Fréttatíminn


Fréttatíminn - 09.12.2011, Blaðsíða 20

Fréttatíminn - 09.12.2011, Blaðsíða 20
R agnar Stefánsson er prófessor emeritus í jarðvárfræðum við Há- skólann á Akureyri en hann starfaði sem yfir- maður jarðskjálftadeidar Veðurstofu Íslands til ársins 2003. Það var í því hlutverki sem hann varð þekktur sem Ragnar „skjálfti“ þegar hann útskýrði jarðhræringar í fjölmiðlum landsins af yfirvegun og með tryggri nærveru. Ragnar segir að honum hafi þótt vænt um að finna að fólk kunni að meta útskýringarnar en honum fannst tíma- setningar sínar síðri. „Já mér þótti verra að koma alltaf fram eftir að eitthvað hafði átt sér stað. Það má segja að það hafi verið ástæða þess að ég fór út í þessar spárann- sóknir.“ Þarna vísar Ragnar til stórmerki- legra rannsókna sem hann hefur unnið að um árabil og miða að því geta varað við yfirvofandi jarðskjálftum. „Ég vildi skilja hvaða ferli væru í gangi djúpt niðri í jarðskorpunni fyrir skjálftana til að geta hugsanlega spáð fyrir um þá. Ekki bara að lýsa þeim á eftir, sem er vissulega mikilvægt líka,“ segir Ragnar. Tveggja áratuga rannsóknir að baki Í sumar kom út bók Ragnars „Adv- ances in Earthquake Prediction: Research and Risk Mitigation“ eða: Framfarir í jarðskjálftaspám: Frá rann- sóknum til viðvarana til að draga úr hættum. Þýska forlagið Springer gaf hana út í samvinnu við PRAXIS í Bret- landi. Bókin lýsir niðurstöðum fjöl- þjóðlegra rannsókna í jarðskjálftaspám sem stóðu yfir í rúma tvo áratugi á Ís- landi, aðallega á Suðurlandsundirlend- inu, undir stjórn Ragnars. „Á sjöunda áratugnum, eftir nám í Svíþjóð, hóf ég störf á jarðeðlis- fræðideild Veðurstofunnar. Ég var eini starfsmaður deildarinnar en með vaxandi umsvifum fjölgaði starfsfólk- inu, sérstaklega eftir að spárannsókn- irnar byrjuðu. Á þessum tíma var mikil ástríða í rannsóknum og ríkti það sem kallaðist vísindalegt anarkí. Menn voru að vinna að sama marki og oft til mið- nættis. Rannsóknirnar sem bókin mín byggir á eru unnar af vísindamönnum í níu löndum Evrópu. Ísland var tilrauna- stofan, sérstaklega Suðurlandsbrota- beltið. Það er á engan hallað þótt ég segi að drýgsta framlagið auk Íslands hafi komið frá Uppsölum í Svíþjóð og frá Bologna á Ítalíu. Á Íslandi var það fólk á Veðurstofunni sem var þunga- miðja rannsóknanna og tæknilegrar uppbyggingar, en mikilvægt samstarf var allan tímann við Háskóla Íslands og Orkustofnun (ÍSOR).“ Ragnar, sem er búsettur í Berlín um þessar mundir, hélt fyrirlestur á vegum Jarðvísindastofnunar í Öskju 30. nóvember síðastliðinn. Þar gerði hann grein fyrir rannsóknum og rann- sóknarniðurstöðum. Hann fjallaði einnig um það hvernig nýta megi niðurstöðurnar til að draga úr hættum sem af jarðskjálftum geta stafað En hvað segir Ragnar, er raunhæft að hægt sé að spá fyrir um jarðskjálfta? „Markmiðið er að gefa út gagnlegar viðvaranir til langs og skamms tíma. Í bókinni færi ég rök fyrir því að með „góðri vöktun“ sé líklega hægt að vara við öllum meiri háttar jarðskjálftum á Íslandi. Sé haldið uppi samfelldu jarðváreftirliti, þar sem allur áunninn skilningur og öll samtímaúrvinnsla mælinga er ofin saman og nýtt strax, til að greina ferla í aðdraganda stórra jarðskjálfta,“ útskýrir Ragnar. Rannsóknarverkefni undir stjórn Ragnars á sviði jarðskjálftaspáa áranna 1988 til 2006 leiddu meðal annars til uppbyggingar á svokölluðu SIL-kerfi, sem er mælakerfi til eftirlits með stöð- ugri virkni smáskjálfta. Spáðu rétt fyrir um Suðurlands­ skjálfta Ragnar segir að ástæðan fyrir því að hann skrifaði þessa bók sé sú að hann vildi tengja allar þessar rannsóknar- niðurstöður saman og túlka þær sem heild. „Ég vil koma niðurstöðum þess- arar miklu samvinnu á framfæri alþjóð- lega svo hún hverfi ekki heldur nýtist í framtíðinni um allan heim þar sem stórir skjálftar verða.