Fréttablaðið - 04.04.2012, Qupperneq 20

20 4. apríl 2012 MIÐVIKUDAGUR
Suðurlandsbraut 20, Reykjavík | Sími 588 0200 | www.eirvik.is
SÍÐUSTU FORVÖÐ
Aðeins einn dagur eftir af
páskatilboðsdögum
PÁSKAVERÐ*
Miele þvottavél W1634
áður kr. 184.500
nú kr. 169.900
Miele þvottavél W1714
áður kr. 202.500
nú kr. 184.900
* á meðan byrgðir endast
Þegar þagga á niður í andófi, gera lítið úr því og þeim sem
að því standa, er oft eins og til-
tekin runa, vélræn upptalning
á örfáum nöfnum og atburðum,
komi upp í huga fólks. Rosa Parks,
Martin Luther King, Mahatma
Gandhi, Nelson Mandela — nafna-
listanum er beinlínis kastað fram
og honum ætlað að gera öllum
ljóst að samanborið
við þessar manneskj-
ur sé andófsfólkið sem
gagnrýnt er ómerki-
legt, lítilvæglegt og
ómarktakandi. Allt sem
fjórmenningarnir ofan-
greindu eru ekki.
Og það sem mestu
skiptir: Nöfnunum er
stillt upp sem kyndil-
berum passífsmans —
lifandi sönnunum þess
að friðsamt andóf ekki
bara virki heldur sé
hinu ófriðsamlega og
öfgafulla bæði göfugra
og áhrifaríkara.
Akkúrat þessari
runu skellti laganem-
inn Hrafn Jónsson
fram í grein sem birtist á síðum
þessa sama blaðs á síðasta degi
marsmánuðar. Umræðuefnið var
femínismi og bauð laganeminn
upp á hin ýmsu orð sem ákveðn-
ir femínistar skyldu sko taka til
sín: Ofstæki. Afskræming hug-
taka. Blóðugur vígvöllur. Hatur.
Öfgar. Allt ljót orð. En munum,
sagði hann, að fjórmenningarnir
létu ekki leiðast út í slíkt svað og
„óumdeilt“ að árangur þeirra „á
sér vart hliðstæðu“.
Ég ætla ekki að blanda mér inn
í þessa tilteknu umræðu um fem-
ínisma en leyfi mér hins vegar að
setja allnokkur spurningarmerki
við slíkan söguskilning og svara
svo sjálfur.
Óhlýðni Rosu Parks birtist
hvorki út úr tómi né inn í eitt
slíkt. Hún er einungis brotabrot
úr því gríðarstóra fjalli sem
frelsisbarátta blökkumanna var
og er og inniheldur allt frá bréfa-
skrifum og ræðuhöldum til her-
skárra aðgerða og vopnaburð-
ar. Það sama á við um Martin
Luther King þótt samkvæmt vel
ritrýndri söguskoðun sé honum
gjarnan stillt upp sem einhvers
konar einvaldi frelsisbaráttunn-
ar, andspænis herskárri þáttum
hennar – sem oft eru smættað-
ir niður í einn mann, Malcolm
X – til marks um almætti hins
friðsama.
Svipaða sögu má auðvitað segja
um Gandhi og frelsisbaráttuna á
Indlandi. Þar er ljóst að flókið
samspil borgaralegrar óhlýðni,
vopnaðs andófs, og loks ýmissa
utanaðkomandi áhrifa á getu
Breta til að viðhalda nýlendu-
völdum sínum, leiddi á endan-
um til þess sem Gandhi og hans
fylgismönnum er yfirleitt einum
eignað. Bandaríski rit-
höfundurinn Peter
Gelderloos hefur í
því sambandi nefnt
nöfn tveggja manna
sem engu síður en
Mahatma ættu að eiga
en eiga ekki öruggan
stað í sögubókunum –
Chandrasekhar Azad
og Bhagat Singh sem
báðir leiddu vopnað
andóf gegn yfirráðum
Breta.
