Fréttatíminn - 27.05.2011, Qupperneq 25

Til marks um aukninguna voru dag-
skammtar af metýlfenidat-lyfjum 7,53
á hverja 1.000 íbúa hér á landi árið
2004 en voru komnir í 11,15 árið 2008.
Til samanburðar voru dagskammtar
á hverja 1.000 íbúa 4,40 í Noregi árið
2008, 3,55 í Danmörku og 2,51 í Sví-
þjóð, segir í tilkynningu frá heilbrigð-
isráðuneytinu í lok síðasta árs.
Páll segir lyf við ofvirkni og athyglis-
bresti mikilvirk og að þau geti gjör-
breytt lífi barna með alvarleg einkenni
til hins betra. „Meðal annars skilið á
milli þess hvort þau ljúka skólagöngu
og eignast vini. Hins vegar notum við
þessi lyf í meiri mæli en aðrar þjóðir,
að Bandaríkjamönnum undanskild-
um.“
Hann telur ástæður þessarar
miklu notkunar meðal annars skort
á skipulagðri atferlisnálgun í skóla-
kerfinu, vinnuálag á foreldra og greitt
aðgengi að læknum. „Og hugsanlega
að hluta til það viðhorf sumra að best
sé að leysa málin með töfralausn í
formi hylkis, frekar en með því að
grandskoða lífsmáta okkar og upp-
eldisaðferðir. Þegar litið er til aukinnar
notkunar meðal fullorðinna, er ljóst að
læknar hafa í sumum tilfellum ávísað
amfetamín-skyldum lyfjum í tilfellum
þar sem heppilegra væri að stíga á
bremsuna. Sérstaklega meðal fólks
sem hugsanlega er með sögu um fíkni-
vanda eða geðrof. Þá væri heppilegra
að nota önnur lyf sem duga á einkenn-
in en ekki er hægt að misnota.“
Hann segir umræðuna viðkvæma í
ljósi þess hve mikil misnotkun sé á lyfj-
unum. „Við sjáum það á fíknigeðdeild-
um landsins að mikill meirihluti þeirra
sem þangað leita hafa sprautað sig
með rítalíni. Þessi lyf eru plötuð beint
út úr læknum eða keypt á svörtum
markaði,“ segir Páll.
Niðurskurðurinn hefur áhrif
Kristinn segir fleiri þætti lítið rædda
sem hafa áhrif á geðheilbrigði og lyfja-
notkun Íslendinga.
„Niðurskurður í geðheilbrigðismál-
um er meiri en í öðrum heilbrigðismál-
um. Meðferðarúrræði eru fá á fyrstu
stigum og heilsugæslan hefur verið í
verulegum vandræðum. Það þarf að
bæta fyrstu þjónustuna til muna og
tryggja heilsugæslunni betri aðstæður
og meiri mannafla. Eins verður að
passa að þjónustan sé á sanngjörnu
verði svo að allir geti nýtt sér hana.“
Að mati Kristins gætu almennar for-
varnir dregið verulega úr geðlyfjanotk-
un. „Svo þyrfti að setja meiri fjármuni í
forvarnir á sviði geðlækninga. Óhófleg
áfengisneysla er eitt af því sem eykur
líkur á að fólk veikist og það skiptir
máli að takmarka aðgengi að áfengi til
að stemma stigu við ofneyslu. Það er
dæmi um fyrirbyggjandi aðgerð.“
Greiningarkerfin gölluð
Steindór J. Erlingsson, líf- og
vísindasagnfræðingur, er gagnrýn-
inn á aukna geðlyfjanotkun og spyr í
fræðigrein, sem birtist í tímariti félags-
ráðgjafa fyrr á árinu, hvort geðlæknis-
fræðin glími við hugmyndafræðilega
kreppu. Steindór segir kerfið sem
byggt hefur verið upp til að flokka og
greina geðraskanir vera hluta af vand-
anum.
