Bændablaðið - 27.10.2011, Síða 26
26 Bændablaðið | fimmtudagur 27. október 2011
Landssamband kúabænda birti
nú nýverið stefnumörkun sam-
takanna fyrir íslenska nautgripa-
rækt í samstarfi við Auðhumlu
svf. sem gilda á til ársins 2021. Í
þeim kafla sem fjallar um mjólk-
urframleiðslu er lagt til að „gera
úttekt á kostum þess og göllum að
taka upp skipulagða blendings-
rækt í íslenska kúastofninum“ og
að þeirri úttekt verði lokið fyrir
aðalfund LK árið 2012.
Blendingsrækt er þekkt og
mikið notuð ræktunaraðferð og
algeng í svínakjöts- og nautakjöts-
framleiðslu en einnig í kjúklinga-
framleiðslu, m.a. hér á landi. Þessi
ræktunaðferð hefur hins vegar ekki
verið almennt notuð í mjólkurfram-
leiðslu. Í mjólkurframleiðslunni
hefur verið unnið eftir hefðbundnu
kynbótaskipulagi þar sem valið er
úr öllum erfðahópnum á hverjum
tíma og allir koma til greina sem
foreldrar næstu kynslóðar. Á síð-
ari árum hefur kviknað áhugi á að
nýta þessa aðferð í mjólkurfram-
leiðslu og þegar er hún útbreidd
á Nýja-Sjálandi og nokkuð í
Bandaríkjunum. Í flestum mjólkur-
framleiðslulöndum er einhver hluti
stofnsins blendingar milli þeirra
búfjárkynja sem þar eru megin
framleiðslukyn.
Blendingsrækt sem ræktunarað-
ferð er annars vegar framkvæmd
með þeim hætti að erfðahópnum er
skipt upp í ræktunarlínur með mis-
munandi kynbótamarkmið, þannig
að í hverri línu er lögð höfuðáhersla
á að bæta fáa eiginleika sem eru
innan heildar ræktunarmarkmiðs
sem unnið er eftir í viðkomandi
búfjárstofni, eða hins vegar að í stað
ræktunarlína innan erfðahópsins
er blendingsræktin stunduð með
tveim eða fleiri erfðahópum sem
hafa sambærileg ræktunarmarkmið.
Þessum línum/erfðahópum er svo
æxlað saman í því skyni að nýta
hugsanlegan blendingsþrótt þeirra
eiginleika sem kynbættir eru í lín-
unum/erfðahópunum.
Blendingsþróttur kemur fram
vegna samspilsáhrifa erfðavísa,
þ.e. áhrif erfðavísanna eru ekki
samleggjandi. Þetta samsvarar því
að eiginleikar sem valið er fyrir
hafa lágt arfgengi. Þar af leiðir að
blendingsrækt hefur mest áhrif á
s.k. hæfniseiginleika (e. fitness),
s.s. frjósemi, lífsþrótt og þroska.
Algengast er því að blendingsrækt
sé æxlun mjög skyldleikaræktaðra
lína í þeim tilgangi að nýta blend-
ingsþrótt þann sem skapast af arf-
blendni afkvæmanna fyrir þá eigin-
leika sem kynbótastarfið spannar á
hverjum tíma. Kostur línuræktunar
er fyrst og fremst sá að með henni
er unnt að fækka þeim eiginleikum
sem úrvalið snýst um og þar með
ná meiri kynbótaframförum en ef
úrvalið tekur til margra eiginleika.
Ókosturinn er hins vegar að hætta á
skyldleikarækt verður yfirleitt meiri
og að sjálfsögðu skal vænta skyld-
leikahnignunar fyrir þá eiginleika
sem ætla má að sýni blendingsþrótt.
