Fréttatíminn - 20.07.2012, Blaðsíða 10

ingar um hver hafði verið að verki,
á hvaða bíl hann hefði verið og
hvaða tilgangur lá að baki hryðju-
verkaárásinni. Þessum upplýs-
ingum var hins vegar ekki komið
til lögreglumanna á vettvangi fyrr
en um klukkustund eftir árásina.
Þá var Breivik á leiðinni út í Útey.
Þegar viðvörun vegna Breivik var
loksins send út var hann búinn að
leggja bíl sínum fyrir utan ferju-
staðinn til eyjarinnar, enn í eftir-
líkingu lögreglubúningsins. Hann
hafði þá ekið frá Osló og meðal ann-
ars mætt lögreglubílum á leiðinni.
Norska lögreglan baðst síðar af-
sökunar á því að hafa ekki stöðvað
Breivik. Margt hefði farið úrskeiðis
þann dag er hann framdi voðaverk-
in. Ringulreið hefði verið í kjölfar
sprengingarinnar í miðborginni en
stjórnandi samskiptamiðstöðvar
lögreglunnar þurfti að sjá um að
skipuleggja liðsflutninga og taka á
móti símtölum frá skelfingu lostn-
um ungmennum í Útey, samhæfa
aðgerðir og gefa yfirmönnum jafn-
óðum skýrslu. Skýrsla sem samin
um viðbrögð lögreglunnar og kynnt
í mars síðastliðnum sýndi að óljósar
fyrirskipanir, misvísandi skilaboð
um hvar sérsveitin ætti að mæta og
skortur á staðþekkingu hefði valdið
því að heil klukkustund leið frá því
að lögreglu var tilkynnt um morðin
þar til fyrsta lögreglusveitin hélt
af stað á vettvang. Það liðu því 75
afdrifaríkar mínútur þar til Breivik
hóf morðárásina í Útey þar til hann
var stoppaður af lögreglu. Á þeim
tíma drap hann með köldu blóði
69 manns, aðallega ungmenni, og
særði fjölda til viðbótar. „Við getum
slegið því föstu að lögreglan var
ekki í stakk búin til að takast á við
allt það sem gerðist þennan dag í
fyrra, dag sem við héldum að væri
bara venjulegur föstudagur,“ sagði
Øystein Mæland lögreglustjóri, en
um leið var lögð áhersla á það að
ekki væri verið að leita sökudólga
heldur að læra af reynslunni.
Faldi sig undir líki
Það ár sem liðið hefur frá þessum
voðaatburði hefur verið Norðmönn-
um sársaukafullt. Fjöldi þeirra
sem lifðu árásina af í Útey bar vitni
við réttarhöld yfir fjöldmorðingj-
anum sem stóðu frá því snemma
í vor og fram í júní. Það gerðu
einnig aðstandendur þeirra sem
létust. „Hann má brenna í svart-
asta helvíti,“ sagði Tor Østbø um
Breivik þegar hann skýrði frá því
fyrir rétti í Ósló hvernig voðaverkin
höfðu áhrif á líf hans en Tor missti
eiginkonu sína í sprengjutilræðinu.
„Allir sem létust í Ósló og í Útey
voru fulltrúar þjóðarinnar. Þau voru
myrt fyrir tilviljun, vegna okkar
hinna í samfélaginu,“ sagði Østbø.
Kirsten Vederhus sagði frá reynslu
sinni í dómsal en sonur hennar, Hå-
vard 21 árs, var myrtur í Útey. Það
síðasta sem hún heyrði frá honum
voru sms-skilaboð: „Það er verið að
skjóta hérna.“ Hann skrifaði einnig
á Facebook að hann væri í felum
fyrir skotmanninum. Skömmu
síðar var hann myrtur.
Viðstadda setti hljóða í réttar-
höldunum yfir Breivik þegar ung-
menni sem sluppu lifandi frá hinum
morðóða manni, skelfingardaginn
22. júlí í fyrra, sögðu frá: „Ég sá
látið fólk. Vatnið var rautt,“ sagði
Hussein Kazemi, tvítugur að aldri,
þegar hann lýsti því þegar hann
skreið aftur á land í eyjunni eftir að
hafa kastað sér út í sjóinn á flótta
undan Breivik. Sex kúlnagöt voru á
jakka hans. Breivik hafði hæft hann
þrisvar; tvisvar í mjöðm og einu
sinni í ökkla.
Annað vitni, Marte Fevang
Smith, lýsti því hvernig henni tókst
að komast af, þrátt fyrir að Breivik
hefði hæft hana í höfuðið. Hún var
sú eina í hópi 11 ungmenna, sem
voru stödd á svokölluðum Ástar-
stíg, sem lifði árásina af, eins og
fram kom í frétt Morgunblaðsins af
réttarhöldunum:
„Allir létu sig falla í jörðina og
þóttust vera dánir,“ sagði Smith.
„Hann skaut þá hvert og eitt okkar.
Ég hugsaði með sjálfri mér; 17 ára,
það er ekki mjög hár aldur,“ sagði
hún og sagðist hafa verið fullviss
um að hún myndi deyja.
