Bændablaðið - 08.04.2009, Blaðsíða 10

10 Bændablaðið | miðvikudagur 8. apríl 2009
Þann fimmta nóvember síðastlið-
inn opnaði Matís Matvælasmiðju
á Höfn í Hornafirði. Um er að
ræða starfsemi sem á að styðja
við frumkvöðla og fyrirtæki sem
vilja hefja virðisaukandi smá-
framleiðslu matvæla úr íslensku
hráefni. Markmiðið með Mat-
vælasmiðjunni er að hægt verði
að fullgera vörur sem hægt er
að selja beint til neytenda. Í
húsnæði Nýheima, þekkingar-
miðstöðvar, sem hýsir m.a.
Matvælasmiðjuna, hefur farið
fram hugmyndavinna og gerð
viðskiptaáætlana í tengslum
við vöruþróun en með tilkomu
Matvælasmiðjunnar hefur næsta
skref verið tekið og aðstaða sköp-
uð til að fullþróa vörur fyrir
neytendamarkað.
Úr lélegri humarvertíð
í lífefnafræði
Guðmundur H. Gunnarsson er
fagstjóri í nýsköpun matvæla
hjá Matís á Hornafirði og leiðir
starf Matvælasmiðjunnar. Hann
er fæddur Hornfirðingur og lauk
stúdentsprófi af náttúrufræðibraut
frá Framhaldsskólanum í Austur-
Skaftafellssýslu. „Ég var alinn upp
við sjóinn frá því að ég var krakki.
Eftir framhaldsskóla fór ég á sjóinn
en eftir lélega humarvertíð ákvað
ég að þetta gengi ekki og ákvað
með engum fyrirvara að skrá mig
í frekara nám. Ég hafði áhuga á
náttúrufræði en það var eiginlega
ekki fyrr en að ég var kominn inn í
nemendaskráningu HÍ að ég ákvað
að fara í lífefnafræði, sem var þá
nýlegt nám á háskólastigi. Það þró-
aðist þannig að ég kláraði lífefna-
fræðina og fór svo í framhaldsnám
í sameindaerfðafræði.“
Eftir að Guðmundur lauk
námi stofnaði hann – í samstarfi
við félaga sína – sprotafyrirtæk-
ið Lífeind ehf. sem sérhæfir sig í
þróun tæknilausna í flóknum kjarn-
sýrugreiningum. „Í raun og veru var
ég orðinn sannfærður um að það
ætti ekki fyrir mér að liggja að fá
vinnu við hæfi í heimabyggð vegna
þess að ég var eiginlega búinn að
mennta mig frá því. Það var alls
ekki markmiðið í upphafi, enda
efast ég um að margir hugsi svo
mikið um það þegar þeir hefja sitt
háskólanám. Það var ekki fyrr en
maður var kominn með fjölskyldu
að það kom upp löngun til að flytja
aftur í heimabyggð og njóta þeirra
lífsgæða sem bjóðast á landsbyggð-
inni, m.a. þegar kemur að aðstöðu
til uppeldis barna. Í raun og veru
var ég búinn að láta hafa það eftir
mér opinberlega að ég myndi flytja
heim án umhugsunar ef rétta starfið
væri í boði. Það var því lítið annað
að gera en að láta vaða þegar kallið
kom. Ég sé ekki eftir því.“
Mótun draumastarfsins á Höfn
Guðmundur segir að þegar hann
kom aftur á Höfn hafi beðið hans
það verkefni að móta starfið sem
þar færi fram á vegum Matís. „Það
má skipta áherslum starfsins í
þrennt: Í fyrsta lagi eru það rann-
sóknir á leturhumri með áherslu á
aukið verðmæti, þá þróun aðferða
til útflutnings á lifandi skeldýrum
og loks uppbygging á smáfram-
leiðslu matvæla með áherslu á stað-
bundið hráefni. Forsenda þess að
Matís ákveður að setja upp starfs-
stöð á Hornafirði er í grunninn
uppbyggingin á þekkingarsetrinu
Nýheimum. Með þeirri nálgun er
tryggt að starfsemin einangrist ekki
heldur fari fram í hringiðu skapandi
samvinnu. Því má segja að ég vinni
núna á draumavinnustað.“ Hann
