Fréttablaðið - 15.06.2012, Side 17

FÖSTUDAGUR 15. júní 2012 17
Eitt sinn var Plútó pláneta. Svo fóru að finnast hnettir
sem voru svipaðir að stærð og
Plútó, t.d. Eris. Vísindamennina
grunaði að mjög margir slíkir
hnettir gætu verið til. Það var
ekki hægt að láta grunnskóla-
börn læra nöfn þeirra allra.
Menn bjuggu því til nýja skil-
greiningu á plánetum og afplán-
etuðu Plútó.
Það var ekkert sem breyttist
hjá Plútó. Hin gengisfelldi reiki-
hnöttur er hér áfram á sinni
sporöskjulaga og hallandi braut
umhverfis sólina.
Umræðan um Plútó snerist
því frekar um gerð kennsluefnis
fremur en einhverja merkilega
stjörnufræði.
Við vitum að í geimnum eru
hnettir sem eru einn metri á
breidd og aðrir sem eru milljón
sinnum breiðari. Við köllum
suma þeirra loftsteina en hina
plánetur. Þar á milli eru ein-
hverjir aðrir flokkar. Einhvern
veginn vilja menn geta ákveðið
í hvaða flokk hver hnöttur fellur
og stundum verður flokkunin
svolítið gervileg. En þetta er
auðvitað bara flokkun.
Grænland er eyja en Ástralía
er álfa. Fólk með BMI stuðul-
inn 29,9 telst vera í yfirvigt, en
þeir sem hafa BMI stuðulinn
30,1 eru komnir í offituflokkinn.
Menn eru börn 17 ára en full-
orðnir 18 ára.
Menn eru alltaf að reyna að
raða hlutum á óendanlegu, sam-
felldu rófi í endanlega margar
skúffur. Sum þessara flokkun-
arvandamála kunna að virðast
háheimspekileg og forvitnileg
í fyrstu en í raun eru þau ekk-
ert merkilegri en verkefnið
sem bókasafnsvörður stendur
frammi fyrir þegar hann þarf
finna bók réttan stað í safninu.
Engu að síður er það svo að
svör við þessum flokkunar-
spurningum hafa oft afleiðingar.
Í réttarkerfinu skiptir til dæmis
miklu máli hve gamlir menn
eru þegar þeir brjóta af sér eða
hvort þeir séu „heilir á geði“.
Út frá því má sjá að hugmynd-
ir okkar um refsingar byggjast
á þeim forsendum að fólk hafi
frjálsan vilja en geti misst hann,
varanlega eða tímabundið, og
stjórni þá ekki gjörðum sínum.
Vandinn er hins vegar sá að
miðað við það sem við vitum
um heiminn þá er heilinn okkar
einfaldlega mjög flókið net af
frumum sem samsettar eru úr
atómum, og allt þetta stjórnast
af lögmálum eðlisfræðinnar.
Það er sem sagt eitthvað sam-
spil af eðlisfræðilegum ferlum
í heilanum sem veldur því að
einn maður ákveður að taka þátt
í maraþoni meðan annar fer að
plana morð. Stundum skiljum
við þessi ferli í heilanum eitt-
hvað en oftast gerum við það
ekki.
Kannski að spurningin um
meinta geðveiki sakborninga
snúist aðallega um það hve
vel við skiljum heilastarfsemi
þeirra. Ef við teljum okkur
vita hvað það er sem fær þá til
að haga sér eins og þeir gera
getum við reynt að hjálpa þeim,
annars læsum við þá allavega
inni svo þeir í það minnsta skaði
ekki annað fólk.
Það að hjálpa mönnum að snúa
af villu vegar og verja samfé-
lagið gegn þeim sem það ekki
gera eru góð markmið fyrir
réttargæslukerfið. Á tímum
þegar reiðin er hvað mest er
hvers kyns hefndarrökum
jafnan bætt við og sá sem þetta
skrifar hefur því miður ekki
verið saklaus af slíku.
Atburðir eins og fjöldamorð-
in í Útey draga ekki alltaf fram
það besta í fólki.
