Tölvumál - 01.12.1999, Blaðsíða 5

Tölvupóstur starfsmanna
Tölvupóstur starfsmanna:
hver ó og hver mó?
Hlynur Halldórsson
Tel/a má að mestur
hluti tölvupósts í vinnu
starfsmanns séu við-
skiptalegar upplýsing-
ar sem tengjast vinnu
hans
Höfundarréttur er tal-
inn stofnast þegar
verk tekur á sig þá
mynd að aðrir en höf-
undurinn sjálfur geti
notið þess með ein-
hverjum hætti, til
dæmis þegar tölvu-
póstur er skrifaður og
vistaður
Notkun tölvupósts í fyrirtækjum og
stofnunum hefur aukist hröðum
skrefum síðustu ár. Er nú svo
komið að tölvupóstur er orðið jafn algengt
samskiptaform og símtöl og föx og er
jöfnum höndum notaður til að eiga sam-
skipti innan fyrirtækis, milli útibúa, við
viðskiptavini eða aðra aðila utan fyrirtæk-
is eða stofnunar.
Flestir sem nota tölvupóst vita að þetta
nýja samskiptaform er að rnörgu leyti frá-
brugðið annarri samskiptatækni. Hver
starfsmaður hefur sitt ‘pósthólf’ sem
geymir sendan og sóttan póst. Oftast nær
þurfa starfsmenn að hafa lykilorð til að
komast inn á netkerfi og heimasvæði sitt
og annað lykilorð til að komast í pósthólf
sitt. Til samanburðar þyrfti skjalaskápur
að vera læstur og bréfsími að vera læst inn
í herbergi eða skáp til að líkjast tölvupósti
að þessu leyti.
Það sem milli manna fer er einnig
áhugavert. Telja má að mestur hluti tölvu-
pósts í vinnu starfsmanns séu viðskipta-
legar upplýsingar sem tengjast vinnu hans.
Flestir hafa þó staðið sig að því að senda
skemmtiefni og gamanmál milli starfsfé-
laga og vina fjær og nær svo og efni er
varða persónulega hagi, til dæmis skeyti
til vina og kunningja eða fjölskyldu, en
slíkt efni er oftast í minnihluta. Athygli
vert er einnig að margir starfsmenn nota
tölvupóst til að láta í ljós og skiptast á
skoðunum um ýmis ntálefni fyrirtækisins
eða stofnunar, aðra starfsmenn og stjóm-
endur, stefnu þeirra og einstaka mál. Má
segja að þetta ‘spjall’ hafi kornið að
nokkru í staðinn fyrir spjall manna á
göngurn og reyksölum vinnustaða. Hvað
gerist ef starfsmaður hættir? Getur at-
vinnurekandi gengið í tölvupóst hans eins
og hvern annan skjalaskáp í fyrirtækinu?
Getur starfsmaður tekið tölvupóstinn
með sér? Hver á tölvupóstinn? Hvað með
skoðanir starfsmanns á málefnum og fyrr-
um starfsmönnum og stjórnendum sínum
sem nú kunna að verða lesnar af þessum
sömu stjórnendum?
Hver á tölvupóst?
í atvinnulífinu er algengt að verk sem
njóta höfundarréttar séu sköpuð af starfs-
manni í þjónustu atvinnurekanda sem ráð-
ið hefur starfsmann í þeim tilgangi að
eignast sköpunarverk hans.
Höfundarréttur er talinn stofnast þegar
verk tekur á sig þá mynd að aðrir en höf-
undurinn sjálfur geti notið þess með ein-
hverjum hætti, til dæmis þegar tölvupóstur
er skrifaður og vistaður. Spuming er hvort
efni tölvupósts þurfi að uppfylla einhver
skilyrði um frumleika til að njóta verndar.
Höfundalög nr. 73/1972 tala urn að ‘bók-
menntaverk’ njóti höfundarréttar en frekar
ólíklegt verður að teljast að tölvupóstur
sem gengur milli rnanna í atvinnustarf-
semi sé innblásin listasmíð eða uppfullur
af frumleika. Lögin vernda texta sem ekk-
ert listrænt gildi hefur, svo sem fræðilegan
texta og annan texta og því líklegt að kröf-
ur um fruntleika séu litlar. í enskum höf-
undarrétti er þessi þröskuldur líklega
lægstur og aðeins bundinn við það eitt að
ekki sé urn beina afritun að ræða. Óljóst er
hins vegar hvar neðri mörkin liggja í ís-
lenskum rétti. Má ætla að t.d. tölvukeyrð-
ur listi með upplýsingum um viðskipta-
tnenn væri ekki andlag höfundarréttar.
I Evrópu er almennt talið að starfsmað-
ur eigi í fyrstu höfundarrétt yfir öllum
verkum sem hann skapar í vinnu sinni en
sá réttur eða hluti hans geti færst yfir til
atvinnurekanda eftir nánara samkomulagi.
Atvinnurekandi getur eignast réttindi sem
honum eru nauðsynleg til að nýta sér verk
í starfsemi sinni og sanngjamt og nauð-
synlegt sé til að markmiði vinnusamnings-
ins verði náð. Islensk höfundalög hafa
ekki að geyma nein almenn ákvæði um til-
högun höfundarréttar milli launþega og at-
vinnurekanda. Sérreglu er þó að finna í
42. gr. b. laganna sem segir að ef forritun
er liður í ráðningarskilmálum eignist at-
vinnurekandi höfundarrétt að forriti nema
um annað sé samið. Reglan tekur til allra
hönnunargagna sem tengjast forrituninni
sbr. 1. gr. laganna.
Tölvumál
5