Fréttatíminn - 27.07.2012, Blaðsíða 24

Sjö prósent
barna á vist- og
fósturheimilum
Alls eru 24 vistheimili fyrir
börn í Grænlandi. Árið 2010
bjuggu 7 prósent græn-
lenskra barna annars staðar
en hjá foreldrum sínum. Þeir
foreldrarnir eru óhæfir til að
hugsa um börn sín, einkum
vegna misnotkunar áfengis og
vímuefna. Þetta samsvarar
því að á Íslandi væru rúmlega
5.600 börn vistuð utan
heimilis síns. Til að setja það
í samhengi þýðir þetta fleiri
en öll börn undir 18 ára aldri
á Akureyri.
Fjórðungur grænlenskra
barnanna býr á vist-
heimilum en þrír fjórðu
hlutar hjá fósturfjölskyldum.
Mikill skortur er á plássum
á vistheimilum sem og hjá
fósturfjölskyldum og neyðast
fjölmörg grænlensk börn því
við að búa við óviðunandi
aðstæður heima fyrir án þess
að hægt sé að bregðast við.
Meira en fjórða
hver stúlka mis-
notuð kynferðis-
lega
Kynferðisleg misnotkun á
börnum er gífurlegt vandamál
í Grænlandi. Í könnun sem
gerð var árið 2006 kom fram
að 9 prósent drengja og 28
prósent stúlkna hafa orðið
fyrir kynferðislegri misnotkun
fyrir 12 ára aldur. Niðurstöður
þessarar könnunar vöktu
mikla athygli og reyndust
niðurstöðurnar ákveðin
vatnaskil í umræðunni um
kynferðislega misnotkun á
börnum sem hafði fram til
aldamóta verið mikið tabú.
Fyrsta tilraunin til að færa
umræðuna upp á yfirborðið
var árið 1999 þegar ráðstefna
var haldin í Nuuk um kynferð-
islega misnotkun. Eitt helsta
markmið hennar var að rjúfa
þögnina. Í framhaldinu voru
gerðar rannsóknir á þessum
málaflokki og árið 2006 kom í
ljós að vandamálið var jafnvel
meira en fólki hafði órað fyrir.
Drekka næst-
mest Norður-
landabúa
Áfengisneysla í Grænlandi er
mun meiri en á öllum öðrum
Norðurlöndunum nema í
Danmörku en Danir neyta
mesta magn áfengis allra
Norðurlandabúa. Neysla
Grænlendinga er hins vegar
annars eðlis en Dana og ein-
kennist af túradrykkju.
Áfengisneysla hefur dregist
allverulega saman í Græn-
landi frá því um miðjan
níunda áratuginn þegar hún
náði hámarki. Árið 1782 lögðu
Danir bann við sölu áfengis
til nýlenduþjóðarinnar Græn-
lendinga. Banninu var aflétt
smám saman og árið 1954
gátu íbúar á vesturströndinni
keypt áfengi að vild. Árið
1960 neyttu Grænlendingar
yfir 14 ára aldri að meðaltali
6 lítra af vínanda á ári. Þetta
jókst hratt á 7. áratugnum
og í kjölfarið var Edrúráðið
sett á fót í því skyni að greina
áfengisvandann og bregðast
við honum. Í niðurstöðum
Edrúráðsins frá árinu 1971
kemur fram að 37 prósent
allra heimila stríða við
áfengisvandamál. Árið 1974
var neyslan komin í 19 lítra á
mann á ári en í kjölfarið voru
settar takmarkandi reglur á
sölu áfengis sem urðu til þess
að neyslan dróst saman um
nær helming.
Eftir að reglurnar voru
afnumdar jókst áfengis-
neyslan að nýju og náði
sögulegu hámarki árið 1987 í
22 lítrum af vínanda á mann
árlega. Árið 2011 var neyslan
9,8 lítrar á mann á ári og
hefur dregist saman um 3,7
lítra frá því árið 2000. Til
samanburðar var áfengis-
neysla á Íslandi 7,5 lítrar árið
2007 en Hagstofan hefur ekki
gefið út tölur um áfengis-
neyslu Íslendinga síðan þá.
Meirihluti ólst
upp hjá áfengis-
sjúkum for-
eldrum
Mikill meirihluti fólks sem
fætt er á árunum 1960-1985
ólst upp við að foreldrar
þeirra áttu við áfengisvanda-
mál að stríða, samkvæmt
rannsóknum Peter Bjerrega-
ard, prófessors í miðstöð heil-
brigðisrannsókna í Grænlandi.
