Fréttablaðið - 02.02.2012, Síða 22

22 2. febrúar 2012 FIMMTUDAGUR
Við forsvarsmenn sex vinstri-flokka á Norðurlöndunum
krefjumst þess að reglur verði
settar um fjármálamarkaði til að
koma í veg fyrir að skattborgarar
borgi reikninginn þegar bjarga á
bönkum. Það þarf að gera greinar-
mun á þeirri bankastarfsemi sem
er nauðsynleg í hverju samfélagi
annars vegar og spákaupmennsku
hins vegar og að auki að tryggja
að geta bankanna til að standa við
skuldbindingar sínar aukist til
muna. Áætlun okkar miðar að því
að tryggja efnahagslegt öryggi og
felst m.a. í að sett verði alþjóðlegt
gjald á fjármagnsflutninga milli
landa.
Fjármálakreppan 2007-2009 var
stærsta alþjóðlega fjármálakreppa
frá kreppunni miklu á fjórða ára-
tugnum. Á örfáum vikum árið
2008 hrikti alvarlega í stoðum
kerfis markaðshyggjunnar. Það
eina sem bjargaði kerfinu var
að ríkisstjórnir og seðlabankar
dældu gríðarlega miklu magni af
peningum skattgreiðenda inn í
banka og aðrar fjármálastofnan-
ir. Kreppan afhjúpaði umtalsverða
galla markaðshyggjukerfisins og
aðlögun þess að nýfrjálshyggj-
unni. Kenningin um að markaður-
inn virki best án afskipta ríkisins
stóðst ekki þegar til kastanna kom.
Þó það standi hvergi skrifað er
í öllum löndum treyst á að ríkið
bjargi stórum fjármálastofnunum
frá gjaldþroti. Þessi ábyrgð jafn-
gildir miklum niðurgreiðslum
á lántökukostnaði bankanna.
Lánardrottnar stóru bankanna
þurfa ekki að ganga úr skugga
um fjárhagsstöðu þeirra. Sænski
Seðlabankinn metur það svo að
á árunum 2002-2010 hafi óbeina
bankaábyrgðin verið um það bil
30 milljarðar sænskra króna á ári
fyrir stóru bankana, sem svarar
til um það bil helmings þess hagn-
aðar sem bankarnir hlutu, fyrir
skatt. Athugun sænska Seðla-
bankans sýnir svipaða niðurstöðu
og kom út úr könnun á stöðu mikil-
vægra banka í Bandaríkjunum,
Noregi og Bretlandi. Það hefur þó
ekki alltaf reynt á þessa óbeinu
ábyrgð. Til dæmis kom bandaríska
ríkisstjórnin ekki í veg fyrir gjald-
þrot Lehman Brothers. Það orsak-
aði fjárhagslegt áfall sem barst
fljótt til annarra banka, annarra
landa og hafði áhrif á hagkerfið.
Fall Lehman sýndi það greinilega
hvaða vanda það hefur í för með
sér að láta banka verða svo stóra
að þeir verði „too big to fail“.
Reglugerðum um stóru bank-
ana er ábótavant. Þeir hafa orðið
of stórir og þetta hefur gerst á
kostnað samfélagsins. Þegar vel
árar er hagnaður þeirra mjög
mikill vegna þess að það eru fáir
um hituna. Þegar ástandið versn-
ar notar ríkið peninga skattgreið-
enda til bjargar bönkunum. Gróð-
inn er einkavæddur en tapið lendir
á almenningi. Hvati fjármálastofn-
ana til að verða of stór til að verða
gjaldþrota er með öðrum orðum
mjög sterkur og þess vegna taka
stóru bankarnir meiri áhættu í
þeim tilgangi að auka markaðs-
hlutdeild sína.
Við göngum út frá því að sé
banki of stór til að réttlætanlegt sé
að láta hann falla, þá sé hann ein-
faldlega of stór. Þess vegna verður
setja nýjar reglur sem hindra það
og þess vegna kynnum við eftir-
farandi tillögur.
Betra lagaumhverfi
Í löndum þar sem fjárfestinga-
bankar á einkamarkaði eru stór
hluti af fjármálakerfinu ber
að innleiða lög þar sem gerð-
ur er greinarmunur á hefðbund-
inni bankastarfsemi og spá-
kaupmennsku í átt við það sem
nýleg rannsókn á breska banka-
kerfinu leggur til. Þegar breska
ríkið studdi bankana í fjármála-
kreppunni kom í ljós að verulega
erfitt var að skilja hefðbundna
samfélagslega nauðsynlega banka-
starfsemi frá fjárfestingastarfs-
semi. Þetta hafði í för með sér að
þeim sem ekki töldust samfélags-
lega mikilvægir var einnig bjarg-
að sem var mjög kostnaðarsamt.
