Fréttablaðið - 19.04.2012, Blaðsíða 27

FIMMTUDAGUR 19. apríl 2012 27
Ferðalangar í Danmörku hafa ef til vill tekið eftir því að út-
tektir heilbrigðisfulltrúa hanga til
sýnis á veitingastöðum og kaffi-
húsum. Danir telja nefnilega að
niðurstöður eftirlitsaðila séu ekki
einkamál seljenda og eftirlitsins
og Neytendasamtökin eru á sömu
skoðun. Leiða má líkur að því að
opinbert og gagnsætt eftirlit auki
traust og tiltrú neytenda á eftir-
litskerfinu auk þess sem það veitir
fyrirtækjunum mikilvægt aðhald.
Samtökin hafa því ítrekað sent
erindi á stjórnvöld og krafist þess
að svokallað broskarlakerfi verði
tekið upp hér á landi.
Út á hvað gengur kerfið?
Danir innleiddu broskarlakerfið
(smiley-ordning) árið 2001 en það
gengur í stuttu máli út á að opin-
bera eftirlitsskýrslur heilbrigðis-
fulltrúa. Eftir hverja úttekt hjá
fyrirtæki sem selur matvæli
(veitingahús, bakarí, pylsu vagnar,
mötuneyti, kaffihús o.s.frv.) eru
niðurstöður eftirlitsins hengdar
upp á áberandi stað þannig að
neytendur geti kynnt sér niður-
stöðuna. Þá eru allar skýrslur
aðgengilegar á heimasíðunni
findsmiley.dk. Danir lögðu mikla
áherslu á að skilaboðin til neyt-
enda væru einföld og skiljanleg og
var því tekin sú ákvörðun að gefa
„einkunnir“ í formi broskarla.
Allir skilja jú muninn á broskarli
með breitt bros og samsvarandi
karli með skeifu.
Ánægja með kerfið
Fyrirtæki sem fá bestu úttekt
fjórum sinnum í röð fá svo kallaðan
úrvalsbroskarl eða „elite smiley“
eins og Danir kalla það. Þessi
fyrir tæki fá færri eftirlitsheim-
sóknir þar sem þau þykja hafa sýnt
að þau séu traustsins verð. Úrvals-
fyrirtækin mega þó ekki sofna á
verðinum því þau geta eftir sem
áður átt von á skyndi úttektum.
Innleiðing kerfisins hefur gengið
mjög vel í Danmörku þrátt fyrir
að fyrirtæki og heilbrigðisfull-
trúar hafi haft nokkrar efasemdir
í fyrstu. Þekking danskra neytenda
á kerfinu er líka mjög mikil enda
hafa þarlend stjórnvöld lagt
áherslu á að kynna það vel.
Íslensk stjórnvöld
ítrekað hvött til dáða
Vorið 2009 sendu Neytendasam-
tökin öllum ráðherrum í nýrri
ríkisstjórn helstu áherslur sam-
takanna en í þeim var m.a. lögð
til innleiðing broskarlakerfis.
Í febrúar 2011 sendu samtökin
síðan erindi á sjávarútvegs- og
landbúnaðar ráðherra og hvöttu
hann til að innleiða kerfið og í
janúar síðastliðnum var erindið
ítrekað. Neytendasamtökin hafa
enn engin svör fengið þótt rúmt
ár sé liðið síðan fyrra erindið var
póstlagt en í því var sérstaklega
kallað eftir afstöðu stjórnvalda.
Málið á dagsskrá
Siv Friðleifsdóttir hefur nú fyrst
alþingismanna lagt fram þings-
ályktunartillögu á Alþingi um
upptöku broskarlakerfis og fagna
Neytendasamtökin þessu fram-
taki.
Samtökin skora á alþingismenn
að leggja málinu lið enda er eðli-
legt að úttektir eftirlitsstofnana
sem varða heilbrigði og öryggi
neytenda séu aðgengilegar. Finna
má ítarlegri upplýsingar um bros-
karlakerfið á www.ns.is undir
„Matvæli“.
Eftirlitið upp á borðið
Neytendamál
Brynhildur
Pétursdóttir
fulltrúi
Neytendasamtakanna
Úrvalsfyrirtækin
mega þó ekki
sofna á verðinum því þau
geta eftir sem áður átt
von á skyndiúttektum.
Góð staða þorskstofnsins –
kemur hún af sjálfu sér?
Niðurstöður nýlegra rann-sókna Hafrannsókna-
stofnunar benda til þess að
verðmætasti nytjastofninn á
Íslandsmiðum, þorskurinn, hafi
aldrei verið jafnstór frá því
að hafist var handa árið 1985
að mæla stærð botnfiska með
svokölluðu vorralli. Við þessi
ánægjulegu tímamót vil ég reifa
í stuttu máli þróun stjórnkerfis
þorskveiða undanfarna áratugi.
