Fréttablaðið - 19.04.2012, Side 34

34 19. apríl 2012 FIMMTUDAGUR
Ágæti sjávarútvegsráðherra, þú sagðist í viðtali nýlega vera
sannfærður um að sátt myndi
nást um fiskveiðimálin og að þið
mynduð lenda málinu eins og þú
orðaðir það. Gangi það eftir verður
um magalendingu að ræða, því
frumvörpin eru í hrópandi and-
stöðu við loforð stjórnarþingmanna
fyrir síðustu kosningar. Í stað 15%
fyrningar er farið í þveröfuga átt
og nýtingarsamningur gerður við
útgerðarmenn til 20 ára. Þá er hann
uppsegjanlegur eftir fimm ár og
verði það einhvern tíma gert er
alltaf 15 ára uppsagnartími. Þetta
á við um 93,4% af heildaraflamarki
þjóðarinnar. Það litla sem eftir
stendur er ætlað í leigupott. Því
verður sem næst engu bætt í potta-
kerfið frá því sem nú er — heldur
aðeins látið duga að hræra lítillega
í nöfnum þeirra.
Þá er loforð stjórnar flokkanna
um frjálsar handfæraveiðar
hvergi að finna. Þá er heldur engu
bætt við strandveiðarnar – svo
menn geti áfram verið vissir um
að deyja frekar af þeim en lifa.
Því er ekkert að finna sem stuðlað
getur að aukinni verndun grunn-
slóða með notkun umhverfisvænni
veiðarfæra. Ekki er heldur gert ráð
fyrir aðskilnaði veiða og vinnslu
eða stakt orð um að öllum bol- og
botnfiski skuli landað á opna fisk-
markaði. Þá er ákvæðið um 40/60%
skiptingu heimilda þegar þorsk-
afli fer yfir 202 þúsund tonn hrein
móðgun við allt hugsandi fólk. Væri
reglan nú þegar í gildi hefði aðeins
tvisvar reynt á hana síðastliðin
20 ár. Og þrátt fyrir afar hagstæð
skilyrði í hafinu um þessar mundir
og hækkun á stofnvísitölu þorsks,
munu ægitök LÍÚ á Hafrannsókna-
stofnun og röng nýtingarstefna
koma í veg fyrir að á skiptinguna
reyni svo einhverju skipti.
Með þinglýstum 20 ára nýtingar-
samningi verður mikil breyting, því
með honum fær útgerðin það stað-
fest að auðlindin sé í raun hennar
séreign hvað sem stjórnarskráin
kann að segja. Í dag mega erlendir
ríkisborgarar eiga allt að 49,9%
í íslenskum útgerðum í gegnum
sjóði og hlutdeildarfélög. En vegna
ákvæðis í fiskveiðilögunum frá
árinu 1990, sem segir að aflaheim-
ildum sé aðeins úthlutað til eins
árs í senn og myndar ekki eigna-
rétt, þá höfum við aðeins eitt stað-
fest dæmi um erlenda fjárfestingu
í íslenskri útgerð. En með þing-
lýstum nýtingar samningi verða
íslensk útgerðarfyrirtæki fyrst
áhugaverð fjárfesting. Og það ótrú-
lega er að margir þeir þingmenn
sem hvað harðast ganga gegn ESB-
aðild af ótta við erlenda skipaflota
munu með einkanýtingar samningi
þessum gera útgerðarmönnum
kleift að opna erlendum fjárfestum
beinan aðgang að auðlindinni.
Kvótaþing á að endurvekja í
umsjá Fiskistofu. En kvótaþing
starfaði í þrjú ár og var lagt niður
árið 2001 vegna þess að ekki þótti
verjandi að ríkisstofnun hefði milli-
göngu og aðstoðaði útgerðarmenn
við sölu á óveiddum fiski — sem
samkvæmt 1. grein fiskveiðistjórn-
arlaganna er sameign þjóðarinnar.
En sérfræðingar í orðhengilshætti
munu finna lausn á því.
Þá er svo búið um hnútana að
umræðan er látin snúast um hagnað
af makrílveiðum, veiðileyfagjald og
þann mikla hagnað sem myndaðist
hjá útgerðinni við fall krónunnar
2008. Umræðan um fiskveiðikerfið
er því á hreinum villigötum og látin
fyrst og síðast snúast um skattamál.
Vegna þeirra breytinga sem
fyrir hugaðar eru á stjórnaskránni
samkvæmt tillögum Stjórnlaga-
ráðs er afar mikilvægt að forseti
Íslands, Ólafur Ragnar Grímsson,
synji væntanlegum lögunum stað-
festingar og vísi þeim í þjóðar-
atkvæði.
Bréf númer 5.
En með þing-
lýstum nýtingar-
samningi verða íslensk
útgerðarfyrirtæki fyrst
áhugaverð fjárfesting.