„Það virðist hafa valdið því að fjöldi
þeirra einstaklinga sem hægt er að
greina með geðröskun hefur aukist
verulega og þar með opnað stóran
markað fyrir lyfjafyrirtækin. Hér
liggur hundurinn grafinn. Á undan-
förnum áratugum hefur lyfjaiðnaður-
inn farið fram með slíkum þunga í
markaðssetningu á nýjum lyfjum að
vísindalegur heiðarleiki hefur vikið
fyrir markaðshagsmunum. Með þessu
móti hafa geðlæknar og annað geðheil-
brigðisstarfsfólk, sem langflest er vel
þenkjandi og lætur sér annt um skjól-
stæðinga sína, verið afvegaleitt, að
ekki sé talað um almenning og þá sem
neyta lyfjanna.“
Steindór segir í greininni að hið
ófullkomna flokkunar- og greiningar-
kerfi virðist hafa að minnsta kosti þær
neikvæðu afleiðingar að fjöldi þeirra
sem greinast með geðraskanir og eru
meðhöndlaðir sem sjúklingar virðist
vera talsvert umfram það sem eðlilegt
getur talist. Og að lyfjafyrirtækin
hafi nýtt sér þetta veika kerfi til þess
að auka gríðarlega ávísun geðlyfja á
Vesturlöndum og víðar.
Önnur lyfjanotkun ekki eins
umdeild
Bæði Páll og Kristinn benda á að
geðlyfjanoktun hafi aukist á öllum
Vesturlöndum undanfarna tvo áratugi.
„Einkum notkun þunglyndislyfja
annars vegar og amfetamín-skyldra
lyfja hins vegar. Notkun róandi lyfja
hefur minnkað og því ber að fagna,“
segir Páll.
Kristinn segir engan vafa leika á að
við notum meiri lyf en nágrannaþjóðir
okkar.
„Hins vegar er nauðsynlegt að allir
þættir séu eins þegar slíkur saman-
burður er gerður. Til dæmis er ekki vit-
að hver hin raunverulega lyfjanotkun
er. Við vitum hve miklu læknar ávísa
af lyfjum en ekki hvað raunverulega
er notað af þeim. Vegna þess hvernig
pakkningum er háttað hjá okkur getur
verið að læknir ávísi 100 töflum til sjúk-
lings en hann noti aðeins þrjátíu töflur.
Slíkir þættir skipta máli en breytileiki
í pakkningastærðum milli landa flækir
samanburðinn. Í nýlegum skimkönn-
unum kemur í ljós að allverulegur hluti
af róandi og kvíðastillandi lyfjum sem
skrifað er upp á til sjúklinga er ekki
tekinn inn.“
Kristinn bendir á að það sé ekki bara
notkun á geðlyfjum sem hafi aukist
á Íslandi á undanförnum árum. „Alls
kyns önnur lyfjanotkun hefur aukist.
Ég verð ekki var við gagnrýna umræðu
um krabbameinslyfjanotkun. Við erum
mjög dugleg að senda fólk í alls konar
hjartaþræðingar. Er það skynsamleg-
asta aðferðin sem við getum beitt? Ég
myndi ekki gagnrýna það og tel það
vel rökstutt en það er mikilvægt að um-
ræðan sé hófstillt. Sem betur fer hefur
magn annarra úrræða en lyfja aukist
mjög mikið á undanförnum árum.“
Oft er verið
að meðhöndla
gleðileysi
þeirra sem
hafa yfir fáu
að gleðjast,
ellegar fýlu og
skapvonsku,
en ekki
þunglyndi.
Þetta kallast
sjúkdóms-
væðing.
Pétur Pétursson
læknir
Ísland
Íslendingar
nota hartnær
þrefalt meira af
rítalíni á hverja
þúsund íbúa
en Norðmenn.
Munurinn er
meira en fimm-
faldur á milli
Íslendinga og
Svía.
Noregur Danmörk Svíþjóð
fréttaskýring 25 Helgin 27.-29. maí 2011