Þróunin 1977–1990
Frá 1977 til ársloka 1990
miðaðist stjórn þorskveiða við
ýmis stjórnkerfi fiskveiða.
Reynslan af þessum kerfum
var sú að leyfilegur heildarafli
í þorski var að jafnaði ákveðinn
hærri en fiskifræðingar mæltu
með og landaður heildarafli var
svo enn hærri. Þannig námu
þorskveiðar umfram ráðgjöf
fiskifræðinga Hafrannsókna-
stofnunar 15% á árunum 1977–
1983, þ.e. að meðaltali var á
hverju ári á þessu tímabili 15%
meira veitt af þorski en fiski-
fræðingar mæltu með. Sambæri-
leg tala fyrir tímabilið 1984–
1990 er 35%. Túlka má þessar
tölur svo að þágildandi stjórn-
kerfi fiskveiða hafi stuðlað að
ofveiði í þorski.
Þróunin 1991–2000
Í ársbyrjun 1991 var komið á fót
tiltölulega samræmdu kerfi ein-
staklingsbundinna og framselj-
anlegra aflaheimilda við stjórn
fiskveiða. Með þessu var Ísland á
margan hátt frum kvöðull á sviði
fiskveiðistjórnar og það sama
átti við þegar tekin var upp afla-
regla við stjórn þorskveiða árið
1995. Að mínu mati voru báðar
þessar ákvarðanir líklegar til að
auka þjóðhagslega hagkvæmni
fiskveiða í atvinnuskyni þótt
ávallt hafi verið erfitt að fylgja
þeim eftir með markvissum
hætti, svo sem vegna þess hve
stjórn fiskveiða er umdeilt mál á
vettvangi íslenskra stjórnmála.
Þessi pólitíski veruleiki skýrir
að mestu leyti þau fjölbreyttu
frávik sem leyfð hafa verið frá
meginreglum aflahlutdeild-
arkerfisins (kvóta kerfisins).
Sem dæmi veiddi svo kallaður
krókabátafloti 31.295 tonn af
þorski fiskveiðiárið 1993/94
þegar reiknað var með að hann
veiddi 3.410 tonn. Veiðar af
þessu tagi gerðu m.a. að verkum
að landaður heildarþorskafli á
tímabilinu 1. janúar 1991 til 31.
ágúst 2000 var að meðaltali 10%
hærri en þorskveiðiráðgjöf fiski-
fræðinga.
Þróunin 2000–2012
Síðustu leifar flókinna sóknar-
dagakerfa krókabáta hurfu ekki
endanlega af sjónarsviðinu fyrr
en fiskveiðiárin 2004/05–05/06.
Þetta ýtti undir þorskveiðar
umfram áætlanir, t.d. veiddu
svokallaðir handfærabátar 542%
umfram aflaviðmið í þorski
fiskveiðiárið 2001/02. Umfram-
veiðar af þessu tagi voru vart
til þess fallnar að styrkja stjórn
veiðanna en talið er að of mikið
veiðiálag hafi ýtt undir slaka ný-
liðun þorskstofnsins á árabilinu
2001–2007. Sumarið 2007 var
sú ákvörðun tekin, í samræmi
við tillögur fiskifræðinga, að
breyta þágildandi aflareglu og
lækka þannig verulega leyfi-
legan heildar afla í þorski. Þessi
stefna, að minnka veiðiálagið á
þorskstofninn frá því sem áður
tíðkaðist, hefur haldist að mestu
leyti. Eigi að síður var landaður
heildarþorskafli að meðaltali
10% hærri en þorskveiðiráð-
gjöf fiskifræðinga á tímabilinu 1.
september 2000 til 31. ágúst 2011.
Sjálfbærar þorskveiðar
Nú er svo komið að það er sam-
dóma álit fiskifræðinga og sjó-
manna að staða þorsk stofnsins
sé góð. Þetta er ánægjuleg
þróun. Rekstur núverandi
stjórnkerfis þorskveiða virðist
því stuðla að fiskvernd að til-
teknum forsendum uppfylltum,
svo sem þeim að farið sé eftir
tillögum fiskifræðinga um leyfi-
legan árlegan heildarafla, bæði í
orði og á borði.
Það kemur ekki af sjálfu sér
að tryggja sjálfbærar þorsk-
veiðar. Nauðsynlegt er að taka
erfiðar ákvarðanir og fylgja
þeim eftir.
Höfundur er lögfræðingur og
gegnir stöðu sérfræðings við
Lagastofnun Háskóla Íslands.
Sérfræðingsstaðan hefur verið
fjármögnuð á grundvelli tveggja
samstarfssamninga Laga-
stofnunar og Landssambands
íslenskra útvegsmanna.
Sjávarútvegsmál
Helgi Áss
Grétarsson
lögfræðingur
Það kemur ekki af sjálfu sér að tryggja
sjálfbærar þorskveiðar. Nauðsynlegt
er að taka erfiðar ákvarðanir og fylgja
þeim eftir.