Alls sögðust 60-70 prósent
þessa fólks hafa alist upp
við alkóhólisma. Þriðjungur
þeirra varð oft fyrir kynferðis-
legri misnotkun, 43 prósent
höfðu gert tilraun til sjálfsvígs
eða strítt við sjálfsvígshugs-
anir, 42 prósent átti sjálft við
áfengisvandamál að stríða og
nær 70 prósent reyktu.
Hinir fátæku
reykja og drekka
meira
Rannsóknir sýna að bein
tengsl eru á milli félagslegrar
stöðu og heilsu. Í Grænlandi
sést þetta greinilega í rann-
sóknum sem gerðar voru
á árunum 2005-10 á heilsu
hinna efnuðustu og fátækustu
í samfélaginu. Tvöfalt fleiri
hinna fátækustu reykja,
tæp 80 prósent á móti 40.
Munurinn á drykkju er sá sami,
60 prósent hinna fátækustu
drekka of mikið en 28
prósent hinna efnuðustu. Hinir
fátækustu þjást frekar af lang-
varandi sjúkdómum og búa við
mun fátækara mataræði.
Ein af hverjum
þremur mæðr-
um misnotuð
sem barn
Í rannsókn sem gerð var árið
2008 voru tekin viðtöl við 8
prósent allra barna undir 14
ára aldri í Grænlandi. Börn
11 ára og eldri voru sjálf til
viðtals en þegar um yngri
börn var að ræða var talað við
móður í langflestum tilfellum.
Viðtölin voru ítarleg og tóku
að meðaltali 45 mínútur
hvert. Niðurstöðurnar, sem
vöktu gríðarlega athygli, eru
meðal annars þessar:
- Fram kom að 30 prósent
barna búa á heimili þar
sem annað eða báðir for-
eldrar eiga við eða hafa átt
við áfengisvandamál að
stríða.
- Helmingur barnanna hefur
þurft að leita skjóls utan
heimilis síns yfir nótt.
- Um 13 prósent barna alast
jafnframt upp við mis-
notkun foreldra á hassi.
- Eitt af hverjum fimm
börnum hefur alist upp við
að móðir þeirra hefur verið
beitt ofbeldi af maka sínum
eða við hótanir á ofbeldi.
- Rúmlega þriðjungur mæðr-
anna sagði frá því að þær
hafi orðið fyrir kynferðis-
legri misnotkun sem börn.
Þar sem könnunin náði til
líðanar og heilsu barna
voru mæðurnar oftast fyrir
svörum og því eru ekki til
sambærilegar rannsóknir á
kynferðislegri misnotkun á
feðrum sem börn.
- Tengsl eru milli þeirra sem
hafa orðið fyrir kynferðis-
legri misnotkun og segjast
misnota áfengi í dag.
- Hægt er að greina sterk
tengsl á milli þeirra barna
sem eru vanrækt og for-
eldra sem eiga við áfengis-
eða vímuefnavandamál að
stríða eða þar sem móðir
er beitt ofbeldi af maka.
Því má leiða að því líkum
að foreldrar sem svona er
ástatt með séu of djúpt
sokknir í eigin erfiðleika
til að þeir ráði við að sinna
börnum sínum, að því er
fram kemur í niðurstöðum
könnunarinnar.
mennaþingsins er áfengis-
og vímuefnaneysla sögð
vera eitt stærsta félagslega
vandamálið sem samfélagið
stæði frammi fyrir.
Að auki töldu ungmennin
kynferðislega misnotkun á
börnum alvarlegt, félags-
legt vandamál. Þykir um-
ræða barnanna um kynferð-
islega misnotkun til marks
um að það er að takast að
vekja upp samræðu í samfé-
laginu um þetta vandamál
sem fyrir fáeinum árum var
tabú, að því er fram kemur í
skýrslunni sem Else Chris-
tensen, sérfræðings á rann-
sóknarsetri velferðarmála í
Danmörku, vann.
Önnur málefni, sem
ungmennin bentu á, voru
afbrot unglinga, mennt-
un, atvinnuleysi, geðræn
vandamál og sjálfsvíg.
Ungmennin töldu brýnt
að brugðist yrði við öllum
þessum vandamálum en
ábyrgðin á því lægi fyrst og
fremst hjá foreldrum.
