Fréttablaðið - 15.11.2012, Síða 36

36 15. nóvember 2012 FIMMTUDAGUR
Undanfarna áratugi hafa end-urtekið komið fram vísinda-
greinar sem vekja athygli og fá
mikla umfjöllun í fjölmiðlum.
Nýleg dæmi er t.d. grein frá
NASA sem birtist í hinu virta
ritrýnda tímariti Science. Þar
var sagt frá bakteríu sem nýtti
sér arsenik í umhverfi með tak-
mörkuðum næringarefnum.1
NASA hélt blaðamannafund í
beinni útsendingu, vegna mikil-
vægi þessarar uppgötvunar fyrir
möguleikanum á lífi á öðrum
hnöttum. Sumir vísindamenn
efuðust frá fyrsta degi um þess-
ar niðurstöður og nú hafa verið
gerðar fjölmargar athugasemdir
og birtar niðurstöður í mótsögn
við þessa grein til dæmis.2
Árið 2006 birtist vísindagrein
í PLoS Pathogens sem greindi
frá tilvist gammaretróvíruss-
ins XMRV og tengslum hans við
blöðruhálskirtilskrabbamein.3
Önnur grein sem vakti líka mikla
athygli fjölmiðla birtist í Science
árið 2009.4 Þar var greint frá því
að sami vírus (XMRV) hefði
einnig tengsl við síþreytu eða
síþreytufár (e. chronic fatigue
syndrome (CFS)). Þetta vakti að
sjálfsögðu vonir hjá CFS-sjúk-
lingum um að lækning væri í
sjónmáli.
Allar rannsóknir hafa bent
til þess að niðurstöður þessar-
ar greinar frá 2009 væru rang-
ar. Aðalhöfundur greinarinnar
reyndi í fyrstu að mótmæla þessu
harðlega, dró niðurstöðurnar
ekki sjálfviljug til baka og var
eins og guð í augum sumra sjúk-
linga, að berjast gegn öllum vís-
indaheiminum fyrir nýrri lækn-
ingu. Ritstjórn Science tók þá
ákvörðun í lok árs 2011 að draga
greinina til baka.5 Endahnútinn
á söguna batt síðan 10 sinnum
stærri rannsókn sem staðfesti
að niðurstöður 2009 greinarinn-
ar væru rangar.6 Aðalhöfundur
greinarinnar frá 2009 er meðhöf-
undur þessarar greinar og segist
vera ævinlega þakklát fyrir að
fá tækifæri til að taka þátt í að
afsanna fyrri niðurstöður. Varð-
andi greinina frá 2006, þá höfðu
höfundar hennar neitað að draga
hana til baka þótt nánast öllum
niðurstöðum hennar hefði líka
verið hafnað af vísindasamfé-
laginu. Í september 2012 tók rit-
stjórn PLoS Pathogens þá ákvörð-
un að draga greinina til baka og
um leið birtist grein eftir sömu
höfunda sem fjallar um hvað hafi
farið úrskeiðis.7 Árið 2011 hafði
birst grein um að XMRV-vír-
usinn hefði líklega orðið til við
samruna tveggja annarra vír-
usa í rannsóknarstofu á 10. ára-
tug síðustu aldar, væri ekki nátt-
úrulegur og hefði litla möguleika
á að sýkja fólk.8 Sjá nánar á vef
Science.9
Ofangreind dæmi sýna vel
hvernig vísindin vinna og hvern-
ig niðurstöðum sem ekki standast
skoðun er ýtt út af borðinu, jafn-
vel þótt það taki mörg ár eða ára-
tugi. Viðkomandi vísindamenn
munu alltaf eiga erfitt með að
viðurkenna mistök og draga nið-
urstöður sínar til baka. Mistök
eða mengun við framkvæmd til-
rauna og oftúlkun rannsókna-
niðurstaðna geta valdið röngum
ályktunum. Fjárhagslegir hags-
munir, möguleikar á styrkjum
frá rannsóknarsjóðum, sam-
tökum sjúklinga/áhugamanna
til áframhaldandi rannsókna og
pólitísk rétthugsun eiga það til að
valda þrýstingi á vísindamenn,
rannsóknarstofur og fyrirtæki
að birta niðurstöður sem ekki eru
nógu vandaðar eða fullgerðar.
Þess vegna er mikilvægt að
vísindamenn, fjölmiðlafólk og
leikmenn efist alltaf um niður-
stöður, hvort sem það er í rit-
rýndum vísindatímaritum, á
blaðamannafundum eða í frétta-
tilkynningum. Sérstaklega þegar
niðurstöður ganga gegn núver-
andi þekkingu eða valda straum-
hvörfum. Einungis ítrekaðar til-
raunir óháðra rannsóknarhópa
geta komið okkur nær „réttri“
niðurstöðu. Ef niðurstöðurn-
ar eru rangar mun vísindasam-
félagið ýta þeim út af borðinu
hægt, en örugglega.
Eins og einhver orðaði það:
„Ef eitthvað er of gott til að vera
satt, þá er það oftast of gott til að
vera satt“ og það gildir um vís-
indi líka.
Heimildir
1. Wolfe-Simon F, et al. A Bacterium That Can
Grow by Using Arsenic Instead of Phospho-
rus. Science. 2011;332(6034):1163-6.
2. Reaves ML, et al. Absence of Detectable
Arsenate in DNA from Arsenate-Grown GFAJ-
1 Cells. Science. 2012;337(6093):470-3.
3. Urisman A, et al. Identification of a novel
Gammaretrovirus in prostate tumors of
patients homozygous for R462Q RNASEL
variant. PLoS pathogens. 2006;2(3):e25.
4. Lombardi VC, et al. Detection of an
Infectious Retrovirus, XMRV, in Blood Cells
of Patients with Chronic Fatigue Syndrome.
Science. 2009;326(5952):585-9.
5. Alberts B. Retraction. Science.
2011;334(6063):1636.
6. Alter HJ, et al. A Multicenter Blinded Analysis
Indicates No Association between Chronic
Fatigue Syndrome/Myalgic Encephalomye-
litis and either Xenotropic Murine Leukemia
Virus-Related Virus or Polytropic Murine
Leukemia Virus. mBio. 2012;3(5).
7. Lee D, et al. In-Depth Investigation of
Archival and Prospectively Collected
Samples Reveals No Evidence for XMRV
Infection in Prostate Cancer. PLoS ONE.
2012;7(9):e44954.
8. Paprotka T, et al. Recombinant
Origin of the Retrovirus XMRV. Science.
2011;333(6038):97-101.
9. Cohen J, Enserink M. False Positive. Science.
2011;333(6050):1694-701.
Einungis ítrekaðar
tilraunir óháðra
rannsóknarhópa geta
komið okkur nær „réttri“
niðurstöðu. Ef niðurstöð-
urnar eru rangar mun
vísindasamfélagið ýta
þeim út af borðinu hægt,
en örugglega.
Svona vinna vísindin
Vísindi
Hans Guttormur
Þormar
framkvæmdastjóri
Lífeindar ehf.