Nú í apríl eru liðin 15 ár frá stofnun samtakanna Gróður
fyrir fólk í Landnámi Ingólfs (GFF).
Samtökin vinna í anda sjálfbærrar
þróunar og eru trú sinni upphaflegu
köllun um að nýta lífræn úrgangs-
efni til uppgræðslu á örfoka landi
hér á suðvesturhorninu. Þegar hér
er komið sögu hjá GFF er ástæða
til að staldra við, kanna árangur og
hvernig sú reynsla sem samtökin
hafa aflað getur gagnast við stefnu-
mótun, ekki síst hér á höfuðborgar-
svæðinu.
Fyrst ber að nefna að GFF áorkar
litlu án þess að eiga samstarf við
ólíka aðila í samfélaginu. Í viðleitni
sinni til að búa til uppgræðslufar-
vegi fyrir lífræn úrgangsefni hafa
samtökin í gegnum tíðina leitað
til ýmissa stofnana, sveitarfélaga
o.fl. sem lögsögu hafa. Þar reynist
áhugi afar misjafn á málefninu.
Þótt í verkefnum GFF sé unnið
með þúsundir rúmmetra af líf-
rænum efnum árlega er það ekki
nema brot af því sem til fellur í
Landnámi Ingólfs. Að því leyti
mætti árangurinn vera meiri. Hins
vegar stendur árangurinn af sjálfri
notkun efnanna undir væntingum
og gott betur. Kemur það ekki á
óvart, eðli máls samkvæmt geyma
lífræn úrgangsefni flest þau efni
sem gróðurríkið þarf á að halda
sér til vaxtar og viðhalds.
Áætlanir um vinnslu á metangasi
úr lífrænum úrgangi
Um þessar mundir er unnið að áætl-
unum um nýja hætti við meðferð
úrgangs af höfuðborgar svæðinu.
Þar er áhersla lögð á vinnslu á
metangasi úr lífrænum úrgangi og
því ætlað hlutverk sem eldsneyti.
Metan er nú þegar unnið í smáum
stíl, er notað á farartæki og reynist
að sögn vel. Það er skilningur GFF
að metanvinnsla framtíðarinnar
muni eiga sér stað úr flokkuðum líf-
rænum úrgangi, í lokuðum kerfum,
eins og víða tíðkast orðið erlendis,
en gasið verði ekki sogað upp úr
ruslahaugum eins og hingað til.
GFF fagnar því ef næst að búa til
farveg þar sem lífrænn úrgangur
nýtist markvisst með þessum
hætti. Slíkt getur orðið gæfuspor
fyrir íslenskt samfélag ef vel er á
haldið. Í ofangreindri vinnslu situr
þó alltaf eftir fast efni eða e.k. botn-
leðja sem ekki gefur af sér meira
metan. Þessi massi verður óhjá-
kvæmilega til í miklu magni og er
efni sem þarf að ráðstafa á einhvern
hátt. Af 100 tonnum sem sett eru til
metanframleiðslu verða eftir allt
að 85 tonn af afgangsefni (háð því
hvaða aðferð er notuð). Hafa þarf
rækilega í huga að þessir umfangs-
miklu afgangar eru í raun happa-
fengur til að lífga við örfoka land.
GFF vill koma því á framfæri á
meðan mál eru enn á teikniborðinu,
að við hönnun, staðarval og annan
undirbúning á nútímalegri metan-
vinnslu úr lífrænum úrgangi sé
gert ráð fyrir að þetta afgangsefni
verði notað til uppgræðslu. Eftir
talsverðu er að slægjast því um er
að ræða þúsundir tonna árlega.
Vistvangur
Er þá komið að megininntaki
þessara skrifa, þ.e. um möguleika
þess í nútímanum að framkalla
náttúrugæði af mannavöldum. Um
of og of lengi hefur maðurinn verið
í því hlutverki að míga í brunninn
og éta útsæðið í samskiptum sínum
við náttúruna. Tímabært er, og lífs-
nauðsynlegt, að feta aðrar brautir.
Vistvangur er hugtak sem hefur
verið í deiglunni hjá GFF undanfar-
in ár. GFF sér fyrir sér að vistvang-
ur væri afmarkað, frátekið svæði,
í umsjón viðkomandi sveitarfélaga
þar sem lífræn úrgangsefni væru
notuð til að gæða land frjósemi. Á
vistvangi yrði markvisst unnið með
þessi efni til að kalla fram vistlegt
umhverfi. Þar yrðu til náttúru-
gæði af mannavöldum. Þar yrði til
umhverfi sem þegar fram í sækir
hefur aðdráttarafl til frístundaúti-
vistar, en einnig gæti á vistvangi
orðið til ræktarland, t.d. matjurta-
garðar til afnota fyrir almenning.
