Fréttablaðið - 08.06.2012, Blaðsíða 22

22 8. júní 2012 FÖSTUDAGUR
Orðið byggðastefna þýðir í eyrum margra ný uppbygg-
ing úti á landi. Af fréttum síðustu
daga er ljóst að það má ekki vera
raunverulegt og tæmandi innihald.
Byggðastefna þarf nefnilega líka að
fjalla um það sem er til og er lág-
marksforsenda þess að byggð hald-
ist við í landinu. Það þarf til dæmis
greinilega að setja viðmið um lág-
marksbankaþjónustu fyrir svæði.
En þetta á að sjálfsögðu líka við um
almannaþjónustu af öðru tagi eins
og skóla og heilbrigðisþjónustu.
Vegasamgöngur á vetrum.
Er svona vísir til? Þar sem kveð-
ið er á um lágmarksþörf byggðar-
laga til þess að þau geti verið til
sem sjálfstæðar einingar?
Lokað samstundis
Tilefni þessara spurninga er lokun
bankaútibúsins Landsbankans í
Króksfjarðarnesi. Fyrir örfáum
misserum yfirtók Landsbankinn
útibú Sparisjóðs Keflavíkur áður
Vestfjarða í Króksfjarðarnesi.
Flestir létu sér vel líka því forræði
sparisjóðsins var farið úr byggðar-
laginu hvort eð var. Allir tengdust
nú samstundis Landsbankanum. En
Adam var ekki lengi í þeirri Para-
dísinni. Síðasta dag maímánaðar
var sent bréf úr Reykjavík í Reyk-
hólahrepp til þeirra íbúa þar sem
skipta við Landsbankann. Þeim var
tilkynnt að DAGINN EFTIR yrði
útíbúinu í Króksfjarðarnesi lokað
og þann dag – á lokunardaginn –
barst þeim bréfið. Það er ósvífni
númer eitt að gefa fólki engan frest
til að flytja viðskipti sín úr úti-
búinu áður en útibúinu var lokað.
Þetta var greinilega gert vísvit-
andi nákvæmlega svona. Þetta var
ekki tilviljun, Þeir sem hafa átt við-
skipti við bankann munu nefnilega
flestir flytja viðskipti sín í Spari-
sjóð Strandamanna á Hólmavík eða
Arionbanka sem er bæði í Búðardal
og á Hólmavík. En það var reynt að
loka þetta fólk sem þarna hafði við-
skipti inni í Landsbankanum.
Vísað á útibú í 200 kílómetra fjar-
lægð
Ósvífni númer tvö í bréfinu var
þegar íbúum Reykhólahrepps var
ráðlagt að fara með viðskipti sín í
Landsbankann á Patreksfirði. Yfir
fjöll og hálsana frægu – það eru
um tvö hundruð kílómetrar hvora
leið. Það er eins og að vísa Reykvík-
ingi á útibú banka á Hvammstanga
eða íbúa á Kirkjubæjarklaustri á
Höfn í Hornafirði. Þetta gengur
ekki; íbúar Reykhólahrepps hafa
lítið sem ekkert að sækja til Pat-
reksfjarðar nema þegar þeir neyð-
ast til að leita til sýslumanns með
þinglýsingar og þess háttar verk-
efni. Þessi skilaboð – um að koma
sér á Patreksfjörð frá Reykhólum
– segja allt sem segja þarf: Það er
skilningsleysi, tilfinningaleysi og
viljaleysi á bak við svona kveðj-
ur. Það er enginn vilji til að setja
sig inn í aðstæður þess fólks sem
býr á þessu svæði. Það er að vísu
þannig að ef hlýða ætti markaðs-
hagsmunum bankans þá væri eðli-
legast að leggja Reykhólahrepp
niður og flytja íbúana í lítið hverfi
á þéttbýlissvæðinu sem þess vegna
mætti heita Reykhólar. En ég hélt
að það væri skoðun okkar allra að
láta markaðshagsmunina ekki ráða
öllu á Íslandi.
Öllu hagrætt í burtu
Það er verið að hagræða öllu í burtu
frá okkur sagði greindur nágranni
við okkur á dögunum. Það er kjarni
málsins; auðvelt er að finna það út
að það væri skynsamlegast að hag-
ræða Íslendingum burt af hólman-
um og reka hér þjónustumiðstöðv-
ar fyrir fiskipskip og umfram allt
hætta að tala íslensku sem er óskilj-
anlegt hrognamál í eyrum allra
annarra en okkar sjálfra.
Auðvitað á að setja reglur um
lágmarksþjónustu við landsbyggð.
Það á að setja reglur um banka-
útibú og það á að leggja þá „kvöð” á
bankana að þau skipti með sér land-
inu í „áhrifasvæði” þannig að allir
hafi aðgang að banka. Og hið sama
á við um aðra þjónustu.
Í nýrri byggðastefnu þarf að
draga varnarlínur um landsbyggð-
ina og hagsmuni hennar. Já, það
kostar peninga, en miðað við hvað?
