Fréttablaðið - 15.06.2012, Qupperneq 20

20 15. júní 2012 FÖSTUDAGUR
Hvers vegna ætti Ísland að ganga í ESB? Þetta er spurn-
ing sem ég hef velt mikið fyrir
mér síðastliðin ár og hefur svarið
verið miklum breytingum háð.
Eftir eins og hálfs árs búsetu í
Brussel og eftir að hafa starf-
að bæði fyrir sendiráð Íslands í
Brussel og EFTA geri ég mér æ
betur grein fyrir því hversu mikl-
ir þátttakendur við í raun erum í
ESB án þess að þó að hafa mikið
um stöðu okkar innan þess að
segja. Ísland er til dæmis fullur
þátttakandi í Schengen samstarf-
inu en þegar kemur að ákvörð-
unartöku varðandi samstarfið
höfum við engan atkvæðisrétt.
Þessar ákvarðanir hafa þó oft
mikil áhrif á Íslandi. Þá leiddi
nýleg skýrsla í Noregi það í ljós
að þar væri búið að innleiða um
¾ hluta af regluverki ESB og
Noregur væri því í raun jafn-
mikill þátttakandi í ESB og sum
ríkjanna innan ESB. Það sama
má í raun segja um Ísland þó
ómögulegt sé. Það má þó sem
dæmi nefna að Írland og Bretland
eru ekki þátttakendur í Schengen
samstarfinu en hafa þó aðgang
að fundum er varða samstarfið á
sama hátt og Ísland og Noregur
sökum aðildar að ESB. Kannski
er hægt að halda því fram að það
sé ekki nógu góð ástæða fyrir
aðild að við séum hvort eð er
það miklir þátttakendur í ESB
nú þegar, en það er allavega
umhugsunarvert.
Í Húsi Noregs (Norway House)
í Brussel fyrir nokkru kynnti
Fredrik Sejersted, höfundur
norsku skýrslunnar, skýrsluna
sjálfa. Hann útskýrði meðal ann-
ars að EES rétturinn væri afar
veigamikill í viðskiptalífi Noregs
og ég vil meina að það sama megi
segja um Ísland enda snertir
hann nánast öll svið íslensks sam-
félags. Á hverjum degi hefur ESB
og EES áhrif á líf okkar. Hversu
lengi við megum vinna, hversu
lengi rútubílstjórinn má keyra
án þess að taka sér hvíld, hvaða
mat við megum ekki borða, hvaða
leikföng börnin okkar mega ekki
leika sér mér, hvaða tóbaks við
megum ekki neyta, í hvaða lönd-
um við megum vinna og svona
mætti lengi telja.
Sejerstad benti á að engu að
síður væri að finna litlar sem
engar upplýsingar um EES og
ESB í skólabókum í Noregi og
það er í raun ekki á kennsluskrá
fyrr en á háskólastigi og þá ein-
göngu í fögum tengdum EES og
ESB. Sejersted velti því fyrir sér
hvers vegna ekki væri að finna
upplýsingar um EES í skólum
landsins og ekki einu sinni í
Handels gymnasiet (samsvarar
Verslunarskóla Íslands). Ef áhugi
á aðild að ESB er skoðaður á
Íslandi og Noregi virðist stuðn-
ingur hærri meðal þeirra sem
hafa menntun eða starfsreynslu á
sviði ESB. Skyldi það vera vegna
þess að þessir aðilar sjá hag
sínum betur borgið gerist Ísland
aðili að ESB eða eru þeir orðnir
heilaþvegnir? Að mínu mati er
ástæðan sú að þeir séu upplýstari
um hömlurnar sem fylgja því að
vera takmarkaður innan landa-
mæra eins lands.
Í útvarpsþætti á Íslandi, fyrir
nokkrum árum, var áhugi ung-
linga í framhaldsskólum lands-
ins á aðild Íslands að ESB til
umræðu. Unglingarnir voru
spurðir hvort þeir væru hlynnt-
ir aðild og svöruðu allir að þeir
vildu ekki að Ísland gengi í ESB.
Þegar fréttamaður spurði hvers
vegna hikuðu unglingarnir og
sögðu að það væri sökum þess
að foreldrar þeirra vildu það
ekki. Ég hef fullan skilning á
svörum þeirra enda hef ég verið
í nákvæmlega sömu stöðu. Ég
ólst að hluta til upp í Noregi og
bjó þar þegar umræða um aðild
Noregs stóð sem hæst. Á þessum
tíma gengu um bekkinn minn
svokallaðar vinabækur. Einn dag-
inn tók ég með mér heim slíka
bók í eigu bekkjarsystur minnar.