„Þetta voru skelfilegar sekúnd-
ur,“ sagði Ingvild Leren Stensrud,
sem lifði af skotárásina í Útey. Hún
faldi sig undir líki á meðan hún
beið þess að Breivik yfirgæfi kaffi-
húsið í eynni þar sem hann skaut
þrettán ungmenni til bana.
Stensrud lýsti því að hún hefði
fyrst heyrt skothvelli þegar hún
var að ganga í átt að aðalbygg-
ingunni til að ná í hleðslutæki fyrir
farsímann sinn. Hún segist ekki
hafa áttað sig á hvaða hljóð þetta
væri, en þegar hún sá fólk byrja að
hlaupa á brott gerði hún slíkt hið
sama. Hún hljóp inn á kaffihúsið og
faldi sig á bak við píanó. Skömmu
síðar kom Breivik.
Stensrud sagði að hún og önnur
stúlka hefðu báðar verið skotnar.
Stúlkan féll á Stensrud og lá hún
kyrr undir líkinu þar til skothríð-
inni linnti. „Þetta voru skelfilegar
sekúndur,“ sagði hún við réttar-
höldin, á sama tíma og sýndar voru
myndir af aðkomunni á kaffihúsinu.
Hún sagðist því næst hafa notað
síma látnu stúlkunnar til að hringja
í neyðarlínuna en henni tókst ekki
að ná í gegn. Hún hringdi þá í móð-
ur sína og sagði henni að hún hefði
verið skotin, en skellti svo á þar
sem hún þorði ekki að tala lengur,
segir enn fremur í fréttinni. Þar er
einnig frásögn af því er Ina Rang-
ønes Libak bar vitni. Hún lýst því
hvernig Breivik skaut hana fjórum
sinnum í höfuðið, handleggina og
brjóstið. Þrátt fyrir að vera mikið
særð tókst henni að hlaupa burt og
segist hún hafa hugsað: „Svona er
það að deyja, ég er að deyja.“
Marta-Johanne Svendsen bar
einnig vitni. Hún var skotin í hand-
legginn. Hún sagði frá því þegar
hún og aðrir földu sig fyrir Breivik
og heyrðu greinar brotna þegar
hann gekk um og leitaði að fleiri
fórnarlömbum. Á meðan á skot-
árásinni stóð sagðist Svendsen hafa
heyrt hræðilegustu öskur sem hún
hefði nokkurn tímann heyrt.
Helena Scwenke, 15 ára, slasaðist
alvarlega í árás Breiviks, fékk skot í
öxl, maga og báða fótleggi en hefur
náð sér eftir atvikum. Hún segir ör
sín vera til merkis um sigur gegn
fjöldamorðingjanum: „Mér þykir
ekki erfitt að sýna örin mín. Ég lít
á þau sem sigur. Lýðræðið var dýru
verði keypt en við unnum.“
Fyrrverandi forsætisráðherrar
meðal annarra á dauðalista
Haft var eftir Breivik að hann hafi
ætlað að ráðst til atlögu á Útey
þegar Gro Harlem Brundland, fyrr-
verandi forsætisráðherra Noregs,
var þar í heimsókn fyrr þennan ör-
lagaríka dag en sér hefði seinkað.
Þá hafði hann í hyggju að ráðast
á fleiri staði í Noregi en miðborg
Oslóar og Útey. Hann hafði og gert
lista yfir 12 þekkta Norðmenn sem
hann ætlaði að ráða af dögum þar
sem þeir væru föðurlandssvikarar.
Auk Gro Harlem Brundland voru
þar forsætisráðherrarnir fyrrver-
andi, Kåre Willoch og Kjell Magne
Bondevik og fleiri. Samkvæmt
sama lista ætlaði hann einnig að
sprengja upp konungshöllina en
vafasamt er hversu langt þessi
skipulagning Breiviks var komin
þegar hann framdi ódæðin fyrir ári.
Jens Stoltenberg forsætisráð-
herra vakti athygli og aðdáun víða
um lönd fyrir yfirvegun í kjölfar
voðaatburðanna en hann hét því að
Norðmenn myndu ekki láta bugast
vegna árásanna. „Við látum þessar
árásir ekki kúga okkur eða ógna.
Markmið slíkra árása er að valda
ótta og ringulreið. Við leyfum því
ekki að gerast.“
Norðmenn sameinuðust í sorg
en yfir 200 þúsund manns tóku
þátt í rósagöngu til minningar um
fórnarlömbin á Útey og í miðborg
Oslóar í vikunni eftir voðaverkin.
Samúðarkveðjur bárust alls staðar
frá úr heiminum. Forsætisráðherr-
ar Norðurlandanna óskuðu eftir því
að þjóðir þeirra sameinuðust í þögn
til þess að minnast fórnarlamb-
anna. Forseti Íslands, forsætisráð-
herra og biskup sendu kveðjur frá
Íslensku þjóðinni.
Dóms er að vænta yfir Breivik
en hann hefur verið vistaður í
öryggisfangelsi frá því hann framdi
ódæðin.
