakra
atvinnugreina.
Loks er mikilvægt að hafa
í huga að fulltrúar bænda, þ.e.
Bændasamtökin, munu leggja hönd
á plóg þegar kemur að því að undir-
búa samningsmarkmið Íslands, líkt
og þau munu gera þegar kemur að
því að útfæra aðgerðaráætlanir. Það
verður hins vegar alltaf þjóðarinn-
ar að eiga síðasta orðið um aðild
að Evrópusambandinu í þjóðarat-
kvæðagreiðslu – þegar niðurstöður
aðildarviðræðna liggja fyrir.
FLESTUM KOM á óvart þegar Rarik
hækkaði flutnings- og dreifing-
arkostnað raforku á landsbyggð-
inni um 15-40% um síðustu
áramót. Orkubú Vestfjarða og
ýmsar aðrar minni veitur fylgdu
í kjölfarið.
Þessar hækkanir einar juku
raforkukostnað margra býla um
tugi ef ekki hundruð þúsunda
króna á ári. Aðgerðir ríkissjóðs til
að jafna orkukostnað landsmanna
óháð búsetu hafa ekki fylgt eftir
hækkunum orkuverðs. Að ekki sé
minnst á marglofað átak í þrífös-
un rafmagns sem er eitt brýnasta
hagsmunamál til sveita.
Ég spurðist fyrir um á Alþingi
nýverið hver væri munur á að
kynda hús í Reykjavík með
hitaveitu og samsvarandi hús
á Skagaströnd með rafmagni. Í
svari iðnaðarráðherra kom fram
að miðað við 2,0 kr/kWh með
hitaveitu kostaði kyndingin 60
þús. kr. í Reykjavík en samasvar-
andi hús á Skagaströnd hitað með
rafmagni á 4,9 kr. kWh kostaði
147 þús. krónur á ári . Er að furða
þótt Skagstrendingar og aðrir
sem búa á s.k. köldum svæðum
horfi vonaraugum til varmaorku
og hitaveitu
Það sést vel á þessum mun
hversu gríðarlegt hagsmuna-
mál það er að jafna orkuverð og
leita allra leiða til að lækka hús-
hitunarkostnaðinn. Því ber að
leggja ríka áherslu á jarðhitaleit
og virkjun jarðhita til húshitunar
og annarra samfélagsnota. Það er
bæði atvinnuskapandi og gjald-
eyrissparandi fyrir þjóðina
Á Alþingi voru nú á dögun-
um samþykkt lög sem víkkuðu
mjög heimildir ríkissjóðs til niður-
greiðslna og orkusparandi aðgerða
við húshitun á köldum svæðum.
Samkvæmt lögunum verður
nú heimilt að greiða niður raf-
orkukostnað við varmadælur
til húshitunar svo og að styrkja
breytta orkuöflun til húshitunar
og styrkja endurbætur á íbúðar-
húsnæði á köldum svæðum til að
draga úr kyndikostnaði.
Þessar aðgerðir geta skipt þau
heimili miklu máli sem búa við
þær aðstæður sem greint er frá í
lögunum.
Ég hvet bændur og önnur þau
heimili sem þessi lög geta náð til
að kanna möguleika sína í þess-
um efnum.
UMRÆÐA UM það hvort Ísland
eigi að sækja um aðild að
Evrópusambandinu hefur verið
mikil um nokkurn tíma, jafnt hér
í blaðinu og öðrum fjölmiðlum.
Þeir virðast til sem trúa því að
þjóðarinnar bíða nánast tortíming,
hið minnsta efnahagslega, komist
hún ekki inn fyrir hið gullna hlið
Evrópusambandsins. Um leið er
það einnig sannfæring hjá mörgum
að í þennan félagsskap eigi íslenska
þjóðin ekki erindi og í þeim hópi
tel ég mig vera. Eins og lesend-
ur þekkja þá hafa Bændasamtök
Íslands mótað mjög skýra sýn um
það að þangað telji þau íslenskan
landbúnað fátt hafa að sækja.
Í blaðinu hafa verið færð fyrir
því sterk rök að þær breytingar
sem Evrópusambandsaðild fylgdu
mundu verða íslenskum landbúnaði
þungar í skauti og veikja umtals-
vert stöðu hans. Undir þetta vil ég
heilshugar taka en ætla samt ekki
að ræða þau mál frekar hér. Öðrum
rökum gegn aðild vil ég aðeins
víkja að og í framhaldi af því nefna
atriði í tengslum við þá almennu
umræðu sem fram fer um málið.
Á ÞAÐ hefur margoft verið bent að
ákaflega mikið skortir á lýðræð-
islega ákvarðanatöku í stjórn-
sýslu og stjórnkerfi sambandsins.