Eftir að hafa fyllt út fullt nafn,
augnlit, nafn systkina og uppá-
halds gæludýr kom ég að spurn-
ingunni „Ja eller Nei til EU“ (Já
eða Nei við ESB). Þessi spurn-
ing var mér ofviða og líkt og svo
oft áður leitaði ég til föður míns.
Hvað þýðir þetta? Spurði ég hann.
Hverju hann svaraði man ég ekki.
Næsta spurning var: vil ég það?
Svarinu við þeirri spurningu mun
ég aldrei gleyma. Það var: nei.
Hann gerði mér vissulega grein
fyrir því að ég yrði að mynda mér
sjálf skoðun um þetta málefni
en engu að síður sat svarið fast
í huga mér og var ég orðin ESB
andstæðingur ellefu ára gömul án
nokkurar þekkingar á hugtakinu.
Eftir tvo áfanga í Evrópurétti í
háskólanum var ég í raun heldur
ekkert nær því að vita hvað fælist
í EES og ESB né hvaða áhrif það
hefði á íslenskt samfélag. Ég tel
það tímabært að umfjöllun um
ESB og EES sé bætt í kennslu-
skrár framhaldsskóla landsins
svo að allir geti, á upplýstan hátt,
lært um kosti og galla þess út frá
raunhæfum forsendum og skilið
hlutverk okkar innan þess. Ég er
ekki, með þessari grein, að lýsa
yfir stuðningi við aðild að ESB.
Ég tel hinsvegar að það sé Íslandi
og íslensku samfélagi fyrir bestu
að vera upplýst um stöðu okkar
innan ESB og Evrópu. Óháð því
hvort við gerumst aðilar eða ekki.
Á umfjöllun um ESB og EES
heima í námskrám framhaldsskóla?
Sem almennum borgara og kjós-anda blöskrar manni að horfa
á og hlusta á umræður á Alþingi
Íslendinga. Sérstaklega að undan-
förnu, þegar menn hafa verið að
ræða kvóta og veiðigjaldsmálið,
málefni SpKef, eða ESB, svo nokk-
ur dæmi séu tekin.
Hin svokallaða „umræðuhefð“
er mikið rædd í sambandi við
Alþingi, en hún virðist nú ein-
kennast mest af skítkasti, málþófi,
skætingi, framíköllum og jafnvel
grófum persónulegum ásökunum.
Ástandið á Alþingi Íslendinga
er svo sorglegt, að það er næstum
því grátlegt. Það segir kannski
sína sögu að bjöllusláttur forseta
Alþingis, hefur sennilega aldrei
verið meiri, en á yfirstandandi
þingi og kjörtímabili.
Það er sem sagt hver höndin upp
á móti annarri, ekki bara á milli
flokka, heldur einnig innan flokka.
Og þetta er fólkið sem á að stýra
landinu, setja landsmönnum lög,
taka mikilvægar ákvarðanir sem
kjörnir fulltrúar!
En þetta minnir því miður meira
á sandkassa, þar sem ríkir stöð-
ugur ófriður og slegist er um þau
„gæði“ sem þar eru í boði. Sand-
urinn flýgur í allar áttir og sand-
kassinn tæmist óðum. Það er sleg-
ist með „skóflunum“ í stað þess að
þær séu notaðar til þess að byggja
með þeim.
Virðing Alþingis er í algeru
lágmarki. Um 10% landsmanna
bera traust til löggjafarsamkundu
landsins. Þetta er í raun grafalvar-
leg staða fyrir íslenskt lýðræði.
En er hægt að finna skýringar
á þessu? Það er kannski ekki svo
auðvelt, en bent hefur verið á að
stjórnarandstaðan, sem saman-
stendur af flokkum sem lengst af
hafa verið í valdastöðu hér á landi,
Sjálfstæðisflokkur og Framsókn-
arflokkur, séu í bullandi fráhvarfi.
Að þeir nái ekki að tækla það að
vera í stjórnarandstöðu, að hafa
ekki völdin.
Önnur skýring kann að vera sú
að Íslendingar hafa verið að glíma
við afleiðingar eins stærsta efna-
hagslega/siðferðilega skipbrots
þjóðar á heimsvísu og að vanda-
málin séu þess eðlis að allar átaka-
línur séu einstaklega skarpar. Að
verið sé að glíma við einstaklega
erfið mál. Þó ber að geta þess að
Alþingi Íslendinga hefur áður
glímt við mjög stór og erfið mál
fyrr, á borð við aðildina að EFTA,
NATO og EES.
