Fréttablaðið - 02.02.2012, Síða 54

2. febrúar 2012 FIMMTUDAGUR38 38
menning@frettabladid.is
Bækur ★★★★★
Öreigarnir í Lódz
Steve Sem-Sandberg, Ísak Harðarson þýddi
Uppheimar
Eins og hungraðar rottur í búri
Hverjum hefði dottið í hug að enn væri eitthvað ósagt um heimsstyrjöldina
síðari og hörmungar hennar? Erum við ekki öll margbúin að lesa og sjá
bækur og bíómyndir um allar hugsanlegar sögur úr henni? Greinilega ekki.
Steve Sem-Sandberg hefur stúderað 3.000 blaðsíðna króníku sem skrifuð
var á stríðsárunum í gyðingagettóinu í Lódz í
Póllandi og samið upp úr henni skáldsögu sem
skekur lesandann til grunna. Eiginlega ætti að
vera miði á bókarkápunni sem varaði viðkvæma
við innihaldinu svo nístandi eru lýsingarnar á
örlögum fólksins í gettóinu. Liggur við að maður
freistist til að nota ofnotuðu klisjuna um að eng-
inn verði samur eftir lestur þessarar bókar.
Sagan spannar meirihluta stríðstímans, árin
1940-1945, árin frá því að gettóinu er lokað og
gyðingum meinað að yfirgefa það og þar til búið
er að flytja alla íbúana í burtu og útrýma þeim
flestum. Fjölmargar persónur úr öllum kimum
samfélagsins koma við sögu en í forgrunni er
Formaðurinn, Mordechai Chaim Rumkowski,
leiðtogi gyðinganna í gettóinu, flókin og sannferðug persóna sem á sér
raunverulega fyrirmynd. Þegar upp er staðið er Rumkowski ein allra
ógeðfelldasta persóna sem bókmenntirnar hafa alið en eins og svo oft í
lífinu utan bókanna tekur það lesandann töluverðan tíma að átta sig á því.
Aðrar persónur eiga sér ýmist raunverulegar fyrirmyndir eða ekki, eru mis-
jafnlega geðþekkar en allar trúverðugar og feikivel skapaðar frá höfundarins
hendi. Hér eru engar svart/hvítar persónulýsingar, hvorki englar né djöflar,
allir eiga sér málsbætur en eru um leið óhugnanlegir. Baráttan um brauðið,
í bókstaflegri merkingu, innilokunin í gettóinu, óttinn við dauðann og sjálfs-
bjargarviðleitnin gera dagfarsprúðasta fólk að óargadýrum sem glöð myndu
selja frumburði sína ef þeim tækist að bjarga eigin skinni.
Textinn stekkur á milli beinharðra staðreynda og upptalningar, birtingar
bréfa frá þessum tíma og lýsingum á ömurlegum aðstæðum fólks yfir í
draumkennda fegurð og ljóðræna kafla þar sem veruleiki og draumur – eða
öllu heldur hunguróráð – renna saman og lesandinn á fullt í fangi með
að átta sig á því hvort er hvort. Stílfimi Sem-Sandbergs er með ólíkindum
og kemst vel til skila í vandaðri þýðingu Ísaks Harðarsonar sem er mikið
þrekvirki, þaulhugsuð og vel unnin.
Öreigarnir í Lódz er ekki auðveld bók aflestrar, veldur ógleði bæði í bók-
staflegri og bókmenntalegri merkingu, en engum blöðum er um það að fletta
að hér er á ferð eitt mesta stórvirki í norrænum bókmenntum síðari ára.
Friðrika Benónýsdóttir
Niðurstaða: Stórvel unnin og áhrifamikil skáldsaga sem nístir lesanda inn
að hjartarótum.
GAMLINGINN HELDUR VINSÆLDUM SÍNUM Skáldsaga Svíans, Gamlinginn sem
skreið út um gluggann, heldur vinsældum sínum en hún var söluhæsta skáldsaga janúar sam-
kvæmt metsölulista bókaverslana. Einvígi Arnaldar og Brak Yrsu fylgja svo í kjölfarið.
