Prentarinn - 01.04.2002, Blaðsíða 25

Veisla í tilefni stjórnarfundar Norrœna embœttismannasambandsins í Reykjavík íjúlí 1926. Fremsta röð frá
v.: Tveir útlendingar, Magnús Guðmundsson, Klemens Jónsson, Thorvald Stauning forsœtisráðherra
Danmerkut; Jón Þorláksson forsœtisráðherra Islands, fjórir útlendingar. Önnur röð frá v.: Jón Hermannsson
tollstjóri, Ágúst H. Bjarnason prófessor, Sveinn Björnsson sendiherra, sex útlendingar, Fontenay, sendiherra
Dana á Islandi, Sigurður Eggerz. Þriðja röð frá v.: Útlendingur, Guðmundur Finnbogason landsbókavörður,
Eggert Claessen bankastjóri, Jón Sigurðsson frá Kaldaðarnesi, skrifstofustjóri Alþingis, Þorsteinn
Þorsteinsson hagstofustjóri, litlendingw; Reventlow greiji, Jón Krabbe, útlendingur. Fjórða röð frá v.; John
Fenger stórkaupmaður, Sigfús Johnsen, starfsmaður í stjórnarráðinu,, útlendingur, Þorvaldur Krabbe vita-
og hafnarmálastjóri, Knútur Zimsen borgarstjóri, Vigfús Einarsson skrifstofustjóri, Gísli Isleifsson skrif-
stofustjóri, tveir útlendingar, Jóhannes Jóhannesson bœjarfógeti.
hjónanna um að fara með þeim á
konungsskipinu norður og austur
um land, en á Seyðisfirði skildu
þau við konung, sem fór þaðan
heimleiðis. Herskipið „Geyser“
átti að flytja forsætisráðherrahjón-
in til Reykjavíkur aftur. Um
kvöldið 23. júní komu þau við á
Norðfirði, því Jóni hafði dottið í
hug að vitja æskustöðva sinna að
Skorrastað, þar sem hann ólst
upp, en hafði ekki heimsótt í 46
ár. Hann lét skjóta sér í land og
ætlaði að útvega sér hesta til far-
arinnar daginn eftir. Hann kom til
séra Jóns Guðmundssonar, en rétt
eftir að hann kom inn á heimili
hans hneig hann örendur niður.
Banamein hans var hjartaslag og
hafði hann ekki kennt sér meins
áður. Hann var 67 ára gamall.
Ríkisstjórnarveislan til
heiðurs Th. Stauning
Fyrir mörgum árum kom til
mín á skrifstofu Félags bókagerð-
armanna maður að nafni Haraldur
Agústsson yfirkennari í íðnskól-
anum í Reykjavík og færði mér
Ijósrit af mynd, sem hann sagði
tekna í 40 manna ríkisstjórnar-
veislu hér í húsinu 1926. Með
myndinni fylgdi frásögn Haraldar
um tildrög þessa merka atburðar.
Haraldur var sonur Ágústs Sig-
urðssonar prentara, sem prent-
smiðjan PÁS var kennd við. Eg
tel best fara á því að birta frásögn
Haraldar nær óbreytta um það
sem snertir húsið á Hverfisgötu
21.
„Þetta er mynd frá veislu, sem
nýskipuó ríkisstjórn Jóns Þor-
lákssonar hélt um miðjan júlí-
mánuð 1926 til heiðurs Th.
Stauning forsœtisráðherra Dana,
svo og vegna stjórnarfundar
embœttismannasambands Norð-
urlandanna fimm, sem haldinn
var á sama tima i Reykjavík.
Stauning sat þennan fund auk
þess sem liaitit hitti islenska
ráðamenn og ferðaóist dálitió
um landið. Veislustaöurinn var
stórt einbýlishús Jóns Magitús-
sonar nr. 21 við Hverfisgötu, sem
stendur enn, en er mikið breytt
innanhúss. Hefur svo verið
ákveðið löngu áður en hann
varð bráðkvaddur 23.júní 1926
austur á Norófirði eftir að hafa
kvatt á Seyðisfirói konungshjón-
in á heimleió til Danmerkur.
Eins og á stóð var þetta hús
miklu betur fallió til veisluhalds
en Ráðherrabústaðurinn við
Tjarnargötu. - Myndin af veislu-
gestunum var tekin i rúmgóðu
herbergi á 2. hœð í suðvestur-
horni hússins, sennilega af Ólafi
Magnússyni Ijósmyndara. Gest-
itm í samkvœniinu var raóað til
sætis í stofum á 1. hœð hússins,
þar sem framreiðslufólk gekk ttnt
beina. Matreiðslumeistari veisl-
ttnitar var Theodóra Sveinsdóttir
(1876-1949). Hún sá um flestar
eða allar meiri háttar veislur rík-
isstjórnarinnar i Ráðherrabú-
staðnum i Tjarnargötu á árunum
1920-1927.“
Ummæli Einars Ben.