“ Og Ragnar bendir á að þær hafa þegar nýst til að spá fyrir um skjálfta. „Eftir langtímarannsóknir á Suður- landsbrotabeltinu gátum við spáð ná- kvæmlega fyrir um seinni skjálftann þann 21. júní árið 2000 með skömmum og gagnlegum fyrirvara. Við sendum Almannvörnum á svæðinu kort um væntanlegt hættusvæði, og hringdum að auki til að útskýra málin svo þeir gætu verið í viðbragðsstöðu.“ Aðspurður hvort ekki hafi komið til greina að gefa út opinbera aðvörun svarar Ragnar: „Við töldum að vís- bendingar væru of veikar til að rétt væri að útvarpa þessu til almennings. Þær væru hins vegar nógu sterkar til að almannavarnafólk undirbyggi sig undir að bregðast hratt og vel við. Fólk í björgunarsveitum og hjá sveitar- stjórnum hefur sjálfsagt sagt frá þessu á sínum heimilum, allavega voru upp- lýsingarnar komnar á örskömmum út um alla sveitina. Nema reyndar til Sólheima í Grímsnesi, sögðu sumir. Starfsfólkið þar bað mig síðan að koma á eftir til að útskýra hvað hafði gerst. Þar var fjölmennur fundur eftir áfallið og ég stóð frammi fyrir honum og sagði fólkinu frá eðli og uppruna skjálftans. Þá réttir einn vistmaður örugglega upp hönd og spyr: „Hverra manna ert þú eiginlega Ragnar?“ Ég fór reyndar aðeins þarna út af laginu mitt í allri skjálftadrama- tíkinni.“ Bannhelgi yfir jarðskjálftaspám Ragnar kannast vel við að ákveðin bannhelgi hefur verið um jarðskjálfta- spár í vísindaheiminum og víðar. Hvernig skildi standa á því? „Já, margir halda því fram fullum fetum að það sé ekki hægt að spá fyrir um jarðskjálfta, og jafnvel að það muni aldrei verða. Sérstaklega í Banda- ríkjunum, þar hefur varla mátt nota orðið Earthquake prediction eða jarð- skjálftaspá. Vísindaumræðan fjallar því miður oft um það að afsanna kenningar hinna í stað þess að vinna saman að einu markmiði. Peningar, stjórnmála- menn og vísindalegur frami hafa mikil áhrif á umræðuna. Við sem höldum því fram að hægt sé að spá höfum verið sakaðir um ofurraunsæi og annað. En bókin mín fjallar um jarðarraunsæi. Það er að reyna að búa til raunsæja mynd af því sem er að gerast í jörðinni, og byggja á öllu því sem vísindin hafa Þeir eru margir hæfir tölvuvís- indamenn sem fóru að vinna í bönkunum en eru atvinnu- lausir núna. Kraftar þeirra gætu til dæmis nýst vel við byggingu hugbúnaðar fyrir slíkt jarðváreftir- litskerfi. Með góðri vöktun er hægt að vara við skjálftum Verða jarð­ skjálfta spár sjálf sagðar í framtíðinni? Það komu tímar í rannsóknum mínum þar sem mér þótti erfitt að mæta andstöðunni við jarðskjálftaspárannsóknir. Þá var Magnús Jónsson, forstjóri Veðurstofunnar, vanur að minna mig á að það væri ekki nema rúmlega hálf öld síðan margir vísindamenn sögðu að það yrði aldrei hægt að spá fyrir um veður. Ókei, hugsaði ég. Kannski eru veðurspár ekki besta dæmið en þessi orð hans hjálpuðu mér alltaf og hvöttu til þess að halda áfram og gera betur. kennt okkur um eiginleika hennar. Að skilja eðlisfræði ferlanna sem eru undan- fari jarðskjálfta.