Umhugsunarefni hlýtur einnig að
vera hvernig umfjöllun hefur orðið
um þjóðaratkvæðagreiðslur hjá
ýmsum þjóðum innan sambands-
ins, hafi niðurstaða orðið á annan
veg en valdaöflin stefndu að, eins
og alloft hefur gerst. Stjórnkerfi
sambandsins einkennist mjög af
umfangsmiklu skrifræði og gríð-
arlega mikilli miðstýringu. Fyrir
smáþjóð líkt og okkur eru slíkir
stjórnhættir veruleg ógnun. Öll
orðræða fylgismanna um nauðsyn
þess að koma að borðinu til að geta
haft áhrif virkar á mig sem skrýtla,
trúi þetta fólk þessu í raun. Ég á
mjög erfitt með að trúa að það sé
haldið jafn algerri blindni. Lýsingar
margra fulltrúa frændþjóða okkar
um hið algera tilgangsleysi slíkr-
ar baráttu innan þessa kerfis á þar
að vera næg viðvörun. Áskoranir
frænda okkar um að við Íslendingar
þurfum að bætast í hópinn til að
efla hin norrænu áhrif innan sam-
bandsins virka fyrst og fremst sem
örvæntingaróp hins fullkomna
áhrifaleysis þeirra í núverandi
stöðu eins og oft mun í raun.
Miðstýringarkerfi er ákaflega
hættulegt litlu samfélagi eins og
okkar þar sem sérstaða og sjón-
armið okkar yrðu fótum troðin af
áhrifaöflunum. Þegar þar við bæt-
ist landfræðileg staða innan sam-
bandsins, sem við fáum engu um
breytt, þá er veruleg ástæða til að
ætla að við yrðum á mjög skömm-
um tíma arðrændur og vanþróaður
útkjálki innan sambandsins. Það er
einu sinni eðli sterkra miðstjórn-
arkerfa eins og við sjáum þarna
að vegna miðflóttaflsins sem þau
skapa þá verða þau svæði sem
fjærst miðjunni liggja ætíð meira
og minna vanrækt. Þetta er hlut-
ur sem við þekkjum úr okkar litla
samfélagi en mundi birtast okkur
með ofurkrafti innan sambandsins.
Það er því full ástæða til að ótt-
ast að hlutur okkar gæti á ótrúlega
skömmum tíma orðið líkur því sem
íbúar Nýfundnalands upplifðu á
síðustu öld.
RÉTT ER í þessu sambandi að víkja að
atriðum úr orðræðunni um þessi mál
þar sem hún tengist óbeint miðstýr-
ingaráráttu. Það er árátta sambands-
sinna að kalla andstæðinga sam-
bandsins einangrunarsinna. Nú er að
vísu ákaflega margt í þeirra orðræðu
sem virkar sem hálkveðnar öfug-
mælavísur. Á það ekki við um þessa
upphrópun? Ég þekki það alls ekki
að þeir sem hvetja til að Íslendingar
haldi sig utan sambandsins hvetji á
einn eða neinn hátt til einangrunar.
Þvert á móti þá held ég flestir slík-
ir hvetji til vinsamlegra samskipta
á jafnréttisgrunni við sem flestar
þjóðir og ríkjasambönd. Talsmenn
aðildar virðist mér hins vegar að tali
um sambandið sem lokaðan klúbb
sem einangri sig frá öðrum. Þannig
virðist það vera sambandið sem vilji
halda uppi einangrunarstefnu. Nú
held ég að vísu að þetta sé ekki jafn
slæmt og talsmenn þess hér á landi
láta. Að vísu er sambandið ekki
neinn Líonsklúbbur eins og Einar
Már Guðmundsson hefur margoft
bent á í bráðsnjöllum greinum sínum
í Morgunblaðinu í vetur. Sambandið
á uppruna sinn sem hópur harðsvír-
aðra, kapitalískra nýlenduvelda sem
er myndað þegar nýlenduveldin
hrundu un miðja síðustu öld. Þess
vegna er ef til vill í grunninn oft
grynnra en sýnist á hugmyndum
einangrunar og einokunar hjá sam-
bandinu en virðist í fyrstu.
Orðræðan snýst einnig af mikl-
um þunga hjá talsmönnum aðildar
um þá efnahagslegu vá sem þjóð-
inni sé búin beri hún ekki gæfu
til aðildar að sambandinu. Þannig
er, að ég tel mig þekkja mikið til
umræðunnar í Noregi í sambandi
við þjóðaratkvæðagreiðslu þeirra í
tvígang um aðildarsamning, eink-
um samt í fyrra skiptið þegar ég
fylgdist með þessari umræðu í
hringiðu hennar. Hún var að vísu
miklu harðari en hér hefur verið
en jafnframt mun skýrari um mál-
efnið sjálft. Þarna hljómuðu þá
einnig efnahagslegar heimsenda-
spár þeirra sem börðust fyrir aðild.