Loks er það Nelson
Mandela – en hann tók
jú þátt, og gott betur,
stofnaði bæði og leiddi
Umkhonto we Sizwe,
vopnaðan arm Afr-
íska þjóðarráðsins,
sem beitti skemmdarverkum og
ofbeldi í baráttunni gegn aðskiln-
aðarstefnu Suður-Afríku.
Það væri auðvitað ekki rétt að
halda því fram að andóf sem stíg-
ur handan marka hins friðsama
sé eitt og sér alltaf áhrifaríkara
en það sem heldur sig innan frið-
armúranna. En það er ámóta
vitlaust og á sama tíma blekkj-
andi að kasta fram nöfnum og
atburðum á borð við frelsibaráttu
blökkumanna og Indverja, and-
spyrnu við aðskilnaðarstefnur –
jafnvel atburðum eins og frönsku
byltingunni, sem mörgum þykir
jú fínt að punta sig með á tylli-
dögum – eins og um eintómar
friðarsamkundur appelsínugulra
borðabera hafi verið að ræða.
Vitræn umræða tengd andófi
krefst þess að vera laus við ofan-
greindar og aðrar álíka klisjur,
slík ósannindi, sem og dogma-
tíska upphafningu á passífisma
– miklu frekar en einhverjar
meintar öfgar sem fæstir geta
svo, þegar upp er staðið, útskýrt
í hverju felast.
Þreytandi klisjur
og blekkjandi
Í greinum sem forstjórar Lands-virkjunar og Veiðimálastofnunar
skrifuðu í Fréttablaðið í nýliðinni
viku gætir talsverðs misskiln-
ings á laxafiskastofnum og vist-
kerfi þeirra í Þjórsá. Landsvirkjun
á hvorugt. Fiskurinn og búsvæði
hans er auðlind í eigu veiðiréttar-
eigenda, lögvarin af stjórnarskrá
landsins. Fyrir all löngu fékk Lands-
virkjun leyfi til ýmissa aðgerða til
að meiri arður kæmi úr raforku-
framleiðslunni en greiddi fyrir það
leyfi með gerð fiskistiga við Búða.
Eftir stendur fiskurinn og vistkerf-
ið í eigu bænda og landeigenda.
Veiðifélag Þjórsár ber lögum
samkvæmt ábyrgð á nýtingu fisk-
stofnanna í ánni og á að gæta hags-
muna veiðiréttareigenda við ána
þar sem verndun til framtíðar er
forgangsmál.
Þegar mat er lagt á vistkerfi lax-
fiska í Þjórsá verður það að byggjast
á núverandi stöðu lífríkis árinnar
en ekki hvað það gæti hafa verið til-
tekna áratugi aftur í tímann miðað
við forsendur sem Landsvirkjun og
Veiðimálastofnun ætla að gefa sér.
Slík aðferðafræði leiðir til þess að
miða yrði við aðstæður fyrir land-
nám. Hvað gert er í dag er ákvörðun
landeigenda en ekki Landsvirkjun-
ar. Það er misskilningur að Lands-
virkjun geti tekið sér vald til að rýra
vistkerfi í eigu bænda við Neðri
Þjórsá með því að auðga það hjá
bændum í efri hluta árinnar.
Við mat á áhrifum virkjana væri
einnig óskandi að forstjórarnir
kæmu sér saman um hvort þeir telji
hægt að notast við reynsluna frá
Columbia- og Snake-ánum í Banda-
ríkjunum. Forstjóri Landsvirkjunar
segir ekki hægt að bera þær saman
við Þjórsá en forstjóri Veiðimála-
stofnunar vitnar til þeirra til marks
um ágæti fyrirhugaðra mótvægis-
aðgerða. Eins og NASF hefur bent
á sýnir reynslan frá Bandaríkjun-
um að engar af óhemju dýrum mót-
vægisaðgerðum virkjanafyrirtækja
þar hafa megnað að koma í veg fyrir
hrun fiskstofna í ánum vestra.