Rannsóknin áætlar að milli fjórir
til fimm sjöttu af heildareignum
breska bankakerfisins sé upprun-
inn úr fjárfestingastarfsemi. Það
er samsvarandi 40-50 billjónum
sænskra króna. [Billjón er milljón
milljónir]
Óbeinu bankaábyrgðina, eins
og hún lítur út í dag, má ekki
eingöngu nýta fyrir suma hluta
bankakerfisins. Sé bönkunum
skipt upp, getur óbeina ábyrgð-
in nýst einvörðungu í þann hluta
starfsemi stórbankanna sem telst
samfélagslega nauðsynlegur. Þó er
nauðsynlegt að í slíkum tilfellum
séu mjög ákveðnar kröfur gerð-
ar til eigenda og bankastjórna.
Þannig er hægt að takmarka
niður greiðslu ríkisins á spákaup-
mennsku einkafyrirtækja. Það
skiptir miklu máli að fundnar
verði góðar aðferðir til að greina
milli þess sem telst venjuleg fjár-
mögnun og þess sem líta ber á
sem spákaupmennsku og búa til
endingargóðar reglur sem nýtast
þó að viðskiptahættir bankanna
breytist.
Sérlög fyrir bankageirann í
evrópskri samkeppnislöggjöf
Endurbætt samkeppnislöggjöf
myndi brjóta upp einokunarstöðu
bankanna og opna leið inn í kerfið
fyrir minni leikmenn án ófyrirleit-
inna hagnaðarsjónarmiða.
Kröfur um eiginfjárhlutfall
verði auknar og aðgreindar
Eiginfjárhlutfallið segir til um
hve há upphæð verði að vera til
svo möguleikar bankans til að
standa við skuldbindingar sínar
séu tryggðir. Samkvæmt Basel III
reglunni, eiga bankarnir að eiga
7-9,5% grunneigiðfé miðað við
áhættumetnar eignir. Þessar kröf-
ur eru alltof lágar, það ætti frekar
að nota eftirfarandi spurningar:
1) Hver er kerfislæg
áhætta bankans?
2) Er hagsveiflan á upp-
eða niðurleið?
Hvað fyrri spurninguna varð-
ar, þá á eiginfjárkrafan að hækka
í hlutfalli við það hversu mikil
áhrif fall bankans myndi hafa á
efnahagslífið í heild sinni. Áhrifin
ákvarðast meðal annars af stærð
bankans og því hve mikla áhættu
hann hefur tekið. Svarið við seinni
spurningunni á að vinna gegn
þeirri tilhneigingu bankanna að
ýkja hagsveiflur með því að lána
of mikið í góðæri og of lítið þegar
illa árar. Með því að styðjast við
þetta tvennt, eiga yfirvöld, þegar
til lengri tíma er litið, nýtt efna-
hagspólitískt verkfæri.
Innleiða þrjá nýja skatta
fyrir fjármálageirann
Alþjóðlegt gjald á fjármagns-
flutninga gæti unnið gegn þeim
viðskiptamynstrum sem færast í
aukana á fjármálamörkuðum, til
dæmis rafræn hátíðniviðskipti.
Skattur á fjármagnsflutninga
gæti hvatt fjármálageirann til
langtímafjárfestinga sem nýttust
sjálfbærri framleiðslu og styrktu
vinnumarkaðinn í stað skaðlegr-
ar spákaupmennsku. Þá ætti að
innleiða stöðugleikagjald til að
standa undir kostnaði við gjaldþrot
banka. Jafnframt ætti að stefna að
því að færa fjármálakerfið yfir í
virðisaukaskattskerfið. Það væri
hægt með skattlagningu arðsemi
og hagnaðar.
Færa viðskipti með
fjármálagerninga
Stór hluti fjármálaviðskipta fer
ekki fram á skipulögðum mark-
aði. Það skapar vandamál þar sem
markaðurinn hefur þá ekki upp-
lýsingar um hvaða stofnanir eigi
hvaða verðbréf. Þess vegna ættu
öll viðskipti með hvers kyns afleið-
ur og samsetta fjármálagerninga
að eiga sér stað á löggiltum mörk-
uðum.
Algera skortstöðu, þar sem sá
sem sér um viðskiptin á hvorki né
hefur aðgang að söluvörunni, sem
og önnur form af skaðlegri spá-
kaupmennsku ætti að banna.