Rannsóknir þær sem gerðar hafa
verið í því skyni að meta hugsan-
legan blendingsþrótt í mjólkurfram-
leiðslu hafa sýnt að gera má ráð
fyrir um það bil 10% blendings-
þrótti, sem í megin atriðum skýrist
af betri endingu og bættum hæfnis-
eiginleikum. Blendingsþróttur er
eðli máls samkvæmt mestur í fyrsta
ættlið blöndunar en hverfur síðan
smám saman. Til þess að viðhalda
blendingsþrótti lengur er gripið til
þess að nýta fleiri en tvær línur/
erfðahópa í ræktunarskipulagið. Ef
reglubundin blendingsrækt er byggð
á tveim línum/erfðahópum er lang-
tíma árangur um 67% hámarks
blendingsþróttur en um 86% ef
línurnar/erfðahóparinir eru þrír. Þó
skipulögð blendingsrækt sé hluti af
ræktunarskipulaginu verður áfram
að stunda hefðbundið ræktunarstarf í
þeim búfjárstofnum sem blendings-
ræktin byggir á. Mikilvæg forsenda
þess að blendingsrækt sé ábatasöm
er að ekki verði hnignun í erfða-
framför þeirra lína/erfðahópa sem
eru notaðir í ræktunarskipulagið. Í
stærri erfðahópum er gjarnan miðað
við að svo fremi að innan við 50%
kúnna séu blendingar og unnt sé
að nýta upplýsingar um blendinga
í afkvæmarannsóknum hreinu
kynjanna, þá sé ekki hætta á því að
erfðaframfarir þeirra bíði hnekki.
Hvort skynsamlegt er að taka upp
blendingsrækt til eflingar íslenskri
nautgriparækt, og hvernig unnt
verður þá aðlaga þessa ræktunar-
aðferð að íslenskum aðstæðum,
verður ekki svarað á þessari stundu.
Til þess þarf að gera ítarlega úttekt
á þeim þáttum sem hér hafa verið
nefndir. Það er þó augljóst að til
þess að hugsanlegur blendings-
þróttur nýtist til fulls þarf mjög
skilvirkt og virkt skýrsluhalds-
kerfi, svo ræktunarstarfið fari ekki
úr böndunum og niðurstaðan verði
skipulagslaus blöndun sem ekkert
hefur í för með sér annað en óskil-
greindan hóp gripa sem engum
erfðahópi tilheyrir og allt kynbóta-
starf þar með unnið fyrir gýg.
Nokkur atriði um blendingsrækt
Fjóstíran
Líf og starf
Ráðunautur í nautgriparækt
Gunnfríður E. Hreiðarsdóttir
Notkun lækningajurta á Íslandi
á sér aldalanga hefð – og raunar
munu slíkar nytjar hafa fylgt
mannkyninu alla tíð. Með iðn-
væðingu í matvæla- og lyfjafram-
leiðslu féll þessi arfur að einhverju
leyti í gleymskunnar dá. Með
aukinni tíðni ýmissa svokallaðra
menningar- og lífsstílssjúkdóma
á Vesturlöndum virðist vera að
fólk hverfi í meira mæli aftur til
róta grasnytjanna til að vinna bug
á meinsemdum sínum og stuðla
þannig að eigin heilbrigði.
Nú á haustdögum var bókin
Anna Rósa grasalæknir og íslenskar
lækningajurtir gefin út hér á landi og
bætist hún í hóp fárra frambærilegra
rita um þetta efni. Höfundurinn er
Anna Rósa Róbertsdóttir grasalæknir
og gefur hún bókina sjálf út. Um er
að ræða yfirgripsmikla bók; 295
blaðsíðna sem prýddar eru fjölda
ljósmynda.
Í bókinni er í fyrsta skipti á prenti
samantekt á þeim vísindalegu rann-
sóknum sem gerðar hafa verið á
íslenskum lækningajurtum. Þá
fylgir umfjöllun um flestar plönt-
urnar, fróðlegar umsagnir og heil-
ræði þeirra Odds Jónssonar Hjaltalín
(úr Íslenskri grasafræði, árið
1830) og Björns Halldórssonar (úr
Grasnytjum, árið 1783) um notkun
viðkomandi plöntu fyrr á öldum.
„Ég hef orðið vör við mikinn
áhuga til sveita á því að nýta íslenskar
lækningajurtir og ég merki það m.a. á
fyrirspurnum á Facebook-síðu minni.
Þar hafa um 13.400 einstaklingar lýst
ánægju sinni með mitt framtak og þar
af mjög margir af landsbyggðinni,“
segir Anna
Rósa um það
hvort bókin
eigi sérstakt
erindi til dreif-
býlinga. „Mér
finnst reyndar
full ástæða til
þess að allur
almenningur nýti
sér betur það sem
vex í túnfætinum.