Sagan hefur dæmt og sýnt það í
meginatriðum sem helbert rugl,
sem þessir sömu aðilar virðast ekki
kjósa að flíka mikið í dag. Þá skipti
það meginmáli í þeirri baráttu að
Verkamannaflokkurinn í Noregi,
systurflokkur Samfylkingarinnar,
var klofinn í málinu. Nokkrir öflug-
ir forystumenn flokksins úr verka-
lýðshreyfingunni, sem stóðu föst-
um fótum í þeirri grasrót sem þeir
voru sprottnir úr, skipuðu sér þar í
framvarðarsveit og voru tvímæla-
laust þeir aðilar sem úrslitum réðu
í baráttunni þar. Því miður virðist
íslensk verkalýðshreyfing ekki eiga
slíkum sterkum talsmönnum, sem
þekkja sinn uppruna, á að skipa.
UMRÆÐA TALSMANNA aðildar hér á
landi um efnahagsleg áhrif minna
ótrúlega mikið á þá umræðu sem
var í Noregi á þeim tíma þannig að
nánast líkist draugagangi. Gömlu
draugarnir sem hrelldu þjóðina fyrr
á öldum héldu sig mest við nátt-
myrkrið en í dag birtast þeir í dags-
birtu. Gömlu draugarnir hétu að
vísu Þorgeirsboli, Skotta og Móri,
en heita víst í dag Björgvin, Ólína
og Árni Páll. Bjarni Harðarson
hefur verið að vekja athygli á því
að jólasveinum í önnum utan síns
hefðbundna starfstíma farnist yfir-
leitt ekki vel. Draugar í dagsbirtu
verða þannig einnig fremur hvim-
leiðir.
Íslendingum tókst á síðustu öld
að vinna sig frá draugatrúnni og
vonandi tekst það einnig með hina
nýju draugatrú Evrópusambands-
aðildar sem haldið er að þjóðinni
þessa dagana.
Draugar um hábjartan dag
Vill ESB landbúnaðinn burt? Anna Margrét Guðjónsdóttir
forstöðumaður í Brussel, skipar 4. sæti á
lista Samfylkingarinnar í Suðurkjördæmi
Evrópumál
Jöfnun raforkuverðs og
húshitunarkostnaðar
Jón Bjarnason
þingmaður Vinstri grænna í
Norðvestur kjördæmi
Orkumál
ÞAÐ ER hverri þjóð mikilvægt að
tryggja matvælaöryggi og leita
ávallt leiða til að vera sem mest
sjálfbær á þessu sviði. Í því sam-
bandi gegnir landbúnaðurinn mik-
ilvægu hlutverki, auk þess sem
hann tryggir einnig búsetu og veitir
fjölda fólks atvinnu vítt og breitt
um landið.
Í framhaldi af hruni bankanna
og falli krónunnar hefur gætt auk-
innar jákvæðni í garð landbúnaðar
og innlendrar framleiðslu. Í dag
fer lítið fyrir þeim sem töldu mik-
ilvægt að opna landið að fullu fyrir
innfluttum landbúnaðarafurðum
og leggja niður ríkisstyrki. Eftir
hrunið bárust fréttir af því að ein-
ungis væru til tveggja vikna birgð-
ir af kjarnfóðri í landinu og leiddar
voru að því líkur að mögulegur
skortur á matvælum gæti orðið
staðreynd. Komin var upp sú staða
að fjölmiðlar veltu því upp hvort
matvælaöryggi þjóðarinnar væri
ógnað.
Halli ríkissjóðs á þessu ári er
áætlaður um 170 milljarðar kr.
Áætlanir gera ráð fyrir því að hall-
inn verði kominn niður í 100 millj-
arða innan tveggja ára, sem er
vaxtabyrði skuldbindinga vegna
bankahrunsins, Icesave-reikninga
o.fl. Greiðslubyrði mun síðan
aukast til muna þegar við hefjumst
handa við að greiða niður höfuðstól
þessara lána. Til að greiða niður
þessar skuldbindingar verður nauð-
synlegt að stórefla alla innlenda
framleiðslu og auka útflutning.
Landbúnaðurinn verður því mjög
mikilvægur í því hlutverki að spara
gjaldeyri.
Öflug innlend matvælafram-
leiðsla er þjóðhagslega hagkvæm.
Hún gegnir mikilvægu samfélags-
legu hlutverki og möguleikar
Íslendinga eru miklir ef rétt er
á málum haldið. Á þeim erf-
iðu tímum sem eru framundan er
mikilvægt að ráðast ekki í stór-
ar aðgerðir sem beint eða óbeint
veikja umhverfi landbúnaðar til
lengri tíma litið, þar ber helst að
nefna innflutning á hráu kjöti og
ESB-aðild. Stjórnvöld og stjórn-
málaflokkar sem raunverulega við-
urkenna mikilvægi landbúnaðar
og matvælaöryggis mega ekki tala
tungum tveim þegar kemur að þess-
um málum. Þeir verða að taka slag-
inn og standa með bændum og mat-
vælaframleiðendum.
Landbúnaður í lykilhlutverki Ásmundur Einar Daðason
bóndi Lambeyrum, Dalabyggð, skipar
3. sæti á lista Vinstri grænna í
Norðvesturkjördæmi
Landbúnaðarmál
Jón Viðar Jónmundsson
landsráðunautur í búfjárrækt
Bændasamtökum Íslands
jvj@bondi.is
Evrópumál