Á vistvangi yrðu einnig til áhuga-
verð viðfangsefni fyrir æskulýð úr
þéttbýli, skólaæskuna við nám í úti-
skóla eða ungmenni við sumarstörf.
Náttúrugæði af manna völdum
eru ekki alveg framandi hér á
Íslandi. Helsta útivistarparadís
höfuðborgarsvæðisins er Heið-
mörk, gróðurvin sem framsýnt
fólk lagði drög að með gróður-
setningum og uppgræðslu strax
um miðja síðustu öld. Gunnlaugs-
skógur í Gunnars holti á Rangár-
völlum er annað dæmi, og kannski
okkar best varðveitta leyndarmál
um náttúrugæði af manna völdum.
Staðurinn dregur nafn sitt af fyrsta
landgræðslustjóranum (sem þá
var embætti sandgræðslustjóra),
Gunnlaugi Kristmundssyni. Land-
græðslan og starfsmenn hennar
hófust þar handa við sáningu,
áburðargjöf og trjáplöntun á 4.
áratug síðustu aldar í örfoka sand
og síðan hefur verið hent í svæðið
áburði öðru hverju eins og Land-
græðslumenn komast að orði.
Árangurinn má sjá í dag, áratugum
seinna, vistlegan skóg með mikið
aðdráttarafl, sannkallaðan unaðs-
reit. Við getum gert meira af slíku.
Náttúrugæði af mannavöldum
UPPGRÆÐSLA Sýnishorn af vistvangi. Fjallið Þorbjörn vakir yfir framvindu uppgræðslu ungra Grindvíkinga úr vinnuskóla bæjarins
frá sumrinu 2003.
Náttúruvernd
Björn Guðbrandur
Jónsson
framkvæmdastjóri GFF
Opið bréf til sjávar-
útvegsráðherra
Um þessar mundir keppast mörg hrunfyrirtækin við að
skapa sér nýja fortíð. Bankarnir
og tryggingafélögin auglýsa eins
og hrunið hafi aldrei átt sér stað.
Meira að segja olíufélögin eru
„saklaus”. Þetta minnir á bíl sem
kemur af réttingaverkstæði eftir
að hafa verið keyrður í klessu. En
tjónabíll verður alltaf tjónabíll
þó hann fái nýtt lakk.
Nýjasta yfirklórið er að finna
í auglýsingum Húsa smiðjunnar
um nýtt upphaf á íslenskum
byggingavörumarkaði. Þar er
látið eins og enginn sé gær-
dagurinn, bara ný hamingja sem
blasi við með „sameiningu” við
danska fyrirtækið Bygma.
Húsasmiðjan var eitt af þessum
fyrirtækjum sem fyrrum eigend-
ur mjólkuðu miskunnarlaust, veð-
settu upp í rjáfur og renndu með í
stórsvigi kringum skattinn.
Eftir hrunið tók Lands bankinn
Húsasmiðjuna yfir og kom henni
síðan á framfæri lífeyrisþega
í gegnum Framtaks sjóðinn.
Milljarða króna skuldir voru
felldar niður og þeim breytt í
hlutafé svo fyrirtækið yrði sölu-
vænlegra. Húsasmiðjan var
rekin með miklu tapi en skorti
samt ekki fé. Meðan á því lúxus-
lífi stóð voru stjórnendur fyrir-
tækisins staðnir að samkeppnis-
lagabrotum. Von er á risavaxinni
sekt fyrir athæfið.
Íslenskir neytendur eru síður
en svo að upplifa nýtt upphaf
á byggingavörumarkaði, ekki
frekar en í viðskiptum við banka,
tryggingafélög eða olíufélög.
Eina nýja upphafið er hjá hinum
danska eiganda Húsasmiðjunnar.
Bygma eignaðist Húsasmiðjuna
með yfirtöku málamyndaskulda
og fékk sérkjör sem erlendur
fjárfestir. Bygma þarf ekki að
bera kostnaðinn af uppbyggingu
Húsasmiðjunnar út um allt land
síðasta áratuginn. Þann kostnað
bera kröfuhafar og eigendur
Landsbankans, ásamt eigendum
lífeyrissjóðanna (sem sagt við
Íslendingar).
Græðlingurinn sem sprettur
upp í sjálfumglöðum aug-
lýsingum Húsasmiðjunnar er
í raun þyrnóttur kaktus fyrir
neytendur jafnt sem eigendur
Landsbankans. En ef lygin er
endurtekin nógu oft þá fer hún
að hljóma sem sannleikur.
Nýtt upphaf
– virkilega?
Samfélagsmál
Jónas
Jónasson
myndlistamaður
Sjávarútvegsmál
Atli Hermannsson
fv. veiðarfærasölumaður