Þörfin til að hefna sín er nátt-
úruleg hvöt en er, í ljósi þess
sem við vitum um alheiminn,
ekki sérlega rökrétt. Ef heilinn
er einfaldlega flókið net ætti
það auðvitað að vera langtíma-
markmið vísindamanna okkar
að skilja þau ferli sem í honum
eiga sér stað og nýta þá vitn-
eskju til að hjálpa fólki að hætta
að meiða aðra. Það er margfalt
skynsamlegra en að stefna að
því að menn sem gerðu eitthvað
rangt hafi það skítt sem lengst.
Þegar reiðin og hefndarþörfin
rísa hátt verður krafan um þyngri
dóma hávær. En í þeirri umræðu
má ekki gleyma því að það er ekk-
ert gefið að þeir sem sitja lengi í
fangelsi komi út meira bættir en
þeir sem stoppa þar stutt. Gleym-
um því ekki að Ísland hefur lengi
verið eitt af öruggustu löndum
heims. Þrátt fyrir meinta linkind
við afbrotamenn.
Pawel Bartoszek
stærðfræðingur
Í DAG
Að þurfa að hefna
Í grein í Fréttablaðinu 13. júní sl. fullyrðir lög-fræðingurinn Finnur Torfi Stefánsson að for-
seti Íslands geti ekki beitt synjunarvaldi sínu
nema með atbeina ráðherra og sé „efnislega með
öllu valdalaus“. Þessa túlkun á stjórnarskránni
telur Finnur Torfi byggja á „skýrum og óumdeil-
anlegum ákvæðum stjórnarskrárinnar“, en jafn-
framt lýsir hann furðu sinni yfir því „að heyra
löglærða menn tala og skrifa í þeim dúr að unnt
sé að breyta stjórnarskrá með því að brjóta hana
fyrst og ná síðan samstöðu um brotið í fjölmiðla-
umræðu“. Þessum orðum virðist, a.m.k. að ein-
hverju leyti, vera beint að grein minni um vald
forseta í Fréttablaðinu 7. júní sl.
Í umræddri grein gerði ég stutta grein fyrir
þeirri meginreglu íslenskrar stjórnskipunar að
valdheimildum forseta yrði ekki beitt nema með
atbeina ráðherra sem bæri ábyrgð á máli (sbr.
14. gr. stjskr.). Forseti gæti þannig ótvírætt ekki
skipað ráðherra, rofið þing, gefið út bráðabirgða-
lög, o.s.frv., án þess að ráðherra meðundirritaði
ákvörðun (sbr. 19. gr. stjskr.). Hvað sem líður
venjum sem mótast hafa fyrir og eftir lýðveldis-
stofnun um að þjóðhöfðinginn fari almennt að
tillögu ráðherra, stendur eftir sú staðreynd að
forseti verður ekki þvingaður til staðfestingar til-
lögu ráðherra.
Gangi forseti gegn ætlaðri skyldu sinni til að
staðfesta tillögu ráðherra, t.d. um skipun embætt-
ismanns, er og engum viðurlögum fyrir að fara,
enda er forsetinn ábyrgðarlaus skv. 10. gr. stjskr.
Um þetta eru ákvæði stjórnarskrárinnar „skýr
og óumdeild“ þótt með öðrum hætti sé en Finnur
Torfi virðist halda. Í ljósi þróunar síðustu ára
sýnist fullt tilefni til að huga að þessum atriðum,
ekki síst við endurskoðun stjórnarskrárinnar, í
stað þess að berja sér á brjóst og telja sjálfum sér
trú um forsetinn fari ekki með nein „efnisleg“
völd.
Í grein minni var vikið að því að framangreind
meginregla um samband forseta og ráðherra
gildi ekki um synjun forseta við lögum Alþingis
skv. 26. gr. stjskr., en Finnur Torfi finnur að því
að staðhæfingin hafi veri órökstudd. Um þetta er
það að segja að 26. gr. stjskr. er eitt fárra ákvæða
stjórnarskrárinnar sem mótað var frá grunni
við setningu lýðveldisstjórnarskrárinnar 1944
og þannig sérsniðið að hinu nýstofnaða forseta-
embætti. Sú skýring ákvæðisins að ekki þurfi til
atbeina ráðherra á sér skýra stoð í aðdraganda að
setningu stjórnarskrárinnar, umræðum á Alþingi
svo og skýringum við ákvæðið sjálft í greinar-
gerð. Einnig styðst þetta viðhorf við skrif helstu
fræðimanna á sviði stjórnskipunarréttar (sbr. t.d.