“ Ragnar hefur unnið með fjölda erlendra vísindamanna á og við Ísland, þar á meðal rússneskum kollegum sínum, sem lögðu eyrun við jörðu í orðsins fyllstu merkingu. „Já, auk vísindamannanna sem unnu að fyrrnefndum verkefnum hef ég unnið til dæmis með Shimamura frá Japan. Hann var yfirmaður tilraunastöð fyrir sjávar- botnsjarðskjálftafræði. Hann mældi á hafs- botninum norður af landinu og suðvestur af Reykjanesi. Seinna skrifaði hann vinsælar unglingabækur og fjallar ein þeirra um vís- indamenn á hafsbotni við Ísland. Því miður hef ég ekki getað lesið þær á japönsku en ég heimsótti hann á eyna Hokkaido. Einnig komu hingað rússneskir vísindamenn oft á árunum milli 1980 og 19990 til að rann- saka plötuskilin hérlendis. Meðal annars hlustuðu þeir jörðina í logni að nóttu til, til að kanna hvort heyra mætti samfellt suð neðan úr jarðskorpunni. Þetta var nú ekki komið langt hjá þeim. Ég trúi því að það gæti verið mikilvægt að nema slík hljóð neðan úr jarðskorpunni. Þar gætu leynst upplýsingar til viðbótar þeim sem berast að neðan með litlum jarðskjálftum, mikil- vægar upplýsingar um jarðskorpuna og brotahreyfingar í henni.“ Aðspurður um hver væri óskastaðan í jarðváreftirliti á Íslandi að hans mati segir Ragnar að hún væri að öllum þessum rann- sóknum verið haldið til haga og þær nýttar með það að markmiði að vara við hættu- legum jarðskjálftum. „Að það verði fjárfest í að byggja upp skilvirka og stöðuga vöktun á landinu öllu. SIL-jarðskjálftakerfið á Veðurstofunni yrði mikilvægur þáttur í slíkum spárannsókn- um og heildstæðu eftirliti. SIL kerfið hefur nýst geysilega vel til dæmis í sambandi við Heklugos og eldsumbrotin 2010 og 2011. Hið sama er að segja um þenslu- og sam- felldu GPS-mælingarnar. En til þess að tækin og tæknin verði að gagni þarf stöðug og hröð úrvinnsla að eiga sér stað og niður- stöður mælinga rannsakaðar samhliða og í rauntíma. Ég tel að þannig markmiðstengd jarðvárvöktun sé gríðarlega mikilvæg til að gera sér grein fyrir komandi jarðhrær- ingum. Það eru margir hæfir tölvuvísinda- menn sem fóru að vinna í bönkunum en eru atvinnulausir núna. Kraftar þeirra gætu til dæmis nýst vel í byggingu hugbúnaðar fyrir slíkt jarðváreftirlitskerfi.“ Helga Brekkan ritstjorn@frettatiminn.is Jarðskjálftafræðingurinn Ragnar Stefánsson er frumkvöðull í þróun jarðskjáftavöktunar og jarð- skjálftarannsókna á Íslandi. Helga Brekkan hitti Ragnar og komst meðal annars að því að hann ásamt félögum sínum spáðu rétt fyrir um seinni Suðurlandsskjálftann árið 2000. Ragnar Stefánsson: Markmiðið er að gefa út gagnlegar viðvaranir. 20 viðtal Helgin 9.-11. desember 2011
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84
Blaðsíða 85
Blaðsíða 86
Blaðsíða 87
Blaðsíða 88
Blaðsíða 89
Blaðsíða 90
Blaðsíða 91
Blaðsíða 92
Blaðsíða 93
Blaðsíða 94
Blaðsíða 95
Blaðsíða 96
Blaðsíða 97
Blaðsíða 98
Blaðsíða 99
Blaðsíða 100
Blaðsíða 101
Blaðsíða 102
Blaðsíða 103
Blaðsíða 104
Blaðsíða 105
Blaðsíða 106
Blaðsíða 107
Blaðsíða 108

x

Fréttatíminn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Fréttatíminn
https://timarit.is/publication/944

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.