Bændur eiga réttinn í Þjórsá
Ísinn á norðurskautinu bráðnar hratt. Meginástæðan er aukin
losun gróðurhúsalofttegunda,
fyrst og fremst koldíoxíðs, sem
veldur hlýnun lofts og hafs. Áhrif
sóts á bráðnun íssins eru ekki eins
þekkt. Þó líftími sóts í andrúms-
loftinu sé stuttur hefur það engu
að síður áhrif á loftslagið.
Hafísinn gegnir mikilvægu
hlutverki fyrir vistkerfi á norð-
urskauti. Hann er undirstaða
lífsafkomu fjölda lífvera, þar á
meðal sela og hvítabjarna. Kæl-
andi áhrif íssins eru einnig mik-
ilvæg fyrir loftslagið. Bráðnun
íss á norðurskautinu magnar því
hlýnun jarðar. Hlýnuninni fylgir
óstöðugt loftslag, ekki bara á
norðurskautinu, heldur víðsvegar
á norðurhveli jarðar.
Ef sporna á gegn hlýnun jarðar
og bráðnun jökla er mikilvægt að
draga verulega úr losun gróður-
húsalofttegunda á borð við kol-
díoxíð. En óháð því hve mikið við
drögum úr losun þessara loftteg-
unda mun áhrifanna ekki gæta
að fullu fyrr en eftir u.þ.b. 100
ár vegna tregðu í sjálfu loftslags-
kerfinu. Sú tregða stafar af því
hve langur líftími þessara loft-
tegunda er í andrúmsloftinu.
Ef tefja á hraða bráðnun íss á
norðurskautinu er þörf á skyndi-
hjálp þannig að áhrifa gæti fljótt.
Á fundi okkar, norrænu umhverf-
isráðherranna, á Svalbarða í síð-
ustu viku sem og við ýmis önnur
tækifæri, á alþjóðavettvangi, í
svæðisbundnu samstarfi og heima
fyrir, höfum við tekið ákvarðanir
um aðgerðir í því skyni að draga
úr losun svifryks og lofttegunda
eins og t.d. sóts, metans og ósons
við yfirborð jarðar. Þrátt fyrir
stuttan líftíma þessara efna í
andrúmsloftinu hafa þau áhrif á
hlýnun loftslags. Þessar aðgerð-
ir koma til viðbótar við aðgerðir
gegn losun koldíoxíðs og annarra
gróðurhúsalofttegunda sem hafa
lengri líftíma.
Þess er vænst að settar verði
alþjóðlegar reglur um losun
skammlífra loftslagsspilla eins
og sóts, metans og ósons. Meðan
beðið er eftir slíkum reglum er
mikilvægt að hraða vinnu við
að draga úr losun þeirra. Leggja
þarf áherslu á aðgerðir bæði í
iðnríkjum og þróunarríkjum
því áhrifa þessara efna gætir
nú þegar á loftslag og heilsufar
fólks. Á grundvelli náins sam-
starfs okkar og sameiginlegs
gildismats náðum við á fundin-
um á Svalbarða samstöðu um að
efla aðgerðir til að draga úr losun
skammvinnra loftslagsspilla á
heimaslóð.
Við ákváðum einnig að hvetja
til nánara samstarfs á alþjóða-
vettvangi um metnaðarfyllri regl-
ur um losun skammvinnra lofts-
lagsspilla. Með samstarfi um
betri reglur og frekari aðgerðir
á svæðinu geta Norðurlönd beitt
sér til áhrifa varðandi þetta mál
á alþjóðavettvangi.
Norðurskautið þarf skyndihjálp
Haustið 2009 flúði Moham-med Lo, tvítugur maður, frá
Máritaníu. Þar hafði hann verið
þræll frá blautu barnsbeini,
enda sonur þræla og þar með
„réttmæt“ eign húsbóndans sem
hafði þrælkað foreldrana alla ævi
þeirra. Það var skömmu eftir lát
móður sinnar sem Mohammed
flúði, en faðirinn lést fáum árum
áður; hvorugt naut nokkurn tíma
læknisþjónustu. Fyrir utan syst-
ur sína, sem samtímis flúði til
Senegal, þekkti Mohammed ekk-
ert fólk nema nokkra samþræla
sína.