segir að mörg frumkvöðlaverk-
efni og örfyrirtæki séu byggð upp
í kringum matvælaframleiðslu,
sérstaklega eigi það við í dreifbýli
þar sem aðgengi að auðlindum
lands og sjávar er oft fyrir hendi
og mikil hefð fyrir veiðum, ræktun
og hráefnisvinnslu. „Slík fyrirtæki
skapa oft ný störf og aukna veltu
á dreifbýlum svæðum þar sem
áhersla þeirra er á frekari vinnslu úr
staðbundnu hráefni sem annars er
selt af svæðinu til fullvinnslu. Með
því að umbreyta hráefni í matvöru
innan svæðis má auka verulega
virði hennar. Áhersla slíkra fyr-
irtækja er gjarnan á framleiðslu
sælkera- eða sérvörumatvæla sem
greitt er hátt verð fyrir á sérhæfðum
mörkuðum. Þannig styður fram-
leiðslan hagkerfi svæðisins, þar
sem að kostnaður við framleiðsl-
una eykur veltu á svæðinu og sala
hennar eykur fjármagn í hagkerfi
svæðisins.“
Áhugi á smáframleiðslu
fer vaxandi
Það er ljóst að Íslendingar hafa
verið eftirbátar flestra nágranna-
þjóða sinna þegar kemur að sölu
heimavinnsluafurða og í ýmiss
konar smáframleiðslu. Á síð-
ustu árum hefur þó orðið vakn-
ing í þessum málum á Íslandi og
má í því sambandi nefna formlega
stofnun félagsskaparins Beint frá
býli í fyrra, en tilgangur hans er
að hvetja til heimavinnslu og sölu
beint frá bændum. Guðmundur
segir smáframleiðsluvörur oft geðj-
ast neytendum betur en magnfram-
leiðsluvörur. „Þannig fylla þær oft
þörf um upplifun, sjálfbærni, gæði
eða hafa sterka skírskotun í mat-
armenningu. Fyrir neytendur eru
slíkar vörur áhugaverðar sem til-
breyting frá hinni öflugu versl-
anakeðjuvæðingu. Áhugi á matar-
ferðamennsku er einnig orðinn
mikill og þróun matvælaafurða sem
henta sérstaklega sem minjagripir
fyrir ferðamenn,“ segir hann.
„Þegar öflug og stór matvæla-
fyrirtæki þróa nýjar vörur reiða
þau sig á faghópa sem í eru m.a.
matvælafræðingar, matvælaverk-
fræðingar, hönnuðir og markaðs-
sérfræðingar. Fyrir örfyrirtæki og
frumkvöðla er erfitt að beita sömu
nálgun. Því er mikilvægt að stuðn-
ingskerfið í nærumhverfinu byggi
upp ferla sem tryggja aðgang að
nauðsynlegri sérfræðiþekkingu og
tækjabúnaði. Með þessu er leyst
lykilskref í vöruþróunarferlinu sem
reynist oft erfitt fyrir örfyrirtæki að
leysa af sjálfsdáðum.
Matvælasmiðjan sem stuðningur
við örfyrirtæki í matvælaiðnaði
Guðmundur segir frumkvöðla í
matvælageiranum mæta mörg-
um hindrunum við uppbyggingu á
starfsemi sinni. Hann tiltekur í því
sambandi nokkur atriði; takmark-
aða þekkingu á ferlum í matvæla-
framleiðslu, háan stofnkostnað við
kaup á framleiðslutækjum, flókið
regluverk, kostnað og ónóga þekk-
ingu við vöruþróun/hönnun, skort á
geymsluplássi fyrir afurðir, áhættu
við markaðsfærslu og dýrar dreifi-
leiðir. Sé markvisst unnið að upp-
byggingu stoðkerfa til að minnka
þessar hindranir er líklegt að örva
megi mjög nýsköpun tengda smá-
framleiðslu matvæla á Íslandi.
„Matvælasmiðjan er byggð upp
þannig að þar geta frumkvöðlar
hafið framleiðslu á afurðum án
þess að þurfa að takast á við háa
stofnfjárfestingu í tækjabúnaði
og flókið regluverk. Með þessu
geta frumkvöðlar farið í gegnum
vöruþróun/hönnun og gert mark-
aðsathuganir á vörunni með mun
minni tilkostnaði en annars væri.