Þriðju skýringuna væri hægt
að kalla mannkosti. Að á Alþingi
Íslendinga sitji nú einfaldlega ein-
staklingar sem einfaldlega hafi
ekki þann siðferðisþroska að fara
eftir settum reglum þingsins og
hefðum þess. Að gæði „áhafnar-
innar“ séu einfaldlega með lægra
móti. Þetta sést t.d. í fjölmiðlum
með skýrum hætti.
Vel má vera að þessar skýring-
ar séu að einhverra mati léttvægar
og ekki alls kostar réttar. Það má
því líta á þetta sem tilraun til skýr-
ingar og aðrar skýringar því alveg
mögulegar.
En ofurlágt álit á störfum og
„hegðun“ Alþingis er staðreynd.
Alþingi er mótandi aðili á því
sem kallað er „pólitísk menning“.
Og miðað við þá pólitísku menn-
ingu sem undirritaður þekkir frá
öðrum löndum í kringum okkur
verður því miður að segjast að
sú íslenska er á afskaplega lágu
plani. Hún einkennist af gegnd-
arlausum átökum, oft á tíðum
mjög litlum vilja til málamiðlana
og sátta, og (að því er virðist) lít-
ils vilja til samvinnu. Vilji hins
sterka virðist vera viðmiðið.
Ekki nema von að fólki blöskri
því sú ímynd sem langflestir
Íslendingar hafa af Alþingi er að
ég held sú að þar sé helst ástund-
uð hallærisleg, gamaldags og
einskis nýt skotgrafapólitík, sem
alls ekki þjóni hagsmunum heild-
arinnar. Þá hlýtur hún að þjóna
einhverjum öðrum hagsmunum,
sérhagsmunum.
En hvað er til ráða? Jú, ég held
að þingmenn ættu að nota kom-
andi frí til þess að líta í eigin
barm og meta einfaldlega eigin
frammistöðu. Kannski út frá því
viðmiði hvort þeir hafi verið að
vinna til gagns fyrir land og þjóð.
Þeir eru jú kosnir til þess!
Svo væri ekki heldur úr vegi að
þingmenn myndu hugsa aðeins
um almenna hegðun, framkomu
og kurteisi. Það hafa allir gott af
því.
Gamaldags, einskis-
nýt skotgrafapólitík!
Nýverið vöruðu tvær virtar stofnanir við alvarlegum
afleiðingum örrar mannfjölg-
unar, neyslumenningar Vestur-
landa og aukinnar losunar gróð-
urhúsalofttegunda. Annars vegar
lýstu forystumenn Alþjóða orku-
málastofnunarinnar því hvernig
heimsbyggðinni væri að mistak-
ast að bregðast við loftslagsbreyt-
ingum og að með núverandi
stefnu mætti búast við að orku-
notkun og losun gróðurhúsaloft-
tegunda tvöfaldist fyrir miðja
þessa öld. Með því móti myndi
hitastig hækka um sex gráður
áður en þessi öld verður á enda
runnin. Hins vegar birti Hið kon-
unglega vísindafélag skýrslu sem
lýsti þeim efnahagslegu og vist-
fræðilegu afleiðingum sem mikil
og vaxandi auðlindanýting og ör
mannfjölgun kann að hafa á þess-
ari öld.
Algjör grundvallarbreyting
varð á sambandi manns og nátt-
úru á liðinni öld, sér í lagi í kjöl-
far síðari heimsstyrjaldar, sem
leitt hefur til þeirrar vistkreppu
sem við stöndum nú frammi
fyrir. Mannkynið taldi tvo millj-
arða árið 1927, er sjö milljarðar
nú og verður líklega 9 til 11 millj-
arðar um miðja þessa öld. Orku-
notkun mannkyns var meiri á
20. öld en alla mannkynssöguna
þar á undan og á einungis fimm-
tíu árum frá 1950 til 2000 sjö-
faldaðist hagkerfið að umfangi.
John McNeill orðar það svo í bók
sinni Something new under the
sun að þessi þróun auðlindanýt-
ingar, mannfjölgunar, neyslu og
hagvaxtar sé risastór tilraun sem
mannkynið geti ekki haft stjórn á
og að jörðin sjálf sé tilraunadýrið.
Honum þykir svo mikið til þess-
arar þróunar koma að hann telur
hana vera áhrifamesta fram-
tak mannsins á 20. öld, áhrifa-
meira en t.d. heimsstyrjaldirn-
ar, ris og hrun kommúnismans
og útbreiðsla lýðræðis. Við erum
líklega á þeim tímapunkti í mann-
kynssögunni sem það rennur upp
fyrir okkur að Jörðin sjálf setur
vextinum takmörk og að okkur er
nauðugur einn sá kostur að gera
grundvallarbreytingar á samfé-
laginu.
