Bændablaðið - 08.04.2009, Blaðsíða 13

13 Bændablaðið | miðvikudagur 8. apríl 2009
ER RAFGEYMIRINN TÓMUR?
HLEÐSLUTÆKI
12V 3,6A 12V 0,8A
Tilboð í mars
10% afsláttur af þessum tveimur tækjum
Út er komin bókin Jarðabók
Skeiðahrepps. Höfundur og rit-
stjóri er Jón Eiríksson, bóndi
og fyrrv. oddviti í Vorsabæ
á Skeiðum, en útgefandi er
Ungmennafélag Skeiðamanna.
Bókin er mikið verk, rúmlega
600 bls. í stóru broti. Meginhluti
hennar, um 350 bls., er lýsing á
jörðum hreppsins, búskaparkostum
og hlunnindum en einnig óþægind-
um, t.d. vegna votlendis, áður fyrr.
Þá er rakin saga jarðanna, eftir því
sem vitað er, náttúruminjar raktar,
birt er skrá um örnefni hverrar jarð-
ar og lýsing á þeim, ábúendaskrá
frá 1703 og skrár um heimildir,
bæði prentaðar og úr skjalasöfnum,
og einnig skrá um heimildarmenn.
Þá er þess ógetið að loftmynd í
opnu er af hverri jörð, sem og fjöldi
annarra ljósmynda af náttúrufari,
byggingum og bústörfum á jörð-
inni.
Fremst í bókinni er sveitarlýs-
ing og lýsing á ýmsum sérkennum
í landslagi hennar.
Á eftir jarðalýsingunum er stór
kafli um helstu framkvæmdir í
hreppnum á félagslegum grunni,
svo sem um Skeiðaáveituna, kalda-
vatnsveitu og hitaveitu, sand-
græðslu og baráttu við landbrot
Hvítár, Þjórsár og Stóru-Laxár. Þar
á eftir er kafli með vandaðri umfjöll-
un um Skeiða- og Flóamannaafrétt
á fyrri og síðari tímum og að lokum
er kafli um fornar leiðir og sam-
göngur um Skeið og Flóa.
Þessi upptalning gefur afar
ófullkomna mynd af því verki sem
hér er á ferð og enn minni af því
verki sem að baki því liggur. Þar er
nauðsynlegt að gera nokkra grein
fyrir höfundi og ritstjóra bókarinn-
ar, Jóni Eiríkssyni í Vorsabæ. Ekki
verður séð að hann hafi átt sér ólík-
an heimanmund út í lífið en gekk og
gerðist þegar hann ólst upp. Hann er
fæddur í Vorsabæ árið 1921 og ólst
þar upp, nam við Héraðsskólann
á Laugarvatni á árunum 1939-
1941 og stofnaði nýbýli í Vorsabæ
nokkrum árum síðar, þar sem hann
hefur búið með konu sinni, Emilíu
Kristbjörnsdóttur, en þau eiga fjög-
ur börn.
Jón hóf snemma þátttöku í
félagsmálum sveitarinnar og var
m.a. oddviti Skeiðahrepps í 40 ár,
1950-1990, auk þess sem hann
gegndi mörgum trúnaðarstörfum
utan sveitar. Þetta gefur þó afar
takmarkaða mynd af sérstöðu hans.
Sú sérstaða felst í óvenju lifandi
áhuga hans á umhverfinu þar sem
hann býr, framfarahug hans, áræði
og samstarfshæfileikum. Þá gerð-
ist það ævintýri í lífi hans að strax
árið 1941 eignaðist hann myndavél
og hann fór að mynda umhverfi
sitt, m.a. fólk við bústörf og fram-
kvæmdir, en einnig við göngur og
réttir eða í frístundum. Frá þeim
tíma og allt til þessa á hann á annan
tug þúsunda mynda, sem eru ómet-
anlegur fjársjóður og koma að
miklum notum í bókinni.
Þegar þetta er dregið saman og
fleira ónefnt, þá lyftist Jarðabók
Skeiðahrepps upp í nýja vídd, sem
tæpast á sér samjöfnuð hér á landi.
Bókin spannar svo vítt svið að hún
verður „hlutur fyrir heild“ (pars pro
toto); litli hreppurinn Skeið, sem
hvorki á land að sjó né til heiða,
sem er e.t.v. einsdæmi hér á landi,
verður fulltrúi stærsta og samfelld-
asta landbúnaðarhéraðs hér á landi.
Þeir sem leita sér upplýsinga um
landbúnað og dreifbýli í Árnessýslu
og víðar á landinu hafa þarna byrj-
unarreit um margt í nútíð og fortíð.
Það er kostur í þessu sambandi
að myndin af Skeiðunum yfir-
gnæfist ekki af stórum sögulegum
atburðum, stórum sögustöðum né
áberandi mönnum í sögu lands og
þjóðar á kostnað heildarmyndar-
innar. Skeiðin er góðsveit þar sem
búskapur stendur styrkum fótum,
íbúar hennar hafa alla tíð barist við
náttúruöflin; stórflóð í aðliggjandi
vatnsföllum, hún er á sprungubelti
þannig að skaðar af völdum jarð-
skjálfta hafa dunið þar yfir og
Hekla, með eldgos sín og öskufall,
ekki langt undan. Fyrir öllu þessu
er gerð góð grein í bókinni.
Þegar allt er saman tekið, nefnt
og ónefnt, er hér um bók að ræða
sem á sér vart eða ekki samjöfnuð.
Fram kemur að meira en 60 ár eru
síðan Jón Eiríksson fór að safna því
efni sem hér birtist á bók. Þar sem
það verk er unnið meðfram bústörf-
um og umfangsmiklum félagsmála-
störfum er ljóst að höfundur kann
til skipulegra vinnubragða, þar sem
jafnt þarf að gæta að smáatriðum og
yfirsýn. Þá leitaði hann jafnframt og
naut atfylgis mikils fjölda karla og
kvenna sem bjuggu að vönduðustu
upplýsingum, hvert á sínu sviði.
Þannig sameinar bókin það að vera
fræðirit og alþýðleg bók þar sem
hver sá sem áhuga hefur á þjóðlegri
menningu, sögu og atvinnuháttum,
hefur margt að sækja.
Hafi Jón Eiríksson og allir þeir
sem lögðu þessu verki lið heilar
þakkir.
Matthías Eggertsson
Ritfregn
Jarðabók Skeiðahrepps
Höfundur Jarðabókar Skeiðahrepps, Jón Eiríksson í Vorsabæ, með grip-
inn sem er mikið stórvirki. Mynd | MHH