Áætlun um efnahagslegt öryggi
Fjármál
Jonas Sjöstedt
formaður Vänsterpartiet
í Svíþjóð
Kristin Halvorsen
formaður Sosialistisk
Venstreparti í Noregi
Paavo Arhinmäki
formaður
Vänsterförbundet í
Finnlandi
Steingrímur J.
Sigfússon
formaður
Vinstrihreyfingarinnar
– græns framboðs á
Íslandi
Högni Höydal
formaður Tjoveldid í
Færeyjum
Kuupik Kleist
formaður Inuit
Ataqatigiit á Grænlandi
Í skýrslu nefndar um uppbygg-ingu Landspítala – háskóla-
sjúkrahúss (LSH) við Hring-
braut frá apríl 2004 er í 10. kafla
fjallað um samgöngur við LSH
og þar segir m.a.: „Mikilvæg for-
senda fyrir staðarvali við Hring-
braut var að sýnt þótti, að þar
væri hægt að tryggja gott aðgengi
ökutækja og sjúkraflugs“ og síðan
segir: „Hlutverk LSH er m.a. að
vera þungamiðja í íslensku heil-
brigðiskerfi, en þangað verður
leitað ef fjölmenn slys verða jafn-
framt því sem einstaklingar með
smærri vandamál fá þar þjón-
ustu.“ Þá er í skýrslunni fjallað
um samgöngumiðstöð sem þjóni
flugi, langferðabílum og strætis-
vögnum og þar með hagsmun-
um Landspítalans til að uppfylla
skyldur sínar við landsbyggðina.
Síðan verða blikur á lofti, ný
stjórnvöld taka við og skipt er út
nefnd um Landspítalaverkefnið.
Áherslur þessara nýju stjórn-
arherra eru að að losa sig við
Reykjavíkurflugvöll með öllum
ráðum og láta sem öryggi og hags-
munir landsbyggðarinnar séu
þeim óviðkomandi.
Nú eru áherslurnar á gangandi
og hjólandi fólk að væntanlegum
Landspítala og mismuna þannig
þeim sem lengra þurfa að sækja
þjónustu á spítalann, eða með
sömu rökum og beitt var við stað-
setningu og byggingu Háskólans
í Reykjavík, en nú í vetrarfærð-
inni er skólastarfið stendur sem
hæst, má telja á fingrum annarrar
handar fólk sem gengur eða hjólar
í skólann og umferðarþungi bíla á
svæðinu hefur hundruðfaldast frá
því sem áður var.
Á málþingi um flugmál sem
haldinn var 19. janúar sl. krist-
allaðist þetta landsbyggðarfálæti
í orðum nokkurra ræðumanna,
m.a. skipulagsfræðings og Dags
B. Eggertssonar borgarfulltrúa/
læknis, þar sem m.a. kom fram í
orðum borgarfulltrúans/læknis-
ins að engu skipti um staðsetn-
ingu og vegalengd flugvallarins
frá Landspítalanum því þegar
fagfólk væri komið á slysstað úti
á örkinni þá skipti engu máli tími
eða flutningsvegalengd sjúklings
af slysstað á spítala. Þetta voru ný
sannindi fyrir okkur sem störfum
að björgun og sjúkraflutningum,
þar sem fyrsti klukkutíminn er
talinn skipta sköpum um lífslík-
ur alvarlega veikra eða slasaðra
sjúklinga (svo kallaður „Golden
Hour“) og með hverri mínútu þar
eftir minnka lífslíkurnar verulega
þar sem sjúklingar, m.a. ofkæld-
ir, í hjartaáfalli, með heilablóð-
fall, eða með innvortis blæðingar,
sem ekki er möguleiki að greina í
þröngu umhverfi sjúkraflugvéla/
þyrlna, þurfa að komast með hraði
á sjúkrahús til meðhöndlunar ef
ekki á illa að fara.
Ef þetta er skoðun borgar-
fulltrúans/læknisins þá væntan-
lega kemur hann þessum boðum
til sjúkraflutningamanna á höfuð-
borgarsvæðinu um að ekki sé þörf
á forgangsakstri sjúkrabíla af
slysstað á spítala á höfuðborgar-
svæðinu þar sem ekki liggi neitt á,
þeir geti allt eins beðið við stöðv-
unarskyldumerki og á umferðar-
ljósum eins og aðrir og séu ekki að
stofna sér og öðrum í hættu með
slíkum forgangsakstri.
Ekki hefur farið hátt um álit
sem beðið var um og skilað af
þyrluflugstjórum Landhelgisgæsl-
unnar um öryggismál og ónæði af
þyrlupalli á þaki tilvonandi Land-
spítala við Hringbraut eins og
stefnt er að í nýju deiliskipulagi
svæðisins.