Áskorun til foreldra
Í lok ungmennaþingsins
settu ungmennin saman
skjal undir yfirskriftinni
„Kæra framtíð“. Þar komu
fram tilmæli til yfirvalda og
foreldra og loforð barnanna
um að taka sjálf ábyrgð
á því sem þeim ber. Þar
voru foreldrar hvattir til að
kenna börnunum hversu
mikilvægt það er að ganga
í skóla og afla sér mennt-
unar. „Það er mikilvægt að
foreldrarnir átti sig á mikil-
vægi þess að hvetja börn
og upplýsi þau um hversu
mikilvægt það er að þau
sinni skólanum vel. Ef ungt
fólk á að eiga sér bjarta
framtíð er mikilvægt að þau
ljúki menntun. Þegar for-
eldrarnir taka ábyrgð sína
alvarlega ryðja þau veginn
fyrir bjartari framtíð barna
sinna,“ segir í tilmælum til
foreldra.
„Það er ekki ásættanlegt
að foreldrarnir samþykki
einfaldlega að börn þeirra
eru byrjuð að reykja,
drekka áfengi eða neyta
vímuefna,“ segir jafnframt
í skjalinu. „Það er mikil-
vægt að foreldrar grípi inn
í og segi börnunum sínum
frá því hversu skaðlegt það
er að reykja, drekka áfengi
eða neyta vímuefna. Kenn-
urum ber að upplýsa börn
um skaðleg áhrif reykinga,
áfengis- og vímuefnaneyslu
en foreldrar bera einnig
ábyrgð á því að eiga í sam-
ræðum við börnin sín um
slíka hluti. Við mælum
með að fólk sem vinnur
með börnum, reyki ekki.“
Loks kemur fram að full-
orðnir eigi að sýna börnum
skilning.
Í kjölfar ungmennaþings-
ins var sett á fót svokallað
barnaráð sem hittist í fyrsta
skipti á degi barnsins,
þann 1. júní síðastliðinn.
Barnaráðið sendi síðan frá
sér orðsendingu til allra
foreldra í Grænlandi í formi
spurninga sem vöktu mikla
athygli í Grænlandi. Mark-
miðið var að vekja foreldra
til umhugsunar um ábyrgð
þeirra gagnvart börnum
sínum og var sett fram í
formi tíu spurninga sem
vörðuðu allt frá því hvort
foreldrar gætu aðstoðað
börnin sín við heimanám
og yfir í það hvort þau
gætu tryggt börnum sínum
öruggt heimili.
Veitið okkur
betri æsku
Barnaráðið leggur fram
eftirfarandi tillögur
varðandi foreldraábyrgð:
1. Vilt þú hjálpa mér með
heimalærdóminn?
Ef þú hjálpar mér með heima-
lærdóminn gengur mér betur í
skólanum og framtíðinni.
2. Viltu spyrja mig um framtíð
mína?
Með því að spyrja mig um fram-
tíðina geturðu hjálpað mér að
hugsa um og láta drauma mína og
markmið rætast.
3. Viltu veita mér öruggt heimili?
Með því að veita mér öruggt heimili
tryggir þú að ég fullorðnast og eigi
betri möguleika á góðu lífi.
4. Viltu hlusta á hvernig mér
líður?
Með því að hlusta á mig og tala við
mig um tilfinningar mínar get ég
skilið þær betur og um leið sjálfan
mig.
5. Má ég alltaf tala við þig?
Ef ég get alltaf talað við þig finn ég
fyrir öryggi og stuðningi.
6. Viltu verja tíma með mér?
Með því að verja tíma með mér
styrkir þú samband okkar og veitir
mér meira sjálfstraust.
7. Á ég sjálf/ur að finna hvar
mörkin liggja?
Ef þú setur mér mörk og útskýrir
þau fyrir mér get ég betur þroskað
með mér ábyrgð.
8. Viltu tala við mig um vímuefni
og útskýra þau fyrir mér?
Með því að tala við mig um
vímuefni og útskýra þau fyrir mér
get ég betur skilið að þau geta
verið hættuleg.
9. Viltu sjá til þess að ég stofni
mér ekki í hættu?
Með því að þú sjáir til þess að ég
stofni mér ekki í hættu finnst mér
ég njóta verndar.
10. Vilt þú læra að virða réttindi
mín sem barn?
Ef þú þekkir og virðir réttindi mín
getur þú gefið mér góða æsku.
sta ð r e y n d i r u m g r æ n le n s k t s a m fé l ag
Umræða barnanna um
kynferðislega mis-
notkun til marks um
að það er að takast að
vekja upp samræðu í
samfélaginu um vanda-
mál sem fyrir fáeinum
árum var tabú.
M
yn
d/
SD
A
Lj
ós
m
yn
d/
U
lr
ik
B
an
g/
ba
ng
.g
l
Lj
ós
m
yn
d/
U
lr
ik
B
an
g/
ba
ng
.g
l
24 úttekt Helgin 27.-29. júlí 2012