Í einangrun taílensks
sveitalífs urðu til lög við
ástarljóð Kristínar á Hlíð í
Lóni. Þegar Óskar Guðna-
son tónlistarmaður fór
þangað í heimsókn greip
hann með sér ljóðabók
hennar, Bréf til næturinnar,
og hljóðfærið ukulele.
„Það var áskorun fyrir mig að
semja lög við þessi fallegu ljóð því
yfirleitt hef ég gert lögin fyrst og
svo fengið góða hagyrðinga eins
og Guðbjart Össurarson eða Ing-
ólf Steinsson til að yrkja texta við
þau,“ segir Óskar Guðnason tón-
listarmaður sem fyrir jól gaf út
diskinn Til næturinnar með eigin
lögum við ljóð Kristínar Jónsdótt-
ur á Hlíð í Lóni. Hann lýsir tildrög-
unum:
„Bók Kristínar, Bréf til nætur-
innar, kom fyrst út í árslok 2009.
Ég sá viðtal við skáldkonuna í Les-
bók Morgunblaðsins og sýnishorn
af kveðskapnum. Ég tel mig hafa
svolítið vit á skáldskap og heill-
aðist strax af ljóðunum, einlægni
þeirra og tungutaki. Þar sem ég
ólst upp austur á Hornafirði og er
búinn að vera mikið í Lóninu upp-
tendraðist ég og samdi strax lag
við eitt þeirra sem heitir Haust-
kvöld. Ég ákvað að hringja í Krist-
ínu og fá leyfi til að gera lög við
fleiri ljóð og gefa út. Hún tók því
vel, ég bjó til fáein í viðbót en var
að guggna á útgáfuhugmyndinni.
Í nóvember 2010 fór ég svo með
konunni minni í tveggja mánaða
heimsókn til fólksins hennar í Taí-
landi og tók með mér bókina Bréf
til næturinnar og litla strengja-
hljóðfærið ukulele. Fjölskylda
konunnar býr úti í sveit. Þar var
bara taílenskt sjónvarp, ekkert
útvarp og engin blöð. Ég gat auk
þess lítið talað við fólkið – svona
eins og maður talar við fólk – en
þegar ég var búinn að vera í sveit-
inni í nokkrar vikur var ég búinn
að semja fimm lög í viðbót, meðal
annars Dagrenningu, sem hægt er
að hlusta á á Youtube.“
Þegar Óskar kom heim kveðst
hann hafa farið að hjálpa vini
sínum að dytta að húsinu hans.
Sá er tónlistarmaður og líka með
stúdíó. Þar þróaðist útgáfuhug-
myndin og þeir fóru að taka upp
grunna að lögum. „Þá fór ég að
svipast um eftir söngkonu og
fann hana Unni Birnu Björns-
dóttur,“ segir Óskar. „Hún hafði
sungið með South River Band og
mér fannst röddin hennar eiga vel
við mín lög, enda small hún inn
í dæmið. Einnig fékk ég ungan
mann, Arnar Jónsson, til að syngja
þrjú lög. Hann var í strákakvar-
tettinum Luxor sem Einar Bárðar-
son stofnaði og ég kynntist honum
líka hjá þessum vini mínum. Í
einni kaffipásunni fór ég að ræða
við hann um mína drauma þann-
ig að í næstu pásu var hann lát-
inn prófa að syngja og er ljómandi
góður líka.“
Engir aukvisar eru heldur við
hljóðfærin, Þórir Úlfarsson, Haf-
þór Smári Guðmundsson, Pálmi
Gunnarsson, Óskar Guðjónsson og
Þorsteinn Magnússon. Sjálfur er
Óskar Guðnason á öllum póstum,
semur lögin, spilar undir, hann-
ar umslag og stjórnar upptökum
með öðrum auk þess að sjá um sölu
disksins, meðal annars gegnum
netfangið oskargold@hotmail.com
„Það er auðvitað eintóm ævintýra-
mennska að standa í svona útgáfu
enda kemur hún niður á heimilis-
bókhaldinu,“ segir hann. „Disk-
urinn kom út í nóvember en mér
hefur gengið illa að komast í spil-
un á útvarpsstöðvunum. Þannig að
lífið er bara saltfiskur áfram.“
gun@frettabladid.is
Lífið saltfiskur og ukulele
ÓSKAR GUÐNASON „Það er tóm ævintýramennska að standa í svona útgáfu,“ segir Óskar sem heillaðist af ljóðum Kristínar á Hlíð,
samdi lög við þau og gaf út. FRÉTTABLAÐIÐ/ANTON
Wilhelm Norðfjörð sálfræðingur fjallar um efnið á fræðslukvöldi
hjá Nýrri dögun, samtökum um sorg og sorgarviðbrögð, n.k.