Bæði er hægt að
nýta sumar af
lækningajurtunum
til matar og svo er
mjög auðvelt að
nálgast margar af helstu lækn-
ingajurtunum. Sumar hverjar eru
flokkaðar sem illgresi og eru mjög
algengar. Má þar nefna jurtir eins
og túnfífil, haugarfa, njóla og kló-
elftingu. Þetta á kannski sér í lagi
við um bændur og aðra sem búa í
dreifbýli því þar er aðgangur að
jurtunum auðvitað alveg sérstak-
lega auðveldur.“
Anna Rósa lauk fjögurra ára námi
í grasalækningum frá The College
of Phytotherapy í Englandi fyrir
hartnær 20 árum og hefur starfað
sem grasalæknir við ráðgjöf á eigin
stofu nánast óslitið síðan. Hún segir
eina aðalástæðu þess að hún tók til
við að skrifa þessa bók hafa verið
þörf til að læra meira, en hún telur
símenntun alltaf af hinu góða. „Mér
fannst líka vanta bók með ítar-
legum upplýsingum um íslenskar
lækningajurtir þar sem bæði sögu
þeirra, notkun og rannsóknum er
gert hátt undir höfði. Ég hef unnið
við skriftirnar síðastliðin
þrjú ár og á þeim tíma
lesið ógrynni heimilda um
lækningajurtir frá öllum
heimshornum og skoðað
þúsundir rannsókna. Í
bókinni er samantekt
á bæði íslenskum og
erlendum rannsóknum
á íslenskum lækninga-
jurtum en slík saman-
tekt hefur ekki komið
út í íslensku riti áður.“
Skýr og góð
framsetning
Myndir í bókinni eru skýrar og
framsetning á efni aðgengileg.
„Við vorum mjög meðvituð um að
við vildum leggja mikinn metnað
í uppsetningu á bókinni. Það
hefur ekki áður komið út bók um
íslenskar lækningajurtir með heil-
síðumyndum af jurtum en mjög
mikil vinna var lögð í að taka
myndir sem myndu auðvelda les-
anda að þekkja jurtirnar og greina.
Heiðurinn af flestum ljósmyndum á
Erling Ólafsson, skordýrafræðingur
á Náttúrufræðistofnun Íslands, en
ég get seint fullþakkað honum hans
mikla vinnuframlag,“ segir Anna
Rósa.
Hún nefnir fyrst túnfífil þegar
hún er beðin um að nefna 2-3
jurtir sem auðvelt er að nálgast og
greina – og eru notadrjúgar – fyrir
fólk sem er að byrja að þreifa sig
áfram. „Túnfífill er ein af mínum
uppáhaldslækningajurtum, enda er
það ekki tilviljun að hann var valinn
á forsíðu bókarinnar. Túnfífillinn
vex um allt land og flestir þekkja
hann. Löng hefð er fyrir því í
flestum löndum að nota hann sem
lækningajurt en blöðin þykja mjög
vatnslosandi og eins góð í salöt og
annan mat. Blómin eru ekki notuð
til lækninga en þykja góð í ýmiss-
konar matargerð og rótin var bæði
notuð til matar áður fyrr og eins
mikið til lækninga. Túnfíflarótin
hefur örvandi áhrif á starfsemi lifrar
og gallblöðru og má m.a. nota hana
við harðlífi, uppþembu, vindgangi,
gigt og húðsjúkdómum. Mjaðjurt er
jurt sem auðvelt er að finna, sérstak-
lega á suðurlandsundirlendinu en þar
vex hún eins og illgresi. Hún er m.a.
góð við magabólgum og brjóstsviða
og er eins mikið notuð gegn gigtar-
sjúkdómum. Vallhumall er hinsvegar
algengari á Norðurlandi en hann er
ákaflega fjölhæf lækningajurt og
þykir t.d. gagnast vel við kvefi og
flensum, gigtarsjúkdómum og til að
stöðva blæðingar og græða sár. Allar
ofangreindar lækningajurtir búa yfir
fjölbreyttum lækningamætti en til
eru ævagamlar heimildir frá mörgum
löndum um lækningamátt þeirra.“
/smh
Magnús B. Jónsson
Ráðunautur í nautgriparækt
Ritfregn
Efni bókarinnar er sett fram á skýran og aðgengilegan hátt. Í bókinni eru
heilsíðumyndir af plöntunum sem auðveldar fólki að greina plöntur úti í
náttúruni. Hér má sjá opnu um beitilyng.
Anna Rósa Róbertsdóttir grasalæknir
vann í þrjú ár að ritun bókarinnar.
Anna Rósa grasalæknir gefur út bók:
Íslenskar lækningajurtir,
notkun þeirra, tínsla og rannsóknir