Á velmektarárum Einars Bene-
diktssonar voru Sturlubræður
hans nánustu samstarfsmenn og
aðaláhugamál þeirra var að virkja
ýmsar stórár landsins svo sem
Þjórsá, landinu til heilla og sjálf-
um sér til hagnaðar. Þeir keyptu
því ýmsar jarðir til þess að afla
sér vatnsréttinda en illa gekk að
fá leyfi stjómvalda til virkjunar.
Það er víst að þeir hafa horft til
Jóns Magnússonar sem lykil-
manns í þessu samstarfi. Jón var
hlynntur Titanfélaginu í fyrstu, en
íhaldsmenn voru klofnir í málinu
og ekkert varð af leyfisveitingu.
Einari þótti Jón draga lappirnar í
þessu stórmáli og endaði með því
að hann lét ýms ljót orð falla um
forsætisráðherra, sem urðu land-
fleyg á sínum tíma.
„Þegarþessi andskotans hálf-
hringur kemur út á morgnana þá
hverfur allt vit frá mönnum og
dýrum í tíu mílna fjarlœgð. Dýrin
þekkja ekki lengur heimkynni sín
og enginn maður veit hvað rétt er
eða rangt og allur mórall þornar
upp úr hjörtunum. “
(Guðjón Friðriksson: Ævisaga Einars
Benediktssonar III., Rv., 2000.)
Hann orti síðan níðkvæðið
„Fróðárhirðin“ um landsfeðurna,
og birtist það í ljóðabókinni
„Vogar“. Kvæðið fjallar raunveru-
lega um hirð konungs á íslandi,
pólitíska drauga og forynjur sam-
tímans, þ.e. íslenska alþingismenn
með stjórn landsins og Jón Magn-
ússon í broddi fylkingar, sem hef-
ur komið í veg fyrir hin stórkost-
legu áform um Þjórsárvirkjanir.
En það var fleira sem varð þess
valdandi að Einar fékk hatur á
Jóni og yfirvöldum. Þegar Krist-
ján X heimsótti ísland 1921 var
Einar fenginn til að yrkja og flytja
konungi drápu og Einar flutti
drápu sína á hátíðarsamkomu í
Iðnó. Það fylgdi sögunni að kon-
ungi hefði verið gert viðvart um
að það þætti viðeigandi að gefa
Einari gjöf eins og konungar
gerðu á fyrri tíð, en svo brá við
að konungur virti skáldið ekki
viðlits og Einar reiddist illa. Sagt
var að einhverjir hefðu baktalað
Einar í eyru konungs, en Einar
kenndi Jóni Magnússyni o. fl. um
og fyrirgaf þeim aldrei eftir þetta.
Húsakaup
Um svipað leyti og Jón Magn-
ússon forsætisráðherra dó 1926
stofnuðu prentarar húsbyggingar-
sjóð og settu sér það markmið að
félagið ætti yfir sínu eigin húsi að
ráða þegar það yrði fimmtugt,
1947. í lok ársins 1940 var sjóð-
urinn orðinn 15.695,85 kr. og
strax í janúar 1941 fóru prentarar
á stúfana að leita sér að lóð eða
húseign handa félaginu og komu
þeir fljótlega auga á Hverfisgötu
21. Þeir héldu félagsfund um mál-
ið og fengu samþykki félagsins
fyrir því að kaupa fasteign sem
ekki mætti kosta meira en
120.000,00 kr. Það var Sigurður
Jónasson forstjóri Tóbakseinka-
sölu ríkisins sem seldi þeim húsið
og samningar voru undirritaðir 3.
febrúar 1941. Þeir komu verðinu
niður í 115.000,00 kr. og fengu
húsið afhent 1. mars 1941.
Það var tæpt ár frá hemámi ís-
lands og á mynd frá þessum tíma
sést hvað birgðastöð hersins í
Þjóðleikhúsinu var vel víggirt
með meira en mannhæðar hárri
girðingu. Prentarar hafa líka
hækkað girðinguna á vesmrhlið
lóðar sinnar um a.m.k. hálfan
metra. Líklega hefur þó verið
hægt að ganga á milli húsanna.
PRENTARINN ■ 25