Þannig má líka lágmarka áhættu
sem felst í fjárfestingu í búnaði
áður en varan hefur verið að fullu
þróuð eða prófuð á markaði. Með
því að tengja Matvælasmiðju við
frumkvöðlastuðning og fræðslu er
skapað samfellt ferli þar sem hægt
er að veita eftirfylgni og stuðning
frá hugmynd að vöru. Eftir að hafa
farið í gegnum ferlið getur frum-
kvöðullinn svo annað hvort sett upp
sína eigin framleiðslulínu eða nýtt
sér aðstöðu Matvælasmiðju gegn
leigugjaldi. Slíkt gæti verið sérstak-
lega hentugt fyrir allra minnstu fyr-
irtækin, sem jafnvel væru eingöngu
að framleiða vörur yfir stutt tímabil
á hverju ári.“
Matvælasmiðjan
ein sinnar tegundar
Matvælasmiðja Matís á Höfn er
fyrsta smiðja sinnar tegundar sem
sett er upp á Íslandi. Tækjakostur
er þar góður og flest til staðar
sem þarf til vinnslu á smáfram-
leiðsluafurðum, en búnaðurinn
er valinn þannig að hann hent-
ar til framleiðslu á takmörk-
uðu magni. Auk þess eru nokk-
ur stærri og sértækari tæki eins
og frostþurrkari og tölvustýrður
reykofn. Starfsemin hefur farið
vel af stað, að sögn Guðmundar.
„Matvælasmiðjan og hugmynda-
fræði hennar hefur fengið mjög
góðan hljómgrunn. Fyrst og
fremst hafa verið mynduð þróun-
arverkefni í nærumhverfi smiðj-
unnar [þ.e. á Suðausturlandi]. Það
er þó mjög mikilvægt að gera sér
grein fyrir því að Matvælasmiðja
Matís er hugsuð á landsvísu. Hún
er opin öllum þeim sem vilja
hefja vöruþróun eða smáfram-
leiðslu. Eitt fyrirtæki, staðsett í
Reykjavík, nýtir sér t.a.m. aðstöð-
una nú þegar. Fyrirtækið heitir
Hundahreysti og vinnur að fram-
leiðslu á ferskfóðri fyrir hunda.
Í fóðrið er einungis notað hrátt
íslenskt kindakjöt, nautavamb-
ir og blóð. Við þetta er svo bætt
kartöflutrefjum, hveitiklíði, kalki,
steinefnum og vítamínum. Fóðrið
er selt frosið og geymist í u.þ.b.
ár í frysti. Frumkvöðlarnir sem
stofnuðu fyrirtækið hafa gengið
lengi með hugmyndina í mag-
anum en hafa ekki treyst sér í fjár-
festingu við framleiðsluaðstöðu
fyrr en þau hafa þreifað betur
fyrir sér á markaði. Sveitarfélagið
Hornafjörður setti einnig upp
smáverkefnasjóð þar sem aðilar á
svæðinu voru hvattir til að sækja
um vöruþróunarstyrki til að hefja
smáframleiðslu úr staðbundnu
hráefni í Matvælasmiðjunni.
Skemmst er frá því að segja að
alls komu 14 umsóknir um stuðn-
ing. Áætlað er að þeim verkefnum
ljúki á árinu 2009, en þau eru úr
öllum áttum og koma úr landbún-
aði, sjávarútvegi, veitingahúsageir-
anum og ferðaþjónustu. Þau hafa
það öll sammerkt að út úr þeim á að
koma afurð tilbúin til sölu í nærum-
hverfinu. Eins hafa nokkur verkefni
nú þegar farið af stað og má þar
nefna framleiðslu á andafitu fyrir
veitingahús og smásölu, heitreyk-
ingu á handfæraveiddum makríl og
framleiðslu á frostþurrkuðum rab-
Guðmundur H. Gunnarsson leiðir starf Matvælasmiðjunnar á Höfn
Í draumastarfi við vöruþróun
Í húsnæði Nýheima á Höfn fer fram
afar fjölþætt starfsemi. Þar er fjöl-
breytt menntunar- og menningar-
starf, auk ráðgjafar- og nýsköpunar-
starfa af ýmsum toga.
„Ég sé eflingu smáframleiðslu matvæla sem áhugaverða leið til innri
uppbyggingar svæðisins. Slík framleiðsla styður bæði við atvinnusköpun
á svæðinu, styrkir stöðu hráefnisframleiðanda, minnkar hagrænan
leka vegna innflutnings matvæla á svæðið, eykur við nýsköpunargetu
samfélagsins og bætir framboð á fjölbreyttum og heilnæmum matvælum
á svæðinu.“ myndir og texti | smh