Fréttablaðið - 02.02.2012, Side 24

24 2. febrúar 2012 FIMMTUDAGUR
Það er mér mikils virði að fá að vera þátttakandi í vinnunni
sem fram undan er við að glæða
áhuga minnar eigin kynslóðar á
lestri. Framlag sem er einn áfangi
í langri vegferð. Vegferð þar sem
reynt verður að snúa við óæskilegri
þróun þegar kemur að lestri og les-
skilningi okkar unglinganna. Sjálf-
ur hafði ég ekki áttað mig á alvar-
leika málsins fyrr en ég heyrði af
niðurstöðum starfshóps mennta-
ráðs Reykjavíkurborgar síðastlið-
ið haust um lesskilning jafnaldra
minna og kynbræðra í reykvískum
skólum. Samkvæmt niðurstöðun-
um getur nærri fjórðungur þeirra
ekki lesið sér til gagns. Þetta þótti
mér mjög athyglisvert. Í ljósi þess-
ara niðurstaðna fékk ég áhuga á að
kynna mér nánar hvað felst í hug-
takinu læsi.
Ég ritaði grein fyrir Akureyri-
vikublað í lok nóvember sem bar
yfirskriftina Læsi er skilningur.
Í greininni velti ég fyrir mér hug-
takinu læsi og hvernig lesskiln-
ingur tengist læsi órjúfanlegum
böndum. Nú á tímum getur stór
hluti jarðarbúa lesið og skrifað
þó víða sé pottur brotinn í þeim
efnum. Ekki er þó nóg að geta sett
saman stafi og myndað orð og sett
saman orð og myndað setningar til
að teljast læs. Það þarf meira til.
Hins vegar líta margir svo á að í
læsi felist eingöngu sú færni að
geta lesið texta.
Þar sem skilningur á hugtakinu
er jafn misjafn og raun ber vitni
er ekki óeðlilegt að upp komi mis-
skilningur í umræðunni um læsi.
Á Lesvefnum, sem unninn er á
vegum Símenntun Rannsóknir
Ráðgjöf (SRR), kemur fram að læsi
byggir að mestu leyti á þremur
þáttum. Það er að geta lesið, skrif-
að og skilið innihald texta.
En er læsi nauðsynlegt í lífinu?
Mér finnst það. Ég bý svo vel að
búa í landi þar sem manni er kennt
í 1. og 2. bekk að raða saman stöf-
um og orðum til að mynda setning-
ar. Þar með myndu einhverjir telja
að sigur væri unninn. Þegar lengra
er komið, þ.e. á efsta stig í grunn-
skóla og í framhaldsskóla, ertu
varla talin(n) læs nema þú kunnir
að lesa, hafir góðan lesskilning og
getir skrifað góðan texta.
Mennta-, vísinda- og menning-
arstofnun Sameinuðu þjóðanna
(UNESCO) skilgreinir læsi með
eftirfarandi hætti: „Læsi er hæfi-
leikinn til að bera kennsl á, skilja,
túlka, skapa og tjá sig með því að
nota prentað eða ritað efni um mis-
munandi samhengi. Læsi tengist
áframhaldandi lærdómi til að leyfa
einstaklingi að uppfylla markmið
sín, að þroska og leggja stund við
þekkingu og hæfni sína og að taka
betur þátt í samfélaginu í heild
sinni“ [tilvitnun lýkur]. Það er ljóst
að lesskilningur skiptir miklu máli
þegar kemur að túlkun á hugtak-
inu læsi. Það er ekki nóg að kunna
að lesa ef þú skilur ekki neitt um
hvað textinn fjallar. Læsi er því
skilningur!
Fólk er farið að horfa á sjón-
varp og nota tölvur meira en
áður. Vissulega lesa margir texta
þegar þeir horfa á bíómyndir og
aðrir sem lesa fréttir á netinu. Ég
ímynda mér að fólk fari sjaldnar
á bókasöfn og taki sér bækur til
skemmtunar ef miðað er við fyrir
daga tölvunnar. Verst er þó hvað
við unglingar lesum bækur miklu
minna en fullorðnir og minna en
við gerðum áður fyrr. Við kjósum
að eyða tíma okkar frekar á fés-
bókinni (Facebook), í tölvuleikjum
eða með því að horfa á sjónvarp-
ið. Einhvers staðar las ég að meira
en helmingur unglinga á aldrinum
15-24 ára lesi ekki bækur sér til
skemmtunar. Þá rakst ég á niður-
stöður rannsóknar frá 2007 sem
sýna að unglingar lesa í að meðal-
tali 7 mínútur á dag. Ef rétt reynist
finnst mér það mjög slæmt.