fimmtudagskvöld 2. febrúar.
Fyrirlesturinn er í safnaðarheimili Háteigskirkju og hefst kl. 20:30.
Hann er öllum opinn.
Á undan eða kl. 19:00 verður opið hús í safnaðarheimilinu.
Þangað getur fólk komið, spjallað og fengið sér kaffi.
Allir velkomnir
Dagskrá á Vormisseri 2012
1. mars Barnsmissir – missir við fæðingu
12. apríl Áfall – hvað byggir upp aftur
Ungt fólk og sorg
„Mig langar svo að lokka fólk í
sveitina,“ segir Rut Ingólfsdóttir
fiðluleikari glaðlega. Hún ætlar að
halda tónleika við kertaljós í Hlöð-
unni sinni að Kvoslæk í Fljótshlíð
næstkomandi sunnudag, 5. febrúar,
ásamt Richard Simm píanóleik-
ara. Tónleikarnir hefjast klukkan
15 og á efnisskránni verða hug-
ljúf verk eftir Schumann, Gluck,
Wieniawski, Fauré og Brahms.
Boðið verður upp á kaffi í hléinu.
Miðasala verður við innganginn
en frítt er fyrir börn í fylgd full-
orðinna.
Kertaljós og ljúfir tónar
RICHARD SIMM OG RUT
Stödd á stóru sviði úti í heimi.
Sýningum á Uppnámi, uppistandssýningu sem sýnd
hefur verið við góðan orðstír í Þjóðleikhúskjallaran-
um lýkur með pompi og prakt á stóra sviði Þjóðleik-
hússins næstkomandi laugardag. „Við ætluðum okkur
upphaflega að sýna fimm sýningar en þær eru orðnar
þrettán. Sýningin á laugardag er sú allra síðasta og
þá verðum við á stóra sviðinu sem er frábær endir og
óvæntur,“ segir Arna Ýr Sævarsdóttir, framkvæmda-
stjóri sýningarinnar.
Uppnámið hefst á framlagi Pörupilta, þeirra Dóra
Maack, Nonna Bö og Hermanns Gunnarssonar. Þeir
eru harðir í horn að taka en engu að síður óhræddir
við að takast á við stórar spurningar um ástir og örlög
og tilgang lífsins. Viggó og Víóletta taka við eftir hlé
og beina söngleikjasjónum sínum að útlendingahatri,
kynþáttafordómum og hómófóbíu og fleiru krútt-
legu sem best er að sópa undir teppið. Svo syngja þau
og brosa út í eitt. Það eru þau Bjarni Snæbjörnsson
og Sigríður Eyrún Friðriksdóttir sem leika Viggó og
Víólettu, en hlutverk Pörupilta er í höndum Sólveigar
Guðmundsdóttur, Alexíu Bjargar Jóhannesdóttur og
Maríu Pálsdóttur.
Uppnám í Þjóðleikhúsinu
PÖRUPILTAR Þeir eru leiknir af Sólveigu Guðmundsdóttur,
Alexíu Björgu Jóhannesdóttur og Maríu Pálsdóttur.
Ég tel mig hafa svolítið vit á skáldskap og heillaðist
strax af ljóðunum, einlægni þeirra og tungutaki.