Mohammed dvaldi fáa mánuði
á Spáni en fór síðan til Noregs.
Þaðan kom hann til Íslands og
sótti um hæli sem flóttamaður í
desember 2010. Því var synjað,
og Útlendingastofnun úrskurð-
aði að hann skyldi sendur aftur
til Noregs. Staðreyndirnar eru
þessar:
Þrælahald er algengt í
Máritaníu og ekki er efast um
frásögn Mohammeds. Fólk sem
hneppt hefur verið í þrældóm á
rétt á hæli og ekki má senda það
aftur til heimalandsins.
Útlendingastofnun (UTL) fékk
bréf frá Interpol í Noregi þar
sem sagt var að ef Mohammed
yrði snúið aftur til Noregs yrði
hann sendur þaðan til Máritan-
íu. Samkvæmt nýlegum dómi
Mannréttindadómstóls Evrópu
má Ísland því ekki senda Moham-
med til baka til Noregs.
Samkvæmt íslenskum lögum
og mannréttindasáttmálum á
Mohammed því rétt á hæli á
Íslandi.
Þrátt fyrir þetta ætlaði UTL
að senda Mohammed tilbaka, og
stofnunin hafði ekki meiri áhuga
á máli hans en svo að hún notaði
túlk sem ekki skildi eina málið
sem Mohammed getur tjáð sig á.
Farið var fram á að innanrík-
isráðherra frestaði brottvísun
Mohammeds þar til ráðuneytið
hefði lokið meðferð kæru vegna
ákvörðunar UTL. Því var synjað
og hefur Mohammed síðan verið
í felum á Íslandi, þar sem hann
hefur eignast talsvert af vinum
og kunningjum.
Málið hefur nú verið hjá ráð-
herra frá því í júlí. Af einhverj-
um ástæðum hefur ráðherra ekki
viljað gera það sem honum ber,
né að skikka UTL til að fylgja
lögum.
Útlendingastofnun er löngu
þekkt fyrir lögleysur og óvönd-
uð vinnubrögð. Margir héldu
þegar Ögmundur Jónasson varð
ráðherra mannréttindamála að
hann myndi a.m.k. ekki taka
þátt í að brjóta á augljósum rétti
flóttamanna sem eiga yfir höfði
sér pyntingar og ævilangan
þrældóm. Annað virðist komið á
daginn.
Mannréttindaráðherra hunsar lög
Samfélagsmál
Snorri Páll
Jónsson
Úlfhildarson
listamaður
Ég ætla ekki
að blanda
mér inn í
þessa tilteknu
umræðu um
femínisma en
leyfi mér hins
vegar að setja
allnokkur …
Orkumál
Orri
Vigfússon
formaður NASF,
verndarsjóðs villtra
laxastofna
Það er misskiln-
ingur að Lands-
virkjun geti tekið sér vald
til að rýra vistkerfi við
Neðri-Þjórsá með því að
auðga það hjá bændum í
efri hluta árinnar.
Hafísinn gegnir mikilvægu hlutverki
fyrir vistkerfi á norðurskauti. Hann er
undirstaða lífsafkomu fjölda lífvera, þar á
meðal sela og hvítabjarna.
Umhverfisvernd
Svandís
Svavarsdóttir
umhverfisráðherra
Íslands
Ida Auken
umhverfisráðherra
Danmerkur
Martin Lidegaard
loftslagsráðherra
Danmerkur
Ville Niinistö
umhverfisráðherra
Finnlands
Kári Páll Højgaard
innanríkisráðherra
Færeyja
Bård Vegar Solhjell
umhverfisverndarráð-
herra Noregs
Lena Ek
umhverfisráðherra
Svíþjóðar
Carina Aaltonen
umhverfisráðherra
Álandseyja.
Mannréttindi
Einar
Steingrímsson
stærðfræðingur