Nýleg ályktun Alþingis um
eflingu græna hagkerfisins er
kannski vísir að slíkum breyting-
um hér á landi. Túlka má ályktun
Alþingis sem tilraun til að endur-
skipuleggja hagkerfið þannig að
það skapi velferð án þess að naga
Jörðina inn að beini. Í ályktun-
inni er að finna mörg framfara-
mál, t.d. tillögur um hagræna
hvata, varúðarregluna, umhverf-
isfræðslu, umhverfisvænar fjár-
festingar og vistvæn innkaup.
Tillaga um að framfarastuðullinn
verði reiknaður og birtur sam-
hliða vergri landsframleiðslu er
áhugaverð, en umræða um efna-
hags- og atvinnumál hefur byggst
um of á mælingu á hagvexti og
vergri landsframleiðslu sem eru
í sjálfu sér mjög ófullkomnir
mælikvarðar á velgengni þjóða.
Þeir veita mjög takmarkaða sýn
á samfélagið og taka t.d. ekki til-
lit til umhverfisspjalla og ósjálf-
bærrar nýtingar auðlinda. Simon
Kuznets, höfundur hugtaksins
verg landsframleiðsla, varaði
sjálfur við því árið 1934 að verg
framleiðsla yrði ein og sér notuð
sem mælikvarði á árangur sam-
félaga og minnti á að magn og
gæði færu ekki alltaf saman.
Í ávarpi til þjóðarinnar um síð-
ustu áramót fjallaði Jóhanna Sig-
urðardóttir forsætisráðherra um
stöðu loftslagsmála á svipuðum
nótum og Alþjóða orkumálastofn-
unin gerði nýverið. Hún sagði að
það myndi skipta sköpum fyrir
framþróun lífs á Jörðinni hvern-
ig tækist til á næstu tíu árum að
stemma stigu við loftslagsbreyt-
ingum og að mikilvægt væri að
Íslendingar tækju málið föstum
tökum. Nýleg ákvörðun ríkis-
stjórnarinnar um aukin fram-
lög til almenningssamgangna og
ályktun Alþingis um græna hag-
kerfið eru dæmi um það hvernig
orð og gerðir hafa farið saman í
þessum efnum. Næsta rökrétta
skref í þessa átt væri að fresta
olíuleit á Drekasvæðinu með
hagsmuni komandi kynslóða í
huga. Það yrði markvert framlag
Íslands til að hægja á aukningu
losunar gróðurhúsalofttegunda
á heimsvísu auk þess sem slík
ákvörðun myndi vekja heims-
athygli og efla til muna umhverf-
isvæna ímynd Íslands og íslensks
hagkerfis.
Grænt hagkerfi á tímum vistkreppu
FERÐAFÉLAG BARNANNA
Þjóðhátíð á Þingvöllum
Sunnudaginn 17. júní
Þátttaka er ókeypis – allir velkomnir
Ferðafélag barnanna fer í þjóðhátíðar-
leiðangur til Þingvalla þann sautjánda
júní. Þar könnum við hvort hægt er
að ganga eftir endilangri Almannagjá,
dýfum tánum ofan í ískalda Öxarána og
syngjum Öxar við ána og Hæ hó jibbíjei
svo undir tekur í hamra veggjunum.
Stórskemmtileg tilraunaferð, mikið
klöngur og fjör með þjóðlegu ívafi. Allir
mæta í fánalitunum með þjóðhátíðar-
fána og nammigott nesti.
Þátttakendur mæta á einkabílum
kl. 11:00 á bílastæðinu við
Upplýsingamiðstöðina á Þingvöllum,
sunnudaginn 17. júní. Ferðin tekur um
5 klst. og gengnir eru
um 5 km., með erfiðu
klöngri inn á milli.
Stjórnmál
Gunnar Hólmsteinn
Ársælsson
stjórnmálafræðingur og
framhaldsskólakennari
Virðing Alþingis er í algeru lágmarki. Um
10% landsmanna bera traust til löggjafar-
samkundu landsins. Þetta er í raun grafal-
varleg staða fyrir íslenskt lýðræði.
ESB
Valgerður
Húnbogadóttir
þjóðréttarfræðingur
Grænt hagkerfi
Guðmundur Hörður
Guðmundsson
formaður Landverndar
Næsta rökrétta skref í þessa átt væri að
fresta olíuleit á Drekasvæðinu með hags-
muni komandi kynslóða í huga.