Jónas Haraldsson
jonas@frettatiminn.is
Þ
etta er þjóðarharmleikur,“ sagði Jens
Stoltenberg, forsætisráðherra Nor-
egs, eftir sprengjuárás á stjórnar-
ráðsbyggingarnar í Osló, 22. júlí í
fyrra, og fjöldamorð Anders Behring
Breivik í Útey. „Það sem ég lifði sem
ungmennaparadís var breytt í helvíti á nokkrum
klukkustundum,“ bætti forsætisráðherrann við.
Fórnarlömb fjöldamorðingjans voru 77, átta létu
lífið í sprengjuárásinni og 69 í Útey, aðallega ung-
menni úr ungliðahreyfingu norska Verkamanna-
flokksins. Á sunnudaginn er ár liðið frá hinum
hryllilegu atburðum sem skóku Noreg – vöktu
skelfingu og voru fordæmdir um allan heim.
Fólk trúði því ekki að slíkt gæti gerst í friðsælu
landi; hvernig slík ófreskja yrði til sem annars
vegar sprengdi byggingar með ófyrirsjáanlegum
afleiðingum og skyti hins vegar í kjölfarið á fólk og
dræpi hvern þann er á vegi yrði. Þá eru ótaldir þeir
sem særðust í sprengjuárásinni og skothríðinni í
Útey, auk alvarlegra sálrænna afleiðinga.
Anders Behring Breivik fæddist 13. febrúar 1979
og var því 32 ára er hann framdi hermdarverk sín.
Í þvælukenndri stefnuyfirlýsingu sem hann gaf út
fyrir voðaverkin sagðist hann vera hluti af póli-
tískri leynireglu sem stofnuð hefði verið árið 2002
í London. Í 1500 blaðsíðna stefnuyfirlýsingunni og
12 mínútna löngu myndbandi lýsti hann pólitískum
skoðunum sínum, afstöðu sinni til fjölmenn-
ingarstefnu sem hann taldi vera að leggja
vestræna siðmenningu undir sig. Síðar var
bent á að hlutar stefnuyfirlýsingarinnar
væru breyttur texti stefnu bandaríska
hryðjuverkamannsins Theodores Kac-
zynski.
Lögreglan ekki í stakk búin til að takast
á við allt sem gerðist
Mikil ringulreið varð í miðborg Osló-
ar eftir sprenginguna við stjórnar-
ráðsbyggingarnar. Sprengjan
var öflug, 950 kíló, en hún var
í sendibíl sem Breivik ók á
vettvang. Öryggismyndavélar
sýndu síðar að hann klæddist
eftirlíkingu af lögreglubúningi
og var með hjálm er hann
yfirgaf bílinn. Nokkrum mín-
útum eftir að sprengjan sprakk
var lögreglan komin með upplýs-
Paradís
breyttist
í helvíti
Ár er liðið á sunnudaginn frá fjöldamorðum
Anders Behring Breivik í Útey og miðborg
Oslóar. Alls létu 77 manns lífið, aðallega
ungmenni, og fjöldi slasaðist alvarlega.
Norski forsætisráðherrann lýsti voðaverk-
unum sem þjóðarharmleik. Dóms yfir Breivik
er að vænta.
77
létust í fjöldamorð-
um Breiviks.
950
kíló var sprengjan
sem Breivik
sprengdi við
stjórnarráðsbygg-
ingarnar í Osló.
75
mínútur liðu frá því
Breivik hóf árásina
í Útey þar til hann
var stoppaður af
lögreglu. Jens Stoltenberg, forsætisráðherra
Noregs, vakti athygli og aðdáun
víða um lönd fyrir yfirvegun í kjölfar
voðaatburðanna fyrir ári. Hér er hann
með eiginkonu sinni, Ingrid Schulerud, í
rósagöngunni. Mynd NordicPhotos/Getty
1000 kr. afsláttur ef þú
kemur með gömlu bókina
(einungis hægt að skipta í bókabúðum,
ekki bensínstöðvum)
Í Vegahandbókina er komin ný, ýtarleg
24 síðna kortabók, á bls. 574-599.
Hér færð þú skýra yfirsýn yfir landsvæði
Íslands - í mælikvarðanum 1:500 000.
Auðvelt er að fletta á milli bókarinnar
og kortabókarinnar til að fá yfirsýn yfir
það svæði sem ferðast er um. Tilvísanir
leiða þig á rétta blaðsíðu. Ef þú ert
t.d. að aka til Búðardals og ert á bls.
281 í bókinni og vilt fá meiri yfirsýn
yfir svæðið er tilvísun á síðunni sem
vísar þér á kort nr. 3 á bls. 578 í
kortabókinni.

Vegahandbókin • Sundaborg 9 • Sími 562 2600
1.
Sæti Eymundsson metsölulisti
vegahandbokin.is
Fjölda-
morðinginn
Anders
Behring
Breivik.
Blómahaf. Norðmenn sameinuðust í sorg sinni. Um 200 þúsund manns tóku þátt í
rósagöngu til minningar um fórnarlömbin. Mynd NordicPhotos/Getty
10 úttekt Helgin 20.-22. júlí 2012