Tölvumál - 01.12.1999, Blaðsíða 22

Rafræn tímarit
Rafræn tímarit
Hrafnhildur Hreinsdóttir
Breytingin á tímarita-
útgáfu sem orðið hef-
ur undanfarin ár hefur
áhrif á okkur öll til
frambúðar
Skilin milli gagna-
grunna og tímarita
eru nú óljósari en
áður og samruni
grunnanna er að taka
á sig ákveðið form
Það er einfalt mál að
færa texta úr rafræn-
um timaritagreinum
milli skjala og nota í
eigin þágu
Breytingin á tímaritaútgáfu sem orð-
ið hefur undanfarin ár hefur áhrif á
okkur öll til frambúðar. Rafrænum
tímaritum hefur fjölgað mikið síðast liðin
2-3 ár. Segja má að þeir sem að tímaritun-
um koma svo sem höfundar, ritstjórar, út-
gefendur, bókasöfn og síðast en ekki síst
lesendur verði að taka þátt í þróuninni svo
allt gangi upp. Ef við lítum örlítið betur á
heildarmyndina og skilgreinum rafræn
tímarit sem slík þá getum við sagt að það
sé tímarit sem sé á rafrænu formi sem
megi leggja í gagnagrunn, á net, senda
sem tölvupóst eða tengja tölvum á ein-
hvem annan hátt.
En hvaða áhrif hefur þetta á okkur öll?
Höfundar efnis sjá hér tækifæri til að birta
fyrr niðurstöður sínar, fyrir útgefendur
hlýtur þetta að þýða minni kostnað þar
sem mestur kostnaður við tímaritaútgáfu
hefur hingað til hefur verið prentkostnað-
ur og bókasöfn geta nú boðið notendum
sínum upp á tengingu við þau beint í
gegnum netið. Tímaritin eru aldrei í útláni
eins og gerist með þau prentuðu heldur
alltaf til staðar. Fyrir bókasöfn má einnig
segja að mikill spamaður sé í því að þurfa
ekki að fjárfesta í byggingum, geymslum
og hillubúnaði fyrir tímaritin.
Aðgengi að rafrænum tímaritum
og gagnagrunnum
Þó mörg tímarit séu nú aðgengileg á raf-
rænu formi er langt frá því að öll tímarit
séu aðgengileg þannig. Flestir útgefendur
fræðilegra tímarita birta núorðið efnisyfir-
lit þeirra rafrænt og mörg tímarit birta
nokkrar greinar rafrænt, en færri birta
tímaritin rafræn í heild sinni. Þess vegna
er nokkurs konar millibilsástand í gangi
eins og er þ.e. útgáfan er tvöföld, annars
vegar hefðbundin prentuð tímarit og hins
vegar er hluti á rafrænu formi. Notandinn
þarf því að kaupa prentaða tímaritið og
síðan er bætt við einhverri upphæð að
auki, oft um 10% áskriftarkostnaðar fyrir
aðgang að rafræna hlutanum. Þetta hefur
því aukinn kostnað í för með sér fyrir les-
endur almennt og bókasöfnin þótt rafræn
tímarit séu mun ódýrari í eðli sínu en
prentuð. Mesta breytingin er þó fyrir les-
endur því rafræn tímarit fela í sér mikil
þægindi þar sem þeir geta nú lesið tíma-
ritagreinar beint af skjánum í vinnu, heima
hjá sér eða jafnvel á farsímanum sínum
með tilkomu nýja WAP (Wireless App-
lication Protocol) staðalsins. Lesendur
geta nálgast efnið 24 tíma á sólarhring all-
an ársins hring. í bókfræðigrunnum eru í
auknum mæli komnar krækjur í greinamar
sjálfar sem auðveldar lesendum að nálgast
þær. Að lokum má nefna að upplýsinga-
gildið sé orðið meira þar sem töflur t.d. á
Excelsniði eða margmiðlunargögn af
ýmsu tagi fylgja oft greinunum. Ymiss
áður óþekkt vandamál skjótast samt upp á
yfirborðið og þarfnast lausnar.
Skilin milli gagnagrunna og tímarita
eru nú óljósari en áður og samruni grunn-
anna er að taka á sig ákveðið form.
Gagnagrunnar sem áður voru bókfræði-
legir þ.e. gáfu aðallega upplýsingar um í
hvaða tímaritum ákveðið efni væri að
finna bjóða nú fyrst og fremst upp á tíma-
ritagreinar. Notandinn getur því valið
hversu miklar upplýsingar hann vill um
ákveðið efni. Vill hann eingöngu tilvísanir
eða vill hann geta lesið eða prentað út
tímaritagreinar? Fólk hefur öðlast meiri
reynslu af því að lesa af skjá, síðustu árin
og prentar minna út til aflestrar og áður.
Þá er auðveldara að leita að efni með að-
stoð tiltölulega einfaldra leitarvéla. Ekki
er svo langt síðan það var nánast eingöngu
á valdi þrautþjálfaðra bókasafnfræðinga
eða reyndra sérfræðinga að leita á gagna-
grunnum. Flestir notendur vilja síðari
kostinn og þess vegna eru bókfræðilegu
grunnamir á undanhaldi í núverandi
mynd. Það leiðir af sér vangaveltur um
kostnað við efnið og höfundarrétt. Þetta
eru einmitt málefni sem svo mjög tengjast
umræðunni um rafræn tímarit.
Höfundarréttur
Með tilkomu rafrænna tímarita þá eru
möguleikar á notkun og misnotkun efnis
orðnir miklu „auðveldari“ en áður var. Það
22
Tölvumál