Ó.J., Stjórnskipun Íslands, 1960, bls. 298-301).
Frá fræðilegu sjónarmiði er það auðvitað bara
skemmtilegt að rifjaðar séu upp frumlegar hug-
leiðingar Þórs Vilhjálmssonar, fyrrv. forseta
Hæstaréttar og prófessors, í tímaritsgrein frá
árinu 1994 á þá leið að framangreind meginregla
um atbeina ráðherra kunni einnig að gilda um
synjunarvald forseta skv. 26. gr. stjskr. Þessi hug-
mynd, sem fyrst leit dagsins ljós hálfri öld eftir
að málskotsréttur forseta var festur í stjórnlög,
stendur hins vegar völtum fótum þegar litið er til
tilurðar, texta og tilgangs 26. gr. stjskr. Við þetta
bætist að forseti Íslands beitti umræddri heim-
ild árin 2004, 2010 og 2011, í öll skiptin án atbeina
ráðherra. Óhætt er að segja að (persónulegt) synj-
unarvald forseta hafi hlotið viðurkenningu allra
helstu stjórnarstofnana samfélagsins, m.a. með
þeim hætti að árið 2010 setti Alþingi lög sem m.a.
fjalla um þjóðaratkvæðagreiðslur á grundvelli
26. gr. stjskr.
Í stuttu máli ber það annaðhvort vott um van-
þekkingu eða óskammfeilni að gefa í skyn að með
skýringum á stjórnskipulegum heimildum for-
seta, í samræmi við það sem lagt hefur verið til
grundvallar í íslenskum stjórnskipunarrétti ára-
tugum saman, sé gerð tilraun til að hnika til eða
breyta reglum íslenskrar stjórnskipunar. Hins
vegar kemur til skoðunar hvort slík staðhæfing
gæti átt við um suma þá sem telja sig geta skýrt
stjórnarskrána til samræmis við þá pólitísku sýn
sína að forsetinn eigi að vera „efnislega með öllu
valdalaus“.
Er forseti Íslands valdalaus?
Kannski að spurningin um meinta geð-
veiki sakborninga snúist aðallega um það
hve vel við skiljum heilastarfsemi þeirra.
Ef við teljum okkur vita hvað það er sem fær þá til að
haga sér eins og þeir gera getum við reynt að hjálpa
þeim, annars læsum við þá allavega inni svo þeir í
það minnsta skaði ekki annað fólk.
Forsetaembættið
Skúli
Magnússon
dósent við lagadeild HÍ
AF NETINU
Mafía skal hún heita
Örlög Sparisjóðs Keflavíkur eiga að vera dauðadómur Sjálfstæðisflokksins.
Hvergi kemur græðgi aðstandenda flokksins betur fram en í linnulausum
stuldi úr sjóðnum. Um þetta er versta hryllingsskýrsla hrunsins, svartari en sjálf
sannleiksskýrslan. Með ólíkindum er, að fjármálaeftirlitið hafi ekki séð þetta.
Og að bófarnir hafi ekki enn verið dregnir fyrir dómara. Svartast af öllu er, að
Sjálfstæðisflokkurinn hefur gleymt aðild sinna manna að málinu. Rífur kjaft út
í eitt á þingi. Þingmenn Sjálfstæðisflokksins ber að hrekja úr pólitík. Alla sem
einn, þetta er siðlaus mafía gráðugustu sérhagsmuna.
http://jonas.is/ Jónas Kristjánsson
Kosið aftur í Grikklandi á sunnudag
Allt bendir svo til þess að ný-nasistaflokkurinn Gullin dögun haldi sér inni
á þingi. Það er verulegt áhyggjuefni, því hegðan flokksmanna hefur ekkert
skánað þótt þeir séu komnir á þing.
http://silfuregils.eyjan.is/ Egill Helgason