Það kostar peninga að tala íslensku
miðað við ítrustu hagsmuni heim-
skapítalismans. Þann boðskap
höfum við fyrir löngu ákveðið að
hafa að engu.
Frá þeirri varnarlínu þarf svo að
hefja nýja sókn.
Það er skilnings-
leysi, tilfinninga-
leysi og viljaleysi á bak
við svona kveðjur. Það er
enginn vilji til að setja sig
inn í aðstæður þess fólks
sem býr á þessu svæði.
„Öllu er hagrætt
í burtu“
Greinin er endurbirt þar sem niðurlag hennar
vantaði við birtingu í gær.
Byggðastefna
Svavar Gestsson
fv. viðskiptaráðherra
Margt hefur verið sagt og fært á prent um jarðgöng, forgangs-
röðun og þýðingu þeirra fyrir nær-
liggjandi byggðir landshluta og
þjóðina síðustu árin. Skoðanir og
áherslur eru mismunandi og fara
þá ekki alltaf saman eftir því hvar í
landshlutum einstaklingar búa sem
þær setja fram. Eitt eru menn þó
sammála um og það er að jarðgöng
í gegnum fjöll við t.d. þéttbýli sem
losa umferð yfir erfiða fjallvegi eru
nauðsynleg og þjóðhagslega hag-
kvæm. Jarðgangagerð á Íslandi þó
ung sé hefur sýnt fram á að svo er.
Eftirspurn eftir nýjum jarðgöng-
um er meiri á Íslandi en framboð-
ið og því þarf að huga vel að öllum
aðstæðum, skoða söguna og gæta
réttlætis í umræðu og athöfnum á
leiðinni að niðurstöðu þegar kemur
að forgangsröðun. Á það finnst
mér lengi hafa skort. Undirritað-
ur er mikill áhugamaður um jarð-
gangagerð – ég hef fylgst vel með
umræðu og skrifum og var hér
áður fyrr nátengdur og þátttakandi
í ýmsum vinnuhópum og nefndum
sem fjölluðu um hana, sérstak-
lega varðandi Austurland. Var m.a.
þáttakandi í sögulegri ferð sveit-
arstjórnarmanna Vestfirðinga og
Austfirðinga ásamt fulltrúum
Vegagerðar og Byggðastofnunar
til Færeyja 1986, sem farin var til
að kynna sér sérstaklega og skoða
jarðgangagerð frænda okkar þar
í landi. Að lokinni þeirri ferð var
gert sögulegt „heiðursmannasam-
komulag“ sveitarstjórnarmanna
sem kvað á um að Vestfirðingar
og Austfirðingar gerðu með sér
samkomulag um að standa saman
og styðja hver annan í baráttunni
fyrir jarðgangagerð í landshlutun-
um. „Vestfjarðagöng (Botnsheiði og
Breiðdalsheiði) væru næstu göng
og strax í kjölfarið Austfjarðagöng
(Fjarðarheiði og Oddskarð).“ Vest-
firðingar og Austfirðingar og marg-
ir áhugamenn um vegagerð, sem ég
þekki til, hafa horft til vilja sam-
komulagsins og virt.
Minnisstæð er ráðstefnan „Byrj-
um að bora“ sem haldin var á Seyð-
isfirði 28. maí 1988. Samgönguráð-
herrar seinni ára – sumir, ekki allir
– hafa lítið gert með samkomulagið
og bent m.a. á að svona samþykktir,
þó að bak við þær standi heiðurs-
menn heilla landshluta, binda ekki
hendur ráðherra. Reynslan sýnir
að það er víst rétt. Í skrifum nokk-
urra einstaklinga um jarðgöng og
forgangsröðun þeirra nú nýverið
er vitnað í þetta samkomulag svo
það virðist lifa og er það vel. Ef
sagan, og síðan efndirnar, er skoð-
uð og sett í samhengi þá eru stað-
reyndirnar þessar. Skýrsla Nefnd-
ar um jarðgangaáætlun 1987 (1),
sem síðan var samþykkt og fylgt
eftir með fjárveitingum og í vega-
áætlun (2) og langtímaáætlun (3)
næstu ára, lagði til að þau byggðar-
lög sem tengjast um eftirtalda fjall-
vegi eigi að hafa forgang við jarð-
gangagerð og röð verkefna þannig:
1. Ólafsfjarðarmúli, 2. Botnsheiði
og Breiðdalsheiði og 3. Fjarðarheiði
og Oddskarð. Fjárveitingar til Aust-
fjarðaganga voru á vegaáætlun allt
frá 1989 og sérstaklega tilgreint
að þar sé miðað við göng sem leysi
vetrareinangrun Seyðisfjarðar og
Norðfjarðar (4).
Að loknum greiðslum við Vest-
fjarðagöng (1998) átti að hefja
framkvæmdir við Austfjarðagöng.
Framkvæmdir við Ólafsfjarðar-
múla hófust 1988 og lauk 1990 og
við Breiðdals- og Botnsheiði á Vest-
fjörðum 1991-1995. Ekkert bólar
enn árið 2012 á framkvæmdum á
Fjarðarheiði og í Oddskarði. Fjarð-
arheiðargöng virðast alveg hafa
gleymst og tröllum týnd en Odd-
skarðsgöng eru í gildandi samgön-
guáætlun 2009-2012. Þar er nær
allt klárt til að byrja að bora en þá
bregður svo við að ekki á að standa
við að hefja þar framkvæmdir eins
og gildandi samgönguáætlun kveð-
ur skýrt á um.
Við Austfirðingar erum ekki sátt-
ir við það hik og þrýstum því ákveð-
ið á stjórnvöld um að endurskoða
ákvörðun sína og hefjast nú þegar
handa við göngin eins og skrifað
stendur. Á eftir Oddskarðsgöng-
um á Austurlandi er gert ráð fyrir
(í gildandi áætlun) að hefja fram-
kvæmdir við Dýrafjarðargöng á
Vestfjörðum. Heiðursmannasam-
komulagið er því lifandi. Er þá ekki
næst komið að Fjarðarheiðargöng-
um á Austurlandi? Eða eiga þau að
bíða enn um sinn? Ef svo er þá er
spurt af hverju?
Sagan og efndirnar
Mikið ofboðslega er maður orðinn leiður á kveinstöfum
útgerðarmanna þessa dagana við
að verja arðinn sinn. Þeir hika
ekki við að beita fyrir sig sjómönn-
um, landverkafólki, þjónustuað-
ilum sjávarútvegsins og jafnvel
barnakennurum. Það vakti athygli
um daginn hversu mjög skuldsett
mörg útgerðarfyrirtæki eru og
hve stór hluti kvótans er veðsett-
ur útlendingum. Skiptir öllu máli
hver veiðir fiskinn? Halda menn
að fiskurinn fái að synda óáreitt-
ur um íslenska lögsögu þótt stóru
útgerðarfyrirtækin taki hann
ekki. Staðsetning landsins og mið-
anna gerir það að verkum að það
verður alltaf hagkvæmast og verð-
mætast að verka fiskinn á Íslandi.
Skiptir höfuðmáli hver landar fisk-
inum?
Fólk úti á landi er meira eða
minna bundið átthagafjötrum.
Mörg smærri bæjarfélög hafa
misst mikinn kvóta og miklar
tekjur með þessu kvótafyrirkomu-
lagi. Mér finnst það vera skylda
stjórnvalda að skila einhverju af
kvótanum aftur til byggðarlag-
anna. Þótt það sé ekki endilega
þjóhagslega hagvæmasti kost-
urinn. Einhverjir pottar eru því
nauðsynlegir. Stærð þeirra ætti að
vera samkomulag en ekki tilvist.
Útgerðarmenn ættu að geta end-
urnýjað skip og tæki vegna þess
að það fellur undir rekstur fyrir-
tækjanna og minnkar arðinn vænt-
anlega sem lækkar veiðigjaldið.
Stórútgerðarmennirnir verða bara
að læra að lifa af minni arði eða
tekjum eins og við hin. Að minnsta
kosti þeir sem hafa ekki þegar
skráð stóran hluta einkaneyslunn-
ar á fyrirtækið.
Íslenska aðferðin
Íslendingar hafa eftir hrun fylgst
með falli hvers stórfyrirtækisins
á fætur öðru. Dag eftir dag ber-
ast fréttir af því að eftir endur-
skipulagningu og skuldaniðurfell-
ingar komi fyrri eigendur á einn
eða annan hátt aftur að fyrir-
tækjunum. Nú síðast þeir Bakka-
vararbræður. Menn eru farnir að
tala um íslensku leiðina í þessum
„skuldaleiðréttingum“. Væri það
ekki ágætt fyrir skuldsettustu
útgerðarfyrirtækin að fara í „end-
urskipulagningu“, losna við skuld-
ir og koma þeim yfir á banka og
almenning eins og gert hefur verið
að undanförnu. Þá losnaði kannski
eitthvað um veðsetningu kvótans
til útlendinganna. Bankarnir og
ríkið fengju hann og endurúthlut-
uðu. Haldið þið virkilega að himin
og jörð farist þó það séu ekki Sam-
herji, Eskja eða Þorbjörninn sem
borgi ykkur launin heldur einhver
ný fyrirtæki (kannski á gömlum
grunni). Það verður sama þörf
fyrir þjónustu við flotann.
Stjórnarþingmenn eiga heið-
ur skilinn fyrir að taka slaginn
og fleiri þingmenn munu styðja
málin. Þetta er ekki landsbyggðar-
skattur heldur nokkur leiðrétting á
hræðilegri þróun síðustu áratuga.
Íbúar á suðvesturhorninu munu
örugglega fagna tækifæri til að
laga ranglætið í þjóðaratkvæða-
greiðslu ef til þess kemur.
Fiskurinn verður alltaf veiddur!
Samgöngumál
Þorvaldur
Jóhannsson
fv. bæjarstjóri og
nú eldri borgari á
Seyðisfirði
Fyrri grein
Sjávarútvegsmál
Jón Gröndal
kennari