Þyrlupallar á þaki sjúkrahús-
bygginga, eins og núverandi nefnd
um sjúkrahúsbygginguna leggur
til, eru neyðarbrauð þar sem
vanalega er um eldri sjúkrahús-
byggingar í þéttbyggðum svæðum
að ræða sem taka eiga að sér nýtt
hlutverk þar sem ekki er pláss
fyrir þyrlupall á öruggu svæði í
námunda við spítalann.
Ef þyrlupallar eru settir á nýjar
spítalabyggingar er gert ráð fyrir
rúmum öryggissvæðum til nauð-
lendinga við aðflug og brottflug
þyrlna að pallinum því ef bilun
verður í gírkössum eða stélskrúfu
þyrlu við aðflug eða brottflug að
þyrlupallinum hefur þyrluáhöfnin
afar lítið svigrúm til að beina þyrl-
unni að heppilegum lendingarstað,
aðeins það rými sem er nánast
beint fyrir neðan þyrluna er í boði
til nauðlendingar og því gæti skap-
ast almannahætta við brotlend-
ingu þyrlu á sjúkrahússvæðinu,
í nálægri byggð eða á umferðar-
götu. Miðað við framtíðarskipulag
Landspítalasvæðisins er gert ráð
fyrir þéttri byggð og umferðaræð-
um í nágrenni spítalans og því slík
öryggissvæði ekki í boði.
Þá hafa engar mælingar verið
gerðar á áhrifum bygginga á vind
með tilliti til ókyrrðar og vind-
sveipa á þyrlupalli sjúkrahúss-
ins eða hávaðamælingar á nálæga
byggð svo sem í Þingholtum,
Skólavörðuholti, Norðurmýri og
víðar en sjúkra- og björgunarflug
á þyrlum fer fram hvort sem er
að nóttu sem degi og því má búast
við umtalsverðri röskun á hljóð-
vist á þessu svæði til framtíðar ef
af þessum áformum verður.
Því var það niðurstaða álits
þyrluflugstjóranna að útbúið
yrði sameiginlegt athafnasvæði
þyrlna og sjúkraflugvéla innan
flugvallarsvæðisins sem næst
sjúkrahúsinu þar sem öryggi sjón-
og blindaðflugs að flugbrautum
Reykjavíkurflugvallar nyti við.
Þá er rétt að hnykkja á því vegna
þráhyggju hörðustu flugvallar-
andstæðinga að þyrlur geta ekki
leyst sjúkraflugvélar af hólmi
þar sem þær flugvélar sem not-
aðar eru í sjúkraflugi hér á landi
fljúga meira en helmingi hraðar
og allt að þrisvar sinnum hærra
en þyrlurnar og því fyrsti kostur
þegar kemur að sjúkra- og björg-
unarflugi hér á landi, fyrir utan
að vera miklu ódýrari í rekstri en
þyrlurnar. Kostir þyrlnanna eru
að þær gagnast best til sjúkra-
og björgunarflugs í óbyggðum og
hinum dreifðari byggðum lands-
ins og í þjónustu við sæfarendur í
kringum landið.
Ef ekki er hægt að tryggja gott
aðgengi landsbyggðarfólks með
sjúkraflugi að tilvonandi Land-
spítala, eins og ein af mikilvægum
forsendum staðarvals spítalans
við Hringbraut var í upphafi, er
nauðsynlegt að hugsa dæmið upp
á nýtt og finna honum og flugvell-
inum nýjan stað svo hann standi
undir nafni sem Landspítali – spít-
ali allra landsmanna og þunga-
miðja í íslensku heilbrigðiskerfi.
Reykjavíkurborg gæti þannig
fengið aftur Borgarspítalann í
Fossvogi og rekið á eigin reikning.
Landsbyggðin
og Landspítalinn
Nýr Landspítali
Jakob
Ólafsson
flugstjóri
Ekki hefur farið hátt um álit sem beðið
var um og skilað af þyrluflugstjórum
Landhelgisgæslunnar um öryggismál og
ónæði af þyrlupalli á þaki tilvonandi Landspítala við
Hringbraut eins og stefnt er að í nýju deiliskipulagi
svæðisins.
– Lifið heil
Fyrir þig
í Lyfju
www.lyfja.is
ÍS
L
E
N
S
K
A
/S
IA
.I
S
/L
Y
F
5
82
17
0
1/
12
Solaray
Laxalýsi
Smyr liðamót og vöðva,
unnið úr fiskinum sjálfum.