Ég vil taka það fram að ég sjálf-
ur hef lengst af á minni skólagöngu
verið latur við að lesa bækur mér
til skemmtunar. Ég nota netið
mikið, les reyndar texta á netinu,
en hef hingað til kosið að eyða tíma
mínum í eitthvað annað en bóka-
lestur. Ég fer til dæmis eingöngu á
bókasöfn til að læra, finna heimild-
ir fyrir ritunarverkefni og ritgerð-
ir og eitthvað álíka. Ég er nokkuð
viss um að ég er ekki einn um að
lesa sjaldan eða aldrei. Þessu vil
ég breyta og er þetta meðal annars
eitt áramótaheitið mitt, þ.e. að vera
duglegri að lesa bækur. Ef krakk-
ar á mínum aldri lesa ekki bækur,
í það minnsta nokkrum sinnum á
viku, ættu þeir að byrja á því núna.
Það er mikið heimanám sem bíður
í framhaldsskólunum og þá er gott
að vera byrjaður að venja sig við.
Betra er seint en aldrei!
Mikil hugarþjálfun felst í því
að lesa bók, hugsa um söguþráð-
inn, sögusviðið, persónurnar og
annað sem tengist bókinni. Ég held
að maður eigi auðveldara með að
einbeita sér ef maður er duglegur
að lesa. Þá má ekki gleyma mikil-
vægi lestrar þegar kemur að staf-
setningu. Eftir því sem meira er
lesið því fleiri orð festast í minn-
inu. Samræmdu prófin byggjast að
mjög miklu leyti á lesskilningi og
þá er auðvitað betra að vera orð-
in(n) læs.
Til að teljast vera orðinn læs er
ekki nóg fyrir þig að geta raðað
saman stöfum til að mynda orð. Þú
þarft líka að geta skrifað texta og
síðast en ekki síst skilið texta. Við
unglingarnir gerum okkur kannski
ekki grein fyrir því hvað við búum
vel á Íslandi þar sem allir læra að
lesa og skrifa. En það er ekki nóg.
Þó við kunnum aðferðina þurfum
við að halda áfram að lesa til að
þjálfa lesskilninginn. Við þurfum
að hvíla okkur á tölvunni og sjón-
varpinu og fara að gefa bókinni
aftur tækifæri. Mér finnst leiðin-
legt að þurfa að viðurkenna hvað
ég og mínir jafnaldrar og kyn-
bræður förum sjaldan á bókasöfn.
Ég vona að við unglingar förum að
átta okkur á hvaða afleiðingar það
getur haft ef við höldum áfram á
sömu braut áður en það verður of
seint. Ég veit að ég mun ekki sjá
eftir því að gera breytingar og
eyða meiri tíma í lestur á kostnað
tölvunnar.
Ég vil nota þetta tækifæri og
hvetja jafnaldra mína og kynbræð-
ur sem og alla aðra landsmenn til
að taka sér bók í hönd. Það ætla ég
að gera.
Ég ætla að lesa
Ég vil óska þeim öllum til ham-ingju sem láta sig velferð dýra
varða. Frá og með fyrsta degi
þessa árs hefur nautaat verið bann-
að í Katalóníu á Spáni. Þetta er í
fyrsta sinn sem slíkt bann tekur
gildi á meginlandi Spánar en
fyrir rúmum tveimur áratugum
var nautaat bannað á Kanaríeyj-
um. Þarna hefur verið stigið stórt
skref í dýravelferðarmálum, þó
svo margir hafi gert lítið úr þeim
þætti og sagt bannið einungis vera
lið í sjálfstæðisbaráttu Katalón-
íumanna. Dýraverndarsinnar á
Spáni hafa hins vegar hafnað þeim
fullyrðingum.
Í ljósi þess hve Vesturlandabúar
telja sig upplýsta og búa yfir mikl-
um siðferðisþroska, vekur það
hreinlega furðu að þessi hrotta-
fengna iðja skuli enn þrífast á opin-
berum vettvangi og jafnvel njóta
blessunar Evrópusambandsins.
Eðlilegast væri að nautaatið til-
heyrði hinum horfnu myrku öldum
sem Vesturlandabúar horfa í dag
til með hryggð og hryllingi. Tím-
anna þegar þrælum var att saman
í Colosseum til að berjast til dauða,
eða þegar fólk var brennt lifandi á
báli fyrir meinta galdra. Því þótt
hefðin hafi ríkt lengi, á hún ekki
að duga ein og sér til að réttlæta
eitthvað sem er í eðli sínu rangt.
Svona á aflífun á dýri einfaldlega
ekki að fara fram.
Í nautaati stígur þrautþjálfaður
maður inn í hring, vopnaður hug-
viti sínu og eggvopnum, vel með-
vitaður um það sem stendur til. Á
móti honum stígur grunlaus gras-
æta inn í hringinn og felst gaman-
ið í því að hún er hædd og spott-
uð af manninum sem murkar úr
henni lífið. Dýrið er hrætt og
pyndað hægt og rólega til dauða
undir ærslum og lófataki blóð-
þyrstra áhorfenda. Það er sorglegt
að allur sá urmull af ofbeldi sem
fyrirfinnst í kvikmyndum og tölvu-
leikjum skuli ekki duga til að svala
þessum fýsnum.
Eitt er víst og það er að leikur-
inn er aldrei tvísýnn né leikslokin
spennandi. Í einstaka tilviki slas-
ast nautabani í hringnum, en það
er svo sjaldgæft að það kemst iðu-
lega í heimsfréttirnar. Örlög nauts-
ins eru hins vegar ávallt ráðin í
upphafi. Það hverfur mér seint
úr minni atriði úr erlenda frétta-
annál ársins 2006, þegar naut sem
leitt var inn í hring sturlaðist af
hræðslu og flýði upp í áhorfenda-
pallana. Miðað við líkamsbyggingu
nautsins á þetta ekki að vera mögu-
legt, en slík var örvænting dýrsins.
Fyrir nokkru ræddi ég þessi mál
við unga konu frá Spáni, og tekið
skal fram að hún var ekki frá
Katalóníu. Hún deildi sömu við-
horfum og ég í garð nautaatsins
og sagði það þó huggun að áhug-
inn færi dalandi hjá ungu kynslóð-
inni á Spáni. Nú til dags væru það
helst afarnir í fjölskyldunum sem
enn fylgdust með atinu, þótt auð-
vitað væru til nautaatsaðdáendur
af báðum kynjum og í öllum ald-
urshópum.
Þrátt fyrir þverrandi áhuga
heimamanna gengur miðasalan
þó alltaf jafn vel. Ferðamennirn-
ir kaupa það sem að þeim er rétt
og stór hluti þeirra sem ferðast til
Spánar telja það næstum skyldu
sína að sýna þjóðaríþróttinni
áhuga. Flestir sem fara á nautaat
fyllast þó óhugnaði og kaupa sig
aldrei inn á það aftur. Miðasalan
gengur því að miklu leyti á svoköll-
uðum forvitniskaupum. Það dugar
til að halda iðnaðinum gangandi og
vel það.
Nú er verið að taka dýraverndar-
lögin á Íslandi til endurskoðunar,
og er það mikið fagnaðarefni. Sú
lagabreyting felur í sér endurskoð-
un á siðgæðisvitund okkar og gild-
ismati. Því er vonandi að Íslending-
ar sem ferðast til Spánar hugsi sig
vandlega um áður en þeir kaupa
sig inn á skemmtanir sem fela í
sér pyndingar á dýrum, eða festa
kaup á myndum og minjagripum
sem nautaatinu tengjast. Spánn er
fallegt land sem hefur upp á gríð-
arlega margt að bjóða. Þar má una
sér við margt á ferðalagi, annað en
að fylgjast með misþyrmingum á
dýrum.
Ég óska þeim öllum til hamingju
Þórir Guðmundsson, sviðs-stjóri hjálparsviðs Rauða kross
Íslands, skrifaði grein í Fréttablað-
ið þriðjudaginn 17. janúar sem bar
yfirskriftina „Hvað ef hið óhugs-
andi gerist?“ Í grein sinni veltir
Þórir upp þeirri spurningu hvort
við séum nægjanlega vel undirbú-
in fyrir stærstu hamfarir og hvort
fyrir liggi skipulag eða þekking til
að takast á við slíka atburði.
Eins og Þórir réttilega bendir á
er til staðar afar gott skipulag til að
takast á við ýmiss konar vá. Sjálf-
boðaliðasamtök eins og Rauði kross
Íslands og Slysavarnafélagið Lands-
björg leggja opinberum viðbragðs-
aðilum lið þegar takast þarf á við
hið óvænta. Á undanförnum árum
höfum við Íslendingar tekist á við
hamfarir sem hafa verið miklar en,
eins og Þórir nefnir, takmarkaðar í
tíma og rúmi.
En hefur „hið óvænta“ gerst?
Hafa komið upp hamfarir sem
staðið hafa í langan tíma, lagt stór
landsvæði í eyði eða hafa hamfar-
ir dunið yfir það svæði sem megin-
þorri þjóðarinnar býr á í dag? Það
þarf ekki að fletta mörgum sögu-
bókum til að finna svar við þessari
spurningu og svarið er já. Að þessu
gefnu er ekki annað hægt en að taka
undir það sem kemur fram í grein
Þóris og hvetja til þess að við nýtum
þá þekkingu og reynslu sem til stað-
ar er til að undirbúa okkur.
Eins og Rauði kross Íslands þá
er Slysavarnafélagið Landsbjörg í
erlendu samstarfi. Megintilgang-
ur samstarfs Slysavarnafélagsins
Landsbjargar erlendis hefur verið
að flytja þekkingu til landsins sem
ekki hefur verið til staðar og um
leið að kynnast erlendu hjálparliði
og vinnubrögðum þess ef til sam-
starfs kæmi hér á landi.
Eitt af því sem við þurfum t.d.
að vita er hvernig við tökum á móti
hjálparliði frá erlendum ríkjum án
þess að brjóta þurfi lög eða fara á
svig við reglugerðir. Það er skelfi-
legt til þess að hugsa að hjálp gæti
borist of seint til þeirra sem eru í
neyð vegna þess að lagaumhverfið
stæði í veginum. Meðal þess sem
við þurfum að skoða gaumgæfi-
lega eru ný lög um almannavarn-
ir. Þegar þau voru samþykkt frá
Alþingi 2008 (lög 82/2008) varð
til óvissa um verkaskiptingu milli
almannavarnanefndar höfuðborg-
arsvæðisins og ríkisins. Sú óvissa
endurspeglast svo í nýútgefinni
starfsáætlun þar sem ekki er ljóst
hvort það sé hlutverk nefndar-
innar að skipuleggja og samræma
hjálparstarf, þjálfun hjálparliðs og
búnað.
Þessari óvissu þarf að eyða strax
og þolir enga bið. Ör stækkun höf-
uðborgarsvæðisins kallar á skýr-
ar línur í skipulagi sem ætlunin er
að vinna eftir þegar/ef til hamfara
kemur enda vitum við aldrei hve-
nær við þurfum að virkja það með
litlum sem engum fyrirvara.
„Það kemur aldrei neitt fyrir
mig“ er hugsunarháttur sem er því
miður algengur en má ekki vera
inni í myndinni þegar fjallað er
um öryggismál og almannavarnir
á Íslandi.
Við sem þjóð höfum margsinnis
sýnt af okkur áræðni og dugnað, við
höfum barist við óblíð náttúruöflin
í gegnum tíðina, oft með miklum
fórnum sem ekki eru ásættanlegar
í dag. Með þá þekkingu og reynslu
sem við búum yfir eigum við að búa
þannig um hnútana að hér sé ávallt
til staðar reglulega uppfært skipu-
lag og þekking til að takast á við
hamfarir af hverju tagi.
Erum við undirbúin
fyrir hamfarir?
Almannavarnir
Hörður Már
Harðarson
formaður
Slysavarnafélagsins
Landsbjargar
Það er skelfilegt
til þess að hugsa
að hjálp gæti borist of
seint til þeirra sem eru
í neyð vegna þess að
lagaumhverfið stæði í
veginum. Meðal þess
sem við þurfum að skoða
gaumgæfilega eru ný lög
um almannavarnir.
Dýravernd
Klara
Helgadóttir
félagsfræðingur
Menning
Daníel Andri
Halldórsson
nemandi í 10. bekk í
Giljaskóla á Akureyri
Mér finnst leiðin-
legt að þurfa að
viðurkenna hvað ég og
mínir jafnaldrar og kyn-
bræður